Дарс мавзуси: «Электр моторлар ва генераторлар эксплуатацияси». «Электротехнологиялар ва электр жиҳозлардан фойдаланиш»

Изоляция қаршилигининг қуритиш муддатига боғлиқлиги эгри чизиқлари: Rиз - изоляция қаршилигининг ўзгариши;

• Изоляция қаршилигининг қуритиш муддатига боғлиқлиги эгри чизиқлари: Rиз - изоляция қаршилигининг ўзгариши;
• t - трансформаторнинг қизиш графиги.

Трансформатор чулғам изоляциясини қуритиш

Қишлоқ хўжалиги трансформатор подстанциялари эксплуатацияси

Қишлоқ ва сув хўжалиги корхоналари ва аҳоли яшаш пунктларидаги трансформанторлар эксплуатациясининг ўзига хос томонларидан бири фазалар носимметриясидир. Бир фазали истеъмолчиларни фазалароро тўғри тақсимлаш ва уларнинг иш графикларини ҳисобга олиш носимметрия ҳолатини яхшилаши мумкин. Трансформаторнинг қуввати ошган сари унинг носимметрияси ҳам камая боради. Лекин бир фазали истеъмолчиларнинг кўпчилиги; ёритиш истеъмолчилари билан бирга куч истеъмолчилари ҳам (пайвандлаш агрегатлари, қўл инструментлари, электр маиший қурилмалар, сув қиздиргичлар …), уларнинг бир текис таксимланишини ва ишлаб туришини таъминлаш имконини бермайди.

Техник эксплуатация қоидаларига кўра фазалар бўйича токлар ассимметрияси 20% дан кам бўлиши зарур. ( ). Фазалар бўйича юкламалар

бу ерда: Imax – максимал юкланган фаза токи, А,
Iурт – уч фаза токларининг ўртача миқдори.
Қишлоқ трансформаторлар подстанцияларида токлар носиммиетрияси ўртача 30- 50% ни ташкил қилиши кузатилган.
Фазаларнинг нотекис юкланиши уларда кучланишнинг ўзгаришига ва охир-оқибат истеъмолчилар кўрсаткичларининг пасайишига олиб келади. Электр истеъмолчилар учун айниқса оширилган кучланишлар хавф туғдиради, уларни хизмат муддатларини камайтиради. Фазаларда кучланишнинг паст бўлиши эса қурилмаларнинг иш кўрсаткичларини пасайтиради, cosφ пасаяди, магнитловчи ток миқдори ортади (кучланиш юқорироқ бўлса), электр тармоқлар ва трансформаторларда қувват исрофи ортади, жойларда қизишлар бўлиши мумкин.

Ҳозирда чиқарилаётган алюминий чулғамли трансформаторларда нол кетма - кетлик қаршилиги эскиларига нисбатан (мис чулғамли) 1,5 баробар ортган бўлиб, носиммметрия режимларида кучланиш формасининг бузилиши янада ортади. Шунинг учун янги ишлаб чиқарилаётган трансформаторларда носимметриялик чегаралари камайиши зарур. Носимметрияликни камайтириш учун хозирда электротехник саноат қишлоқ хўжалиги учун фаза чулғамлари « юлдуз-нолли зигзаг» ва «учбурчак – нолли юлдуз» схемаларида уланган трансформаторлар ишлаб чиқармоқда. Бунда носимметрия режимларида ҳам кучланиш юқори сифатли бўлиб қолади. Масалан, қуввати 100 кВА бўлган эски серияли трансформаторларда нол кетма – кетлик қаршилиги қисқа туташув қаршилигидан 10 марта ортиқ ва янги сериялиларида – 17 марта бўлса, чулғамлари « учбурчак – зигзиг» уланган трансформаторлар учун улар бир хил бўлади.

• Ҳозирда чиқарилаётган алюминий чулғамли трансформаторларда нол кетма - кетлик қаршилиги эскиларига нисбатан (мис чулғамли) 1,5 баробар ортган бўлиб, носиммметрия режимларида кучланиш формасининг бузилиши янада ортади. Шунинг учун янги ишлаб чиқарилаётган трансформаторларда носимметриялик чегаралари камайиши зарур. Носимметрияликни камайтириш учун хозирда электротехник саноат қишлоқ хўжалиги учун фаза чулғамлари « юлдуз-нолли зигзаг» ва «учбурчак – нолли юлдуз» схемаларида уланган трансформаторлар ишлаб чиқармоқда. Бунда носимметрия режимларида ҳам кучланиш юқори сифатли бўлиб қолади. Масалан, қуввати 100 кВА бўлган эски серияли трансформаторларда нол кетма – кетлик қаршилиги қисқа туташув қаршилигидан 10 марта ортиқ ва янги сериялиларида – 17 марта бўлса, чулғамлари « учбурчак – зигзиг» уланган трансформаторлар учун улар бир хил бўлади.
• Қишлоқ хўжалиги ва аҳоли яшаш пунктларидаги куч трансформаторларининг яна бир хусусияти, улар сутка давомида нотекис юкланади. Кечки ва эрталабки максимумга эга, кундузи ва тунда юклама паст бўлади ёки бўлмайди. Уларни ўртача суткалик юкланиши 20-30% ни ташкил қилади. Бу юкланиш йил фаслларида турлича бўлиши мумкин. Трансформаторларнинг дастлабки юкланишини ҳисобга олиб, уларни тармоқнинг авария режимларида маълум бир даражада ортиқча юкланиши руҳсат этилади. Масалан техник эксплуатация қоидалари бўйича куч трансформаторлари 30% ортиқча юкланиш билан 5 сутка давомида, 40% ортиқча юкланиш билан 6 соат давомида ишлаб туриш мумкин.
• Куч трансформаторларининг авария режимларида қисқа муддатга ортикча юкланиш чегара кийматлари 8.4-жадвалда келтирилган. Бунда трансформатор мойининг ҳарорати назорат қилиб турилади. Агар трансформаторда ёзги максимум унинг номинал қувватидан паст бўлса, қишки максимум соатларда 15% доимий ортикча юкланиш билан ишлаб туришга руҳсат этилади. Трансформаторларнинг юкламасини назорат қилиб турувчи амперметрлар шкаласи ҳам шу токни қайт қила олиши зарур. Статистик маълумотлар кўрсатадики, куч трансформаторларида кўпроқ ёз мавсумларида авария бўлади. Бунга асосий сабаб улар қишки ортиқча юкланишларидаги қизишлари , ёзги иссиқ атроф муҳит ҳароратидаги қизишдан кўра пастроқ бўлади. 8.5-жадвалда трансформаторни ёзги мавсумий ҳароратининг ўзгаришлари кўрсатилган. Бу жадвалдан кўриниб турибдики, трансформатор юкланиши 50% бўлсада, ёз ойларида трансформатор мойининг ҳарорати юқорироқ бўлар экан.
• Жадвалдаги натижалардаги йиллик ўртача ҳароратнинг ўзгаришидан фойдаланиб трансформаторнинг юкланиш режимини тўғирлаш мумкин бўлади, подстанциянинг юкланиш режими ўрнатилади. Иссиқлик юклама градиентини (ишлаб чиқариш ва маиший истеъмолчилар бўлганда) ҳисобий даврдаги ўртача суткалик ҳароратнинг ҳар бир градусига тўғри келган миқдори 0,5*10 -2 дан 2,6*10 –2 гача бўлади.