Дарслик мбх doc

LIFO usuli – o‘sib borayotgan inflyatsiya sharoitida vaqt bo‘yicha oxirgi 
sotib olingan materiallar qiymatidan kelib chiqqan holda hisobni yuritish; 
FIFO usuli – kamayib borayotgan inflyatsiya sharoitida vaqt 
bo‘yicha birinchi sotib olingan materiallar qiymati bo‘yicha hisobni olib borish.
AVEKO usuli – o‘rtacha qiymat bo‘yicha hisobni olib borish. 
Ishlab chiqarishga sarflangan asosiy materiallar mahsulotlarni boshlang‘ich 
hujjatlar asosida hisobga olish to‘g‘ri o‘tkaziladigan materiallar bo‘yicha 
bo‘lishi mumkin. Agar korxonada bir xil materialdan bir vaqtning o‘zida bir 
necha xil mahsulot ishlab chiqarilsa, u holda tannarxni hisoblashda materiallar sarfi 
kalkulyatsiya obyektlari o‘rtasida biron-bir ko‘rsatkichga mutanosib ravishda 
taqsimlanadi. Sanoatning ba’zi bir tarmoqlarida (mashinasozlik kimyo, yengil 
sanoat va boshqa) taqsimlashning keng qo‘llaniladigan usullaridan biri ishlab 
chiqarilgan 
mahsulotning 
haqiqiy 
soniga 
nisbatan 
qayta 
hisoblangan 
materiallarning me’yordagi sarfida mutanosib ravishda taqsimlashdir. 
Moddiy xarajatlar tannarxga o‘tkazilayotganda avval ular bo‘yicha 
xarajatlar paydo bo‘lish joylarida hisobga olinadi, keyin tannarxga o‘tkaziladi. 
Ishlab chiqarishga ishlab chiqarish zaxiralari sarflanganida quyidagicha provodka 
beriladi:
D-t Ishlab chiqarish xarajatlari hisobvaraqlari 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

456 
K-t Ishlab chiqarish zaxiralari hisobvaraqlari 
Ishlab chiqarish xarakteridagi mehnatga haq to‘lash xarajatlari tarkibiga 
xarajatlar tarkibi to‘g‘risida»gi Nizomga muvofiq quyidagilar kiradi: 
1. Korxonada qo‘llaniladigan mehnatga haq to‘lash shakllari va tizimlariga 
muvofiq ishbay narxlar, tarif stavkalari va okladlar asosida haqiqatan bajarilgan 
ish uchun hnsoblangan ishlab chiqarish xarakteridagi ish haqi, quyidagilar 
qo‘shilgan holda: 
a) og‘ir tabiiy iqlim joylarda uzoq muddat uzilishsiz ish stajiga ega 
bo‘lganlar uchun ish haqiga qo‘shimcha; 
doimiy ishi yo‘lda amalga oshiriladigan alohida, temir yo‘l, suv, 
avtomobil transportiva boshqa sohalarda band bo‘lgan xodimlar ish haqiga 
qo‘shimcha. Bunday xodimlar uchun korxonalardan chiqib, qaytib kelgungacha 
bo‘lgan har bir sutka uchun qo‘shimcha haq to‘lanada; 
v) to‘g‘ridan to‘g‘ri qurilishda, kapital ta’mirlash kabi ishlarda band 
bo‘lganxodimlarga qonunda ko‘zda tutilgandek ayrim ishlarni bajarganligi 
uchun to‘lanadigan qo‘shimcha haq; 
g) yer osti ishlarida band bo‘lgan xodimlarga to‘lanadigan qo‘shimcha haq; 
d)amaldagi qonunlarga muvofiq cho‘l, suvsiz va tog‘li hududlarda 
mehnat qiluvchixodimlarga to‘lanadigan haqlar; 
e)avangard ishlarni bajarishda band bo‘lgan xodimlar, transport tashkiloti va 
yo‘ldaob-havo noqulayligi tufayli ushlanib qolgan xodimlar uchun to‘lanadigan 
summalar; 
j)maxsus shartnomaga muvofiq korxona, tashkilotlardan muayyan ishlarni 
bajarishuchun jalb qilingan xodimlarga va ularni yuborgan tashkilotga 
to‘lanadigan summalar. 
2. Me’yordan ortiq ishlagan hamda yaxshi ishlagan kunlari va holatlar 
hisobigaberilgan dam olish kunlari uchun to‘lanadigan haq. 
3. Miqdor ko‘rinishida to‘lanadigan mahsulot qiymati. 
4. Amaldagi qonunlarga muvofiq, rag‘batlantirish xarakteridagi
to‘lovlar:mukofotlar, kasb mahorati uchun tarif stavkalari, oylik maoshga 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

457 
qo‘shimchalar va boshqarag‘batlantirishlar. 
5. Tungi smenada, smenadan ortiqcha, shuningdek dam olish kunlari 
mehnat sharoitiog‘ir va zararli bo‘lganligi uchun to‘lanadigan to‘lovlar. 
6. Amaldagi kunlarga muvofiq, navbatdagi mehnat ta’tili va qo‘shimcha 
ta’tillar,o‘smirlarning imtiyozli soatlari, bolalik onalarning tanaffus soatlari 
uchun to‘lovlar vaboshqalar. 
7. Ish haqi qisman saqlangan holda, majburiy ta’tilda bo‘lgan 
xodimlargato‘lanadigan haqlar. 
8. Kon topshiruvchilar uchun to‘lanadigan to‘lovlar, tekshirish va kon 
topshirish, damolish kunlari uchun beriladigan to‘lovlar. 
9. Korxonalarda ishlab chiqarish amaliyotini o‘taganligi uchun oliy va 
o‘rta maxsuso‘quv yurti talabalari uchun to‘lovlar. 
10. Talabalar qurilish otryadlari tarkibida ishlovchi oliy va o‘rta maxsus 
o‘quv yurtitalabalari mehnatiga haq. 
11. Tuzilgan shartnomaga ko‘ra bajarilgan ishlar uchun korxona shtatida 
bo‘lmaganlarmehnatiga haq. 
12. Amaldagi qonunlarga muvofiq ishlab chiqarish jarayonida ishtirok 
etadiganxodimlar mehnatiga haq to‘lash fondiga qo‘shiladigan boshqa to‘lov 
turlari. 
13. «Ishlab chiqarish xarakteridagi mehnatga haq to‘lash xarajatlari»
elementi bo‘yicha qishloq xo‘jalik korxonalari yillik ish natijalari bo‘yicha 
to‘lovlarni ham aksettiradilar. 
Ish haqi xarajatlarini to‘g‘ri hisoblash uchun ularni hisobvaraqlarga 
qilinganishlar bo‘yicha to‘g‘ri mutanosiblikda taqsimlash kerak bo‘ladi. Ya’ni 
ishlab chiqarish ishchilarning mahsulot biron-bir turini ishlab chiqarish bilan 
bevosita bog‘liq bo‘lgan asosiy ish haqi odatda boshlang‘ich hujjatlarga 
asoslanib, kalkulyatsiya qilish obyektlari bo‘yicha hisob qilinadi va tannarxga 
to‘g‘ridan to‘g‘rio‘tkaziladi. 
Hisoblangan ish haqi summasi 6710-hisobvaraq kreditida hisobga olinadi. 
Asosiy ishlab chiqarish ishchilarining ishbay ish haqi marshrut varaqalari, 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

458 
naryadlar va boshqa boshlang‘ich hujjatlar asosida, kalkulyatsiya’ning to‘g‘ri 
elementi sifatida qilingan ishlar va buyurtmalar bo‘yicha, 2010 va 2310-
hisobvaraqlar debetiga olib boriladi. Agar ishlab chiqarish ishchilariga vaqtbay 
ish haqi hisoblansa, ishbay ish haqiga mutanosibravishda buyurtmalar bo‘yicha 
taqsimlanadi. Qo‘shimcha ish soatlari, tungi ish soatlari hamdashunga o‘xshash 
soatlari uchun qo‘shimcha ish haqlari buyurtmalar va ish turiga nisbatan 2010 va 
2310-hisobvaraqlar debetiga taqsimlanadi. Ish haqini taqsimlash bilan bir qatorda 
ishchilarga ta’til uchun zaxira yaratiladi. Uning miqdori korxonada hisoblangan 
reja hamda korxonada hisoblangan ish haqi summasiga nisbatan yaratiladi. 
Ishlab chiqarishda band bo‘lgan ishchilarga ish haqi hisoblanganida 
quyidagicha provodka beril adi: 
D-t Ishlab chiqarish xarajatlari hisobvaraqlari KT 6710-«Mehnat haqi 
bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar». 
Mehnat haqi bo‘yicha xarajatlar tsexlar bo‘yicha 12-qaydnomada (2010, 
2310, 25102710-hisobvaraqlarning debetiga), 15-qaydnomada hamda 10/1-
jurnal-orderda aks ettiriladi. 
Zaxira summasi mahsulot, ish va xizmatlar tannarxiga qo‘shiladi hamda 
ish haqi,hisoblangan hisobvaraqlarga olib boriladi. Debet 2010, 2310, 2510-
hisobvaraqdar Kredit 8910-«Kelgusi xarajatlar va to‘lovlar rezervi»hisobvarag‘i. 
Hisoblangan ish haqi va mukofotlarni taqsimlash hamda ta’til uchun 
oyliklarga yaratish bilan bir qatorda tibbiyot sug‘urtasi, nafaqa fondlariga 
o‘rnatilgan foizlar miqdorida ajratmalar hisoblanadi. 
Nizomga binoan bu xarajatlar turiga quyidagilar kiradi: 
1. «Mehnatga haq to‘lash xarajatlari elementi bo‘yicha tannarxga 
qo‘shiladigan quyidagi ajratmalar: amaldagi qonunlar bo‘yicha xodimlar 
mehnatiga hak to‘lash xarajatlaridan majburiy ajratmalar – ijtimoiy sug‘urta 
organlariga, nafaqa fondiga, davlat bandlik xizmatiga va tibbiy sug‘urta 
organlariga. 
V, Davlatga qarashli bo‘lmagan nafaqa fondlariga, ixtiyoriy tibbiy 
sug‘urtaga va boshqa ixtiyoriy sug‘urta turlariga ajratmalar. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

459 
«Ajratmalar mahsulot, ish va xizmatlar tannarxiga olib borilib, ish haqi 
hisoblangan hisobvaraqlar debetiga olib boriladi.