Davlat yuridik universiteti xalqaro huquq va inson huquqlari kafedrasi ismoilov yoqubjon isroiljon o

1.2 Xalqaro huquqiy asoslarning rivojlanish tarixi 
Xalqaro huquqiy asoslarning tarixiy rivojlanishi davlatlar o‘rtasidagi 
munosabatlarni tartibga soluvchi qonunlarga ega bo‘lgan Gretsiya va Rim kabi 
qadimgi sivilizatsiyalarga borib taqaladi. Biroq, faqat 20-asrga qadar xalqaro huquq 
tan olingan va o'rganilgan amaliyot sohasiga aylandi. 
Zamonaviy xalqaro huquqning dastlabki namunalaridan biri 1648 yilda 
imzolangan Vestfaliya shartnomasi bo'lib, u suverenitet va boshqa davlatlarning 
ishlariga aralashmaslik tamoyillarini o'rnatgan. Bu shartnoma zamonaviy milliy 
davlat tuzumining boshlanishi bo'lib, xalqaro huquqning rivojlanishiga asos bo'ldi. 
XIXasrda davlatlar oʻrtasidagi nizolarni hal qilish vositasi sifatida xalqaro 
arbitraj tushunchasi paydo boʻldi. 1899-yilda birinchi Gaaga konferensiyasida
10
Doimiy Hakamlik sudi tashkil etilgan bo'lib, u davlatlar uchun nizolarni tinch yo'l 
10
https://guide-humanitarian-law.org/content/article/3/the-hague-conventions-of-1899-and-1907/ 

---

25 
bilan hal qilish uchun forum bo'ldi. 
Ikki jahon urushi xalqaro huquqning rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatib, 
1945-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining tashkil etilishi va BMT Nizomining 
qabul qilinishiga olib keldi. Xartiya suverenitetni hurmat qilish, hududiy yaxlitlik va 
aralashmaslik tamoyillarini belgilab berdi, xalqaro hamkorlik va nizolarni tinch yo‘l 
bilan hal qilish uchun asos yaratdi. 
Birlashgan Millatlar Tashkiloti tashkil etilganidan buyon xalqaro huquq 
rivojlanishda davom etdi, inson huquqlari, atrof-muhit, savdo va qurol nazorati kabi 
qator masalalarni tartibga soluvchi ko'plab shartnoma va konvensiyalar qabul 
qilindi. Xalqaro jinoiy huquqning rivojlanishi ham ushbu evolyutsiyaning muhim 
jihati bo‘lib, Xalqaro jinoiy sud va boshqa tribunallar tashkil etilgan bo‘lib, 
shaxslarni urush jinoyatlari, insoniyatga qarshi jinoyatlar va genotsid uchun 
javobgarlikka tortadi. 
So'nggi yillarda xalqaro huquqning rivojlanishi kiberxavfsizlik, sun'iy