Dastlabki insonparvarlik g‘oyalari zardushtiylik dinining muqaddas kitobi
Download 220.99 Kb.
|
Dastlabki
- Bu sahifa navigatsiya:
- Oqsoqollar Kengashi
|
Dastlabki insonparvarlik g‘oyalari zardushtiylik dinining muqaddas kitobi bo‘lmish «Avesto»dan o‘rin olgan. Unda to‘rtta asosiy masalalar, ya’ni insonlarning jamiyatdagi ijtimoiy faolligi, inson huquqlarining ustuvorligi, xususiy mulk hamda insonlarning jamiyat va davlat boshqaruvidagi faol ishtirok etishi alohida ajratib ko‘rsatiladi. Aynan «Avesto»da ilk jamoaviylikning paydo bo‘lishi va rivojlanishi, insonlarning jamoa bo‘lib yashash tarzi, ular o‘rtasidagi munosabatlar, jamoa hayotiga bog‘liq masalalarni birgalikda hal etish, davlat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar va boshqa shu kabi masalalar tartibga solingan. Xususan, unga ko‘ra nmana katta patriarxal oilani, bir necha nmanalarning birikuvi, urug‘ jamoasi ya’ni visni tashkil etgan. Muayyan hududdagi qo‘shni vislar birikuvidan varzana – hududiy qo‘shnichilik jamoasi, ularning uyushuvidan zanti – qabila yuzaga kelgan. Qabilalarning o‘zaro birlashuvi esa daxiyuni, ya’ni qabilalar ittifoqini vujudga keltirgan. Buning isbotini bronza davrining yodgorligi bo‘lgan Sopollitepa qishlog‘i tarixida ko‘rish mumkin. Qishloq o‘troq dehqonchilik xo‘jaligi asosida tashkil topgan 8 ta katta oila jamoasi bo‘lib, ularni 8 ta oqsoqol boshqargan, ular birligidan Oqsoqollar Kengashi tuzilgan. Ushbu tuzilma va uning tarkibi, «Avesto»da bayon etilgan davlatni boshqaruv tizimiga aynan mos keladi. Unda ilk jamoaviylikning paydo bo‘lishi va rivojlanish bosqichlarining qayd etilishi bilan bir qatorda, mazkur jamoa yetakchilari ma’lum bir vakolatlarga ham ega bo‘lganligini ham kuzatishimiz mumkin. Jumladan, mazkur davrda ishlab chiqarish, jamoalarni boshqarish saylangan oqsoqollar qo‘lida bo‘lib, ular jamoa hayoti bilan bog‘liq barcha ishlarni Oqsoqollar Kengashi orqali hal etishgan. 1 Изоҳ: Маҳалла тарихига оид ушбу маълумотлар соҳада илмий ва амалий тадқиқотлар олиб бораётган олимларнинг фикр-мулоҳазалари асосида тайёрланган. Oqsoqollar Kengashining mahalliy ahamiyatga molik ishlarni bajarishdagi
etish
birga
va dunyoviy hokimiyat ham to‘plangan. Boshqaruv tizimiga ko‘ra, jamoa tomonidan oqsoqol ayni paytda, o‘z oila jamoasi uchun diniy va dunyoviy boshliq bo‘lgan. Urug‘-qishloq oqsoqoli esa, Oqsoqollar Kengashining boshlig‘i bo‘lishi bilan bir qatorda butun qishloq aholisining ham boshlig‘i hisoblangan va o‘z navbatida, Oqsoqollar Kengashining boshlig‘i qishloqda istiqomat qiladigan jamoaning manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan bir qator vakolatlarni amalga oshirgan. Boshqacha aytganda, bu davrda davlatning shakllanishida mahalla hal qiluvchi omil bo‘lib xizmat qilgan. Bundan tashqari, miloddan avvalgi III asrdan to milodiy V asr boshlarigacha qadimgi Parkana (Fag‘ona) davlatida ham jamoalar hayoti bilan bog‘liq masalalar ham oqsoqollar kengashi orqali hal etilgan. O’sha davrdagi jamoa birlashmalari, ya’ni mahalla deganda, bir necha oilani birlashtirgan, muayyan hududni makon tutgan, diniy, madaniy qadriyatlar bilan ajralib turadigan ijtimoiy tuzilma tushunilgan. Albatta ularning faoliyatida urug‘chilik munosabatlari ustunlik qilib turgan. Bu davrda jamoalarning manfaatlari birinchi o‘ringa qo‘yilib, bevosita ularning manfaatlari oqsoqollar kengashi tomonidan himoya qilingan va ular mahalliy ahamiyatga molik masalalarni hal etishda mustaqil bo‘lgan. Bu esa o‘z navbatida, butun tarix davomida mahalla insonlar bilan birga, ularning yaxshi va yomon kunlarida hamnafas bo‘lib, muhtojlar, zaiflarga yordam qo‘lini cho‘zib kelish vakolatlariga ega bo‘lganligidan dalolat beradi. Mahalla instituti va u tomonidan amalga oshirilgan vakolatlar masalasi O’rta asrlarda ham o‘zining munosib o‘rniga
bo‘lgan.
Xos Hojib, Abu Ja’far Narshaxiy, Mahmud Qoshg‘ariy, Amir Temur, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi buyuk allomalar asarlarida adolatli jamiyat va insonning qadr-qimmati ulug‘lanishi bilan bir qatorda jamoa (mahalla) bo‘lib yashash tarzi, uning jamiyat hayotidagi o‘rni, jamoa tomonidan amalga oshiriladigan vazifa va vakolatlari to‘g‘risida ko‘proq fikr-mulohazalarni uchratish mumkin. Bu fikrlar hamma vaqt ham insoniyatning e’tiborini o‘ziga jalb qilib kelgan va uning jamiyatdagi o‘z o‘rnini belgilab olishida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Jumladan, biz savdo-hunarmandchilik mavzelarini ifodalovchi «mahalla» atamasini birinchi marta sharq ilk uyg‘onish davri mutafakkirlaridan bo‘lgan Download 220.99 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|