Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò
Download 0.97 Mb. Pdf ko'rish
|
iqtisodiyot asoslari
|
8.4. Mehnatga talab
Mehnatga talab muayyan vaqtda necha nafar ishlovchilarni qancha ish haqi to‘lash sharti bilan ishga qabul qilinishi mumkinligini bildiradi. Mehnatga talab u keltirgan foydaga bog‘liq va doimo o‘zgarib turadi. Ish haqi yuqori bo‘lsa, mehnatga talab qisqaradi, agar u past bo‘lsa, aksincha, talab ortadi. Past ish haqi sharoitida albatta foyda ortadi. Ish beruvchilar ish haqini kamaytirishga intilsa, ishchilar uni oshirishga intiladi, chunki har qanday tovar egasi uni yaxshi pullashga harakat qiladi. Ammo ish haqi ortgan sharoitda ham mehnatga talab ko‘payishi mumkin, chunki ish haqiga nisbatan mehnat unumdorligi tezroq ortib borishi yuz beradi. Natijada ish haqiga ketgan qo‘shimcha sarfni mehnat unumdorligining ortishi qoplaydi va hatto uning tejalishiga ham olib keladi. Buni bir soatlik ish haqi va unumdorlik misolida ko‘rib chiqamiz (8.1-jadval). Ko‘rsatkichlarni tahlil etsak, ish haqi 25 foiz (2500/2000x100=125) oshgani holda, unumdorlik (1500/100x100=150) 50 foizga ortganini ko‘ramiz. Natijada mahsulot birligiga ketgan ish haqi sarfi 20 foiz (1,6/2x100=80) qisqargan, bu esa foydani ko‘paytirgan. Mehnat bozorida ham talab qonuni amal qiladi. Unga ko‘ra mehnatga talab uning narxi bo‘lmish ish haqi miqdoriga nisbatan teskari mutanosiblikda bo‘ladi, ya’ni ish haqi oshsa, mehnatga talab qisqaradi, agar u pasaysa, mehnatga talab oshadi. Bunday hodisani quyidagi chizmadan ko‘rish mumkin: 8.1-jadval Ko‘rsatkichlar Oldingi ish haqi davrida Ish haqi oshgandan so‘ng Bir soatlik mehnat uchun berilgan ish haqi Bir soatlik mehnat yaratgan mahsulot miqdori (bir soatlik mehnat unumdorligi), dona Mahsulot birligiga (bir donasiga) ketgan ish haqi sarflari 2000 2500 1000 1500 2 1,6 S oat ba y is h h aqi Ishlovchilar soni Mehnatga talab 800 700 500 400 200 100 100 300 500 700 900 77 Chizmadan ko‘rib turibmizki, soatbay ish haqi 500 bo‘lganda, ishlash uchun 500 kishi talab qilingan, mehnat arzonlashib, soatbay haq 400 ga tushganda mehnatga talab ortib, bu jami 700 kishidan iborat bo‘lgan. Aksincha, ish haqi 700 ga yetganda, mehnatga talab 300 kishidan iborat bo‘lgan. Birinchi holda ish haqining 20 foiziga (400/500Ѕ100=80) pasayishi mehnatga talabni 40 foizga (700/500Ѕ100=140) oshirgan. Ish haqining 40 foiz oshishi (700/500Ѕ100=140) mehnatga talabni 40 foizga (300/500Ѕ100=60) kamaytirgan. Demak, ish haqiga qarab mehnatga talabning o‘zgarishi yuz bergan. Download 0.97 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|