Даволаш факультети 5 курс талабалари учун


Download 100 Kb.
bet2/5
Sana30.04.2023
Hajmi100 Kb.
#1405886
1   2   3   4   5
Bog'liq
5.Nospecefik yarali kolit

Этиологияси номаълум.
Крон касаллиги ҳам бир қанча синонимларга эга: гранулематоз энтерит, терминал илеит, регионал илеит, носпецифик интерстициал энтерит, гранулематоз энтеритнинг йўғон ичак формаси ва х.к. Аммо бу ибораларнинг ҳаммаси фақат битта патологик жараённи характерлайди. Шунинг учун “Крон касаллиги” ибораси кўпроқ маққул қолади.
Крон касаллиги ошқозон ичак трактининг хар хил бўлимларини қизилўнгачдан то тўғри ичаккача бўлган бўлимларини носпецифик инфекцион яллиғланиш процессидир.
Этиологияси ва патогенези. Хали бу касалликларнинг этиологияси охиргача тўлиқ очилмаган. Лекин бир қанча: инфекцион, невроген, аллергик ва иммунологик назариялар бор. Энг кўпроқ иммунологик назариянинг роли тўғрироқдир. Бизга маълумки НЯК ва Крон касаллиги аутоиммун касалликка ўхшаб кечади (мавсумий хуружлар, узундан узоқ кечишлар, асоратларнинг артритлар кўринишида бўлиши, иридоциклит, бириктирувчи тўқиманинг жараёнига тортилиши, иммуносупрессив препаратларнинг яхши эффектив таъсири ва х.к.). Лекин аниқ экспериментал модель юқоридаги назарияларга асосан хали яртилмаган.
Пат.анатомияси НЯКнинг ўткир босқичида шиллиқ қаватлар экссудатив шишуви, ичак бурмаларининг қлинлашуви ва текислашуви диққатни тортади. Бу босқичда яралар бўлмаслиги мумкин. Процессни ривожланиши ва хроник шаклга касалликни ўтиши билан шиллиқ қават деструкцияси катталашади ва яраланади. Яралар шиллиқ ости қавати ва мушак қаватигача кириб боради. НЯКни сурункали шакли учун псевдополиплар хос хусусиятдир. Улар атрофдага шиллиқ қаватни регенерация натижасида ҳосил бўлади. Шунга ўхшаш регенератив полиплар жуда кўп бўлиши мумкин. Шунинг учун жарохат ичакнинг исталган қисмида бўлади. Тўғри ичак жарохвти энг кқп бўлади.
Крон касаллигида яллиғланиш жараёни шиллиқ остидан бошланиб, ҳамма қаватларга ўтади. Яралар тоза ва чуқур жойлашган бўлиши мумкин. Шиллиқ ости абсцесси, интрамурал абсцесс ҳосил бўлиши мумкин. Яралар шакли катта, узунчоқ, қирралари текис бўлади. Бўйлама жойлашган яралар кўпинча “бороня изи” шаклида бўлади. Гистологик текширилганда эпителиод гранулема аниқланади. Бу фақат Крон касаллиги учун хос хусусиятдар. Жараёнга регионар лимфатик тугунлар ҳам тортилади. Патологик жараёнга оғиз бўшлиғидан тортиб анал тешккача тортилади. Йўғон ва ингичка ичаклар кўпроқ, ошқозон ва 12 бармовли ичак камроқ зарарланади.
НЯКнинг клиник кўриниши
НЯК одатда секин аста сезилмасдан ривожланади, энг эрта симптоми бу- ич келганда нажасда қон бўлишидир. Врач бунга катта эътибор бериши керак. Жараён чуқурлашса, қон кетиши кўпайиб, яраланган қон томирлар битмай қолади.
Касаллик натижасида қоринда оғриқлар, оғриқ кўпроқ сиқувчи-санчувчи кўринишда, дефекация вақтида ва дефекациядан сўнг оғриқ кучаяди. Вақт ўтиши билан оғриқ узлуксиз тус олади. Кейинчалик ич келиши ҳам суюқ ва тезлашган бўлади, қон қўшилмали ва аралашган. Ахлат ранги ювиндисига ўхшаб қолади. Анал тешиги атрофи мацерацияга учрайди. Буни қуйидагича тушуниш мумкин. Ахлатда лизоцим ферменти 70-75 марта ошган, ишқорий фосфотаза ва энтерокиназа ҳам ошган бўлади. Ичаклар перистальтикаси кучайганлиги сабабли улар ташқарига чиқади. Шу билан бирга беморда касалликнинг умумий симптомлари ривожланади. Иштаханинг пасайиши, тана вазнининг камайиши. Ахволи ёмонлашиб, бош оғриши кучаяди, бош айланиш, бўғимларда оғриқлар, ҳолсизлик, таъсирчанлик ошган. Тана харорати ошган, ўткир шаклида касалда 39°С харорат ошади.
Ўтиб кетган холларда қонда ҳам ўзгаришлар бўлади. Умумий қон оқсили камайган, унинг фракциялари ўзгаради. Тери ва шиллиқ қопламлари қуриб қолган, тери қовжираган, соч тўкилиши, тирноқлар синувчан бўлиб қолади, пиодермия, фолликулит, стоматит, фарингит, ринит. Тил кулранг-жигар караш билан қопланган. Юракда тонлар тўмтоқлиги, юрак чўққисида систолик шовқин, тахикардия, артериал гипотония кузатилади. Қорин ўртача шишган, кўпинча ичига тортилган, пальпацияда оғриқли, ичаклар устида оғриқлар янада кучаяди. Жигар ва талоқ катталашган бўлиши мумкин.


Н.Я.К.нинг классификацияси.
1. Оғирлик даражасига кўра:

  1. енгил кечиши

  2. ўртача оғирликда кечиш

  3. оғир кечиш.

2. Клиник кечиш характерига кўра.
а) ўткир
б) рецидивли
в) сурункали-узлуксиз.
3. Анатомик жарохатланишига кўра.
а) ярали проктит ва проктосигмоидит
б) чап томонлама ярали колит
в) тотал ярали колит


Н.Я.К.нинг асоратлари

Асоратлар махаллий ва умумий бўлади.


Махаллий асоратларга қуйидагилар киради.

  1. Ичакдан профуз қон оқиши.

  2. Йўғон ичакнинг ўткир токсик кенгайиши.

  3. Йўғон ичакнинг ярасини тешилиши.

  4. Тўғри ва йўғон ичакларнинг сиқилиб қолиши.

  5. Псевдополипоз.

  6. Анаректал асоратлар (парапроктитлар, оқмалар, тирқишлар).

  7. НЯК да яралар малигнизацияси (кўпинча 10-15 йил узлуксиз ёки қайталашувчи кечишида).



Умумий асоратларга қуйидагилар киради.

  1. артритлар.

  2. терининг жарохатланиши (тугунчали эритема, синдром Стивенс-Джонс, пиодермия, экзема, псориаз, эшак еми, нейродермит).

  3. кўрув аъзолари жарохатлари (ирит, блефорит, конъюктивит).

  4. стоматитлар.

  5. тромбоэмболия асоратлари.

  6. буйрак ва сийдик йўллари тошлари.

  7. ошқозон ичак трактининг бошқа органларининг зарарланиши (гастрит, ошқозоннинг секретор функциясини пасайиши, ошқозон ости безининг жарохатланиши, жигарни жарохатланиши).



Крон касаллигини клиник кўриниши.

Касалликни юзага чиқиши жараённи кечиши ва ичакда жойлашган ўрнига боғлиқ. Крон касаллигининг асосий симптомларига қуйидагилар киради: қориндаги оғриқлар, ич кетиши, қалтираш, анал ва унинг атрофи жарохатлари билан, ички ва ташқи оқмалар, абсцесс ва қон оқиши. Касалликни ўткир фазасида юқорида кўрсатилган ҳамма симптомларни кўриш мумкин. НЯК дан фарқли ўлароқ Крон касаллигида ремиссия жараёнида ҳам, бир ёки иккита симптомлар сақланиб қолади.


Касалликни илк босқичида қориндаги оғриқлар унча кучли эмас, кўпроқ дискомфордлик ва нохушлиу устун бўлади. Қорин шишган ёки чангаллаб оғрувчи интенсивлиги паст оғриқлар бўлиб туради. Бу кўринишлар кўпроқ ичак тутилишидек ўтади.
Гранулематоз гастритда оғриқ эпигастрал сохада бўлади. Дуоденитда эса гоҳ эпигастрийда, гох юқори ўнг қорин квадратида бўлади. Терминал илеитда оғриқ киндик атрофида бўлади.
Крон касаллигида диарея камроқ бўлади, шундай бўлса ҳам 85-90% касалларда диарея учрайди. Энтеритда ич келиши 2-5 марта бўлса, энтероколитда3-10 марта ич келади. Тарқалган еюноилеитда ич кетиши кучли бўлади. Ахлатда стетерея чиқа бошлайди. 10% терминал илеиткасалларида ичак тутилиши бўлади. Крон касаллиги ҳамиша анал тешиги атрофида жарохатланишлари билан кечади. Кўплаб ташқи ва ички оқма яралар ҳосил бўлади. Кўп ҳолларда бу ҳолат ичак жарохатланишларидан кўра устун туради ва беморни кўпроқ азият чектиради. Қон оқишлар кам учрайди. Лекин қон оқиши ичак системасининг исталган жойида яра ҳосил бўлса қон ташқарига оқиб чиқади. Крон касаллиги умумий симптомлари ичакда яллиғланиш жараёни кетса ёки гиперсезувчан иммунопатологияреакция натижасида юзага келади.
Асосан симптомларга қалтираш, умумий ҳолсизлик, ориқлаш, бўғимлардаги оғриқлар. Болаларда эса ўсишдан орқада қолиш, инфантилизм, тери-бўғим синдроми, терида тугунчали эритема ёки тарқалган пиодермия, артритлар киради.


Крон касаллигининг классификацияси.

    1. Еюнит.

А. Регионар ёки сегментар.
1) сегментар жарохатланиш
2) икки ва ундан ортиқ сегментнинг жарохати
Б. Тарқалган жараён.
2. Илеит.
А. Терминал.
Б. Регионар ёки сегментар
1) сегментар жарохатланиш
2) икки ва ундан ортиқ сегментнинг жарохати
В. Диффуз, тарқалган жараён.
3. Еюноилеит.
А. Сегментар жарохат
Б. Диффуз жарохат
4. Энтероколит (тўғри ичакдан ташқари)
А. Узлуксиз (ёнбош ичакдан то сигмасимон ичак)
Б. Сегментар.
5. Гранулематоз колит.
6. Анал сохани жарохати
7. Панрегионар жарохат (ошқозон, 12-бармоқли ичак ва ҳамма ичаклар)
Крон касаллигини асоратлари.

Асоратлар: махаллий (фақат ичаклар жарохати), ёки системали (ичакдан ташқари аъзолар жарохати) бўлади.


Махаллий асоратларга киради:

  1. қорин бўшлиғига ичакнинг тешилиши

  2. узлуксиз қон оқиш

  3. ичак структураси (кўпроқ тўғри ва сигмасимон ичакда)

  4. оқмалар ва абсцесслар

  5. ўткир токсик мегаколон

  6. жараённи малигнизацияси.

Ситемали асоратларга киради:



  1. терининг жарохати (аллергик дерматит, анал ва оралиқ сохасини яралари).

  2. Бўғим ва суяклар жарохати

  3. Кўз жарохати.

  4. Жигар жарохати.

  5. Ошқозон ости бези жарохати.

  6. Ошқозондаги ўзгаришлар (гранулематоз гастрит бўлмаганида).



НЯК ва Крон касалликларининг лаборатория- инструментал текшириш усуллари.
Қонни умумий анализи: гипохром анемия, ЭЧТ 20 мм/с гача ошади. Сув электролит балансида ўзгаришлар чуқур бўлади. Беморни кўп суюқлик йўқотишига қараб, танани умумий сувсизланиши кучаяди. Суюқлик, сийдик ва нажас кўплаб чиқарилиши натижасида, кўплаб Калий ва Натрий чиқарилиб юборилади. Мисол учун НЯК билан оғриган бемор кунига 150 мэкв/л ионларни йўқотади. Нормада хар куни6 мэкв/л ион чиқарилади. Шунга мувофиқ қонда гипокалиемия, гипонатриемия ривожланади. Магний тузлари камайишидан метоболик ацидоз (кам ҳолларда алкалоз) бўлади.оқсил алмашинуви ҳам издан чиқади. Қонда гипопротеинемия, асосан альбуминлар фракцияси камаяди.
Ёғ алмашинуви ёмон ўрганилган. Лекин шуниси аниқки β-липопротаидлар ва холестерин миқдори камаяди.
Бактериологик текширувлар бемор клиникага тушгандан сўнг 1-2 куни ўтказилади ва 5-10 куни қайта текширувга олинади. Ичак микрофлораси текширилганда анаэроб микроорганизмлар камайиб, аэроб микроорганизмлар миқдори кучаяди. Факультатив гурух микроорганизмлари ичидан лактозаманфий ва гемолитик стрептококклар миқдори ошади. НЯК билан касал беморларда йўғон ичакда ичак таёқчалари, протейлар, стафилакокк топилади.
Ичак ферменти ўлчанганда энтеролипаза миқдори 800 ед/гр, ишқорийфосфатаза миқдори 7800ед/гр ошади.


Ректороманоскопия.
Бу усул НЯК касаллигини ташхисини қўйишда энг мухим усул саналади. Бу усулга абсолют қарши кўрсатма йўқ. 95% беморларда бу усул билан аниқ ташхис қўйилади. Гистологик текшириш учун ичакдан биопсия ҳам олиш мумкин. Гистологик текшириш натижасида НЯК касаллигини бошқа касалликлардан дифференциал диагностика қилиш мумкин.


Рентгенодиагностика.
НЯК патологик жараён чегарасини ва шикастланишлар сонини тўлиқ аниқлайди. Иттигоскопия беморларда енгил ўтказилади. Ирригоскопияга қарши кўрсатма бўлиб йўғон ичакнинг ўткир токсик кенгайиши ва қорин бўшлиғида эркин газни бўлиши ҳисобланади.
Ўткир даврда йўғон ичакда гаустрал кўринмайди, шишлар, псевдополипоз, бурмаларнибўйламасига бўлиб қолиши, эркин шиллиқ рентгенда кўринади.
Крон касаллигин рентгенологик манзараси.

  • Ичак жарохатини узлуксиз характердалиги.

  • Жараёнга ингичка ва йўғон ичакни тортилиши.

  • Ички оқма яралар.

  • Жараённи ўнг ён бош ичакда бўлиши.

  • Чувур жойлашган яра ва тирўишлар.

  • Ингичка ичак жарохатланганда, ретроперитониал абсцесс бўлиши.

  • Ичак девори жарохатига эксцентрик тортилганлиги.



Носпецифик ярали колит ва Крон касалликларини
дифф.диагностикаси.
Кўпинча специқик инфекцион ичак ва йўғон ичак касалликларининг клиник кўриниши НЯК нинг клиник кўринишига ўхшаб кетади.
Дизентерия, салмонеллез, гонореяли проктит, гистоплазмоз, иерсиниоз, вирусли ва бактериал ўткир ичак инфекцияси каби касалликлар нафақаткечиши ўхшаш, балеи ректороманоскопия орқали текширилганда ҳам бир-биридан ажратиш қийин. Бундай вазиятда микрофлорани хар хил озиқа мухитларда ўстириб, чиққан микроорганизмларини аниқлаб, қайси касалликни этиологик фактори эканлигини аниқлашдан бошлайди.
Венерик лимфогранулематоз касаллигини фарқлаш учун биопсия олиш ва уни Фрей ва Гате-Папакосте реакциясини салбий бўлишини кўриш керак. Ректороманоскопия нитижаларига кўра ва биопсия натижасига кўра ичак қон оқишини, ингичка ичак ва йўғон ичак ракларидан фарқлаш керак. Геморрой, диффуз оилавий полипоз, тўғои ичак солитар ярасидан фарқлаш керак.
Бехчет синдроми тўғри ичак ва оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватида яраланиш билан кечади. Яна увеит, артрит ва кўпроқ тромбофлебит билан, тўғри ичакда ўчоқли некроз ва чуқур яралар билан характерланади.
Крон касаллигининг бошланиши аппедицит билан ёки аппендикуляр инфильтрат билан фарқлаш лозим.
Крон касаллигини туберкулёзли аноректал оқмалари билан фарқлаш мезонлари қуйидагича:

  1. аноректал туберкулез кўпгина 20 ёшдан катталарда учрайди.

  2. Крон касаллиги эркак ва аёлларда тенг учраса, туберкулезли оқма эркакларда кўпроқ учрайди.

Туберкулезли энтеритда регионар лимфатик безлар творогсимон некрозга учрайди. Крон касаллигининг клиникасида қалтираш, артралгия, тугунчали эритема кузатилади. Шунинг учун бириктирувчи тўқима диффуз касалликлари СКВ, ССД, ДМ, УП дан фарқлаш лозим.



Download 100 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling