Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò

2.5. Тalab elastikligi
Тalab  qonuni  amal  qilgan  sharoitda  narxning  o‘zgarishi  talab
elastikligini (o‘zgaruvchanligini) yuzaga keltiradi.
Agar  narxga  nisbatan  talab  kuchliroq  o‘zgarsa,  talab  elastik
hisoblanadi. Bordi-yu, narxga nisbatan talab sustroq o‘zgarsa, noelastik
talab yuzaga keladi. Тalabning bu ikki turini elastiklik koeffitsiyenti
(E
k
) orqali bir-biridan ajratish mumkin, bu koeffitsiyentni topish uchun
narx va talabning miqdoriy o‘zgarishlari taqqoslanadi:
E
k
=
T
B 
 (Foiz hisobida taklifning o‘zgarishi)
P
 
 (Foiz hisobida narxning o‘zgarishi)
Тalab elastik bo‘lishi uchun ushbu koeffitsiyent birdan ortiq (E
k
>1)
bo‘lishi kerak. Agar u birdan kichik (E
k
<1) bo‘lsa, talab noelastik
hisoblanadi. Masalan, narx 20 foiz pasaydi. Bunga javoban talab 32
foiz oshdi. Bunda elastik talab mavjud, chunki:
32
1, 6
20
=
=
=
B
T
E
k
P
Demak, E
K
= 1,6 yoki birdan ortiq, ya’ni E
K
 >1.
Тalabning elastikligini ko‘ylak misolida ko‘ramiz. Ko‘ylak bozori
chaqqon  bo‘lib,  uning  narxi  100000  so‘m  edi,  narx  oshib,  120000
so‘mga yetdi. Shunga yarasha ko‘ylakka talab 100 donadan 60 donaga
tushdi, ya’ni 40 donaga qisqardi. Oldin talabning jami hajmi 10 mln so‘m

---

20
E
k
 
< 1
30
0, 6
50
B
T
E
k
P
=
=
=
bo‘lsa (100 x 100000=10000000), so‘ngra u 7200 ming (120000  x 60=7200000)
so‘mga  tushdi.  Bu  raqamlarni  foizga  aylantirsak,  narx  20  foiz  osh-
gani  holda,  talab  28  foiz  qisqardi.  Demak,  talab  elastik  ekan,
chunki:
Endi aytilgan o‘zgarishlarni quyidagi chizmada ko‘ramiz:
Chizmaga ko‘ra narxning A nuqtadan B nuqtagacha ortib borishi
talabni D nuqtadan C nuqtasiga qadar qisqartirgan. Тalab narxning
ortishiga nisbatan ko‘proq qisqargan. Bunda DC>AB kelib chiqadi.
Binobarin, talab qonuniga ko‘ra ishlab chiqaruvchi talabning narxga
bog‘liq bo‘lishini yodda tutishi, haddidan oshmasligi, ya’ni narxni
oshirish o‘rniga bozorga arzon tovarlarni ko‘proq chiqarib sotishi
kerak, shundagina u yaxshi foyda ko‘rishi mumkin.
Тalabning o‘zgarishi narxning o‘zgarishiga nisbatan sust bo‘lsa,
noelastik talab yuzaga keladi. Masalan, kitobning narxi 50 foiz
o‘zgargan holda unga talab 30 foizga o‘zgarsa (oshsa yoki kamay-
sa, buning ahamiyati yo‘q) noelastik talab vujudga keladi. Chunki:
28
1, 4
20
B
T
E
k
P
=
=
=
1, 4
E
k
=
1
k
E
>
yoki
Noelastik talab erkin bozor tabiatiga mos kelmaydi, tovarlarni
ko‘plab va arzon ishlab chiqarishga undamaydi. Bozorda shunday
vaziyat ham bo‘ladiki, talab narxga javoban mutlaqo o‘zgarmaydi.
Bunda E
K
= 0 bo‘ladi. Agar oila har kuni 2 kg non olsa, bu uning
kundalik  talabi,  narxning  o‘zgarishi  bu  talabni  na  oshiradi,  na
qisqartiradi. Mabodo bu talab o‘zgarsa, uning sababi non narxining
o‘zgarishi emas, balki oila daromadining o‘zgarishi yoki boshqa oziq-
ovqat tovarlari narxining o‘zgarishi bo‘ladi.
Ko‘ylakka talab, dona
B
ir
 k
o‘
yl
ak
 n
ar
xi
0                               60           100
120000
100000
B
A
D
E
C
X
Y

---

21
Eng zarur va kundalik tovarlar ham borki, ularga talab noelastik
bo‘ladi, bular eng muhim oziq-ovqat, kiyim-kechak va ro‘zg‘orga
kerak mayda-chuyda tovarlardir.