Dərslik respublikanın universitetlərinin fizika fakültələrinin tələbələri üçün "Atom fizikası"
Download 18.1 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Шякил 35.3. Шякил 35.4.
- Ё36. Rentgen şüalarının kristallarda difraksiyasının müşahidə olunması üsulları
|
Шякил Шякил Sadə qəfəsin hər hansı iki atomunu düz xətlə birləşdirsək, fəzada atomların paylanmasının periodik olması sayəsində bu düz xətt üzərində bir-birindən bərabər məsafədə yerləşmiş külli miqdar atom olacaqdır. Belə düz xətlər atom düz xətləri, üzərində atomlar yerləşən müstəvilər isə atom müstəviləri adlanır. Bir müstəvi üzərində yerləşməyən və hər hansı bir atomda kəsişən üç ixtiyari atom düz xətlərini düzbucaqlı (ümumiyyətlə isə çəpbucaqlı) koordinat sisteminin x, y, z koordinat oxları kimi götürmək olar. Onda sadə qəfəsin atomlarının koordinatları aşağıdakı kimi təyin olunar: x lmn =la 1 ,
lmn =ma 2 , z lmn =na 3 . Burada l, m, n=0, ±1, ±2,… tam qiymətlər alır, a 1 , a 2 və a 3 – sabit ədədlərdir və kristal qəfəsin periodları adlanır. Belə qəfəsin elementar özəyi təpələrində atomlar yerləşən və tilləri a 1 , a 2 , a 3 olan paralelopipeddir. Üçölçülü sadə kristal qəfəslərdən difraksiya olunma şərtini tapmaq üçün ardıcıl olaraq birölçülü, ikiölçülü və üçölçülü qəfəslərə baxaq.
173
Bir düz xətt üzərində 0,1,2,3,4,5,… səpici mərkəzlərin (atomların) yerləşdiyini (şəkil 35.2) və bu birölçülü (xətti) qəfəsin üzərinə müstəvi dalğa düşdüyünü fərz edək. Ümumilik nəminə fərz edək ki, dalğanın səthinin normalı qəfəslə α 0 bucağı əmələ gətirir. 0,1,2,3,… səpici mərkəzlərin hər biri yeni sferik dalğanın mənbəyi olur və bu koherent sferik dalğalar bütün istiqamətlərdə yayılır. Bu sferik dalğalar ona görə koherentdirlər ki, onları eyni bir ilkin dalğa həyəcanlandırmışdır. α bucağı ilə xarakterizə olunan istiqamətdə yayılan dalğalara baxaq. 35.2 şəklindən göründüyü kimi, hər cüt qonşu atomlardan (0,1;1,2;2,3;…) keçən şüaların yollar fərqi a(cos α -cos
α 0 ) olar. Burada a – iki qonşu atom arasındakı məsafədir. α istiqamətində difraksiya maksimumu alınması üçün a(cos α
α 0
λ
(35.2) şərti ödənməlidir. Burada n – tam ədəddir. (35.2)-dən tapırıq ki, a n λ α α + = 0 cos
cos
(35.3) (35.3) düsturundan görünür ki, xətti qəfəs özünü spektral cihaz kimi aparır, yəni hər bir λ
α bucağının müəyyən bir qiyməti uyğun gəlir. Beləliklə, n=1 qiymətində birinci tərtib, n
=
2 qiymətində ikinci tərtib və s. spektr alınır. Simmetrik istiqamətlərdə də n =
–1,–2 və s. qiymətlərində birinci, ikinci və s. tərtib spektrlər alınır. Bu spektrlərin çoxluğu isə birölçülü müxtəliflik yaradır. Hər bir səpici mərkəzin sferik dalğa mənbəyi olduğunu nəzərə alsaq, verilmiş dalğa uzunluğu üçün müəyyən (məsələn, birinci) tərtib interferensiya maksimumuna uyğun olan istiqamətlər fəzada təpə bucağı α olan konusun səthi üzərində yerləşər. 35.3 şəklində xətti qəfəs L hərfi ilə işarə edilmişdir. Əgər bu qəfəsdən müəyyən məsafədə flüoressensiyaedici ekran və ya fotolöhə yerləşdirsək, interferensiya konuslarının bu ekranda izi hiperbolalar verər ki, bu hiperbolaların da hər birinin üzərində müəyyən dalğa uzunluğu üçün interferensiya maksimumları yerləşmişdir. Шякил 35.3. Шякил 35.4.
İndi isə müstəvi, yəni ikiölçülü qəfəsə baxaq (şəkil 35.4). xassələri iki müxtəlif istiqamətdə periodik dəyişən hər bir struktur iki ölçülü qəfəs adlanır. Buna misal olaraq bir-biri ilə çarpazlaşan, yəni biri digərinin üzərinə ştrixləri müəyyən bucaq altında kəsişmək şərti ilə qoyulmuş iki dənə birölçülü difraksiya qəfəsini göstərmək olar. Deməli, aydındır ki, bu qəfəsə x və y oxlarına paralel yerləşmiş xətti qəfəslərin ikiqat müxtəlifliyi kimi baxmaq olar. Fərz edək ki, ikiölçülü qəfəsin üzərinə normalı x və y oxları ilə α 0 və β 0 bucaqları əmələ gətirən müstəvi dalğa düşür. Birölçülü qəfəs halında olduğu kimi,
174 burada da hər bir atoma sferik dalğa mənbəyi kimi baxaraq interferensiya maksimumlarının alındığı istiqamətləri xarakterizə edən α və
β bucaqları üçün aşağıdakı şərtlərin ödəndiyini yaza bilərik:
α
α 0
1 λ
(35.4)
β
β 0
2 λ
Burada n 1 və n 2 – tam ədədlərdir. Aydındır ki, (35.4) ifadələrindən birincisi x, ikincisi isə y oxuna paralel olan xətti qəfəslər üçün interferensiya maksimumunun alınması şərtidir. Əgər qəfəs müstəvisindən müəyyən məsafədə flüorenssensiyaedici ekran yerləşdirilsə müstəvi qəfəsi təşkil edən xətti qəfəslər sisteminin hər biri ekranda öz hiperbolalar sistemini verər və (35.4) şərtlərinin hər ikisi yalnız bu hiperbolaların kəsişdiyi nöqtələr üçün ödənər (şəkil 35.5). (35.4) ifadələrindən a n λ α α 1 0 cos cos
+ =
(35.5) a n λ β β 2 0 cos cos
+ =
yaza bilərik. Buradan görünür ki, hər bir λ dalğa uzunluğuna α və
β bucaqlarının müəyyən qiyməti uyğun gəlir, yəni müstəvi qəfəs üzərinə düşən şüalanmanı spektrə ayırır. Lakin bu zaman, xətti qəfəsdən fərqli olaraq, spektrlərin sadə deyil, ikiqat müxtəlifliyi alınır. Doğrudan da, hər bir spektr n 1 və n 2 kimi bir cüt ədədlə xarakterizə olunur. Beləliklə, məsələn, (+1,+1), (+1,+2),… və həm də (+1,-1), (+1,-2),… tərtibli spektrlər alınır ki, bu da 35.5 şəklində aydın görünür. Nəhayət, üçölçülü qəfəsə, yəni fəza qəfəsinə baxaq. Onu x, y və z oxlarına paralel olan üç dənə xətti qəfəslər sisteminə ayırmaq olar. Bu halda interferensiya maksimumları aşağıdakı şərtləri ödəyən α ,
və γ bucaqları ilə təyin olunan istiqamətlərdə alınır: Шякил 35.5.
a(cos α
α 0
1 λ
a(cos β
β 0
2 λ (35.6) a(cos γ
γ 0
3 λ
Burada n 1 , n 2 və n 3 – tam ədədlərdir. Bu şərtlərdən interferensiya maksimumları üçün yönəldici kosinusları təyin edək:
a n λ α α 1 0 cos cos
+ =
a n λ β β 2 0 cos cos
+ =
(35.7)
a n λ γ γ 3 0 cos cos
+ =
Göründüyü kimi, burada interferensiya maksimumunun tərtibi üç dənə n 1 , n 2 və n 3
maksimumları ixtiyari deyil, yalnız müəyyən dalğa uzunluqları üçün alına bilər.
175 Doğrudan da (35.7) şərtlərindən başqa fəzada ixtiyari istiqamət üçün avtomatik olaraq aşağıdakı şərtlər də ödənir: cos 2
0 + cos
2 β 0 + cos 2 γ 0 = 1
(35.8) cos 2
+ cos 2 β + cos 2 γ = 1 Ona görə də (35.6) şərtlərindən interferensiya maksimumunun yalnız yönəldici kosinusları deyil, həm də bu maksimumu verən dalğanın uzunluğu da təyin olunur. Doğrudan da (35.7) bərabərliklərini kvadrata yüksəldərək toplasaq və (35.8) ifadələrini nəzərə alsaq 2 3 2 2 2 1 0 3 0 2 0 1 cos
cos cos
2 n n n n n n a + + + + − = γ β α λ (35.9) olar. Bu isə o deməkdir ki, verilmiş α 0 , β 0 , və γ 0 bucaqları ilə təyin olunan istiqamətdə düşən dalğa difraksiyaya uğradıqdan sonra (n 1 , n 2 , n 3 ) tərtibli interferensiya maksimumunun alınması üçün düşən dalğanın uzunluğu (35.9) şərtini ödəməlidir. Xətti və müstəvi qəfəslərə baxarkən istifadə edilən həndəsi təsvir bu məhdudiyyətin səbəbini başa düşməyə imkan verir. Sadəlik naminə fərz edək ki, düşən müstəvi dalğanın normalı z oxu istiqamətində yönəlmişdir və ekran isə z oxuna perpendikulyar yerləşdirilmişdir. Onda z oxuna paralel yerləşən xətti qəfəslər üçün interferensiya maksimumlarının istiqamətləri ekranda çevrələr sistemi verən konusların səthi üzrə yerləşmiş olar və özü də hər bir çevrə müəyyən λ dalğa uzunluğuna və n 3 =const olan müəyyən interferensiya tərtibinə uyğun gələr (şəkil 35.6) (Əgər xətti qəfəslər z oxuna paralel olmasa və ekran da bu oxa perpendikulyar yerləşməsə, çevrələr əvəzinə ellipslər alınır, lakin bütün mülahizələr bu hallar üçün də öz qüvvəsində qalır). Digər tərəfdən xy müstəvisinə paralel yerləşmiş müstəvi qəfəslərdən hər biri dalğa uzunluğunun verilmiş qiymətində iki sistem hiperbolaların kəsişmə nöqtələrində yerləşən interferensiya maksimumları verir (şəkil 35.5). λ =const olduqda (35.7) şərtlərinin üçünün də ödənməsi üçün 35.6 şəklində göstərilən çevrələr hiperbolaların kəsişmə nöqtələrindən keçməlidir ki, bu da verilmiş bir dənə müəyyən dalğa uzunluğu üçün çox az ehtimallıdır. Beləliklə, fəza qəfəsinin üzərinə monoxromatik şüalanma və ya xətti spektrə malik olan şüalanma düşdükdə interferensiya maksimumlarının alınması ehtimalı çox az olur. Əksinə, fəza qəfəsinin üzərinə bütöv spektrə malik olan şüalanma düşdükdə interferensiya maksimumunun yaranması şərtlərini ödəyən heç olmasa bir dənə münasib dalğa uzunluğu həmişə tapıla bilər. Beləliklə, bütöv spektrə malik olan şüalanma fəza qəfəsindən keçdikdən sonra interferensiya edən monoxromatik şüalar sisteminə ayrılır və ekranda (fotolövhədə) interferensiya maksimumlarına uyğun olan və simmetrik yerləşən ləkələr alınır. Bu ləkələri gözlə müşahidə etmək mümkün olsaydı, onların müxtəlif rəngli olduğunu görərdik.
Qeyd edək ki, yuxarıdakı mülahizələr istənilən dalğa uzunluğu və mərkəzləri arasındakı məsafə ixtiyari olan qəfəslər üçün, aşağıdakı məhdudiyyət nəzərə alınmaqla,
176 doğrudur: λ dalğa uzunluğu qəfəsin a parametrindən kiçik olmalıdır. Çünki λ ≥ a olarsa, 1 >
n λ olur və bu halda heç bir dalğa uzunluğu üçün (35.3), (35.5) və (35.7) şərtləri ödənə bilməz (kosinus funksiyasının qiyməti 1-dən böyük ola bilməz). Digər tərəfdən λ
α ,
və γ bucaqları çox kiçik olur və interferensiyanın müşahidə olunması xeyli çətinləşir. Məhz buna görə də rentgen şüalarının kristallardan difraksiyası üçün bu şüaların dalğa uzunluğunun kristalda atomlar arasındakı məsafə tərtibində olması xüsusilə əlverişli bir amildir. Görünən işığın difraksiyasını almaq üçün münasib olan a periodlu fəza qəfəsini ultrasəs dalğalarından istifadə etməklə süni yolla alırlar. Maye və bərk cisimlərdə dalğa uzunluğu (10 -4 –10
-5 sm) görünən işığın dalğa uzunluğu (7 ⋅10 -5
⋅10 -5 sm) ilə eyni tərtibdə olan ultrasəs dalğaları almaq olar. Ona görə də mayedə və ya bərk cisimdə durğun müstəvi ultrasəs dalğaları yaratsaq, mühitdə əmələ gələn sıxlaşma və seyrəkləşmələr sistemi görünən işıq üçün çox yaxşı difraksiya qəfəsi olur. Təbiidir ki, bir-birinə qarşılıqlı perpendikulyar və ya hər hansı digər bucaqlar altında yönəlmiş istiqamətlərdə yayılan üç dənə ultrasəs dalğası görünən işığın difraksiyası üçün münasib olan perioda malik fəza qəfəsi yarada bilər. Təcrübələrlə müəyyən edilmişdir ki, bu, doğrudan da belə olur. Belə ki, eyni periodlu üç dənə ultrasəs dalğası yaradılan mayedən (məsələn, ksiloldan) görünən işıq keçdikdə onun yaratdığı difraksiya mənzərəsi aydın müşahidə olunmuş və fotolövhədə qeyd olunmuşdur. Bu difraksiya mənzərəsinin kvars kristalından keçərkən rentgen şüalarının verdiyi difraksiya mənzərəsi ilə müqayisəsi göstərir ki, rentgen şüalarının təbii kristalından və görünən işığın isə ultrasəs vasitəsilə süni yaradılmış fəza qəfəsindən difraksiya mənzərələri tamamilə oxşardır.
müşahidə olunması üsulları İşıq dalğalarının difraksiyasından fərqli olaraq rentgen şüalarının difraksiyası linza və güzgülərsiz həyata keçirilir. Çünki rentgen şüalarına təsir edən belə qurğuları yaratmaq üçün material hələlik məlum deyildir. Rentgen şüalarının kristallarda difraksiyasını müşahidə etmək üçün üç üsul məlumdur. 1. Laue üsulu. Laue 1912-ci ildə kristallardan keçən rentgen şüalarının difraksiyasını müşahidə etmiş və beləliklə də onların dalğa xassəsinə malik olduğunu sübut etmişdir. (35.7) şərtlərindən görünür ki, difraksiyaya uğramış şüalar üç müxtəlif istiqamətdə yönəlmiş konusların səthi üzərində eyni zamanda yerləşməlidir. Lakin üç konus ümumiyyətlə bir düz xətt üzrə kəsişmir. Buradan görünür ki, monokristalın üzərinə monoxromatik rentgen şüası düşdükdə səpilmiş şüaların diskret dəstələri ümumiyyətlə yaranmır və bütün istiqamətlərdə az və ya çox dərəcədə bərabər səpilmə baş verir. Burada kristaldan keçərkən öz istiqamətini dəyişməyən şüa müstəsnalıq təşkil edir. Lakin müəyyən seçilmiş dalğa uzunluğuna malik olan şüalar üçün üç konus ümumi doğuranlara malik ola bilər. Məhz buna görə də Laue üsulunda monokristal bütöv (kəsilməz) spektrə malik olan rentgen şüaları ilə şüalandırılır. Çünki belə şüalanmanın tərkibində elə dalğa uzunluğuna malik olan rentgen şüaları ola bilər ki, onlar üçün (35.7) şərtlərinin üçü də
177
eyni zamanda ödənmiş olsun. (35.7) ifadələri çox zaman Laue şərtləri də adlanır. Lauenin və onun əməkdaşlarının həyata keçirdiyi təcrübənin sxemi 36.1 şəklində verilmişdir. Rentgen borusundan gələn tormozlanma rentgen şüalarından D 1 və D 2 diafraqmaları vasitəsilə ayrılmış nazik rentgen şüa dəstəsi K monokristalı üzərinə düşür və bu kristaldan keçərək PP fotoqrafik lövhəyə çatır. Fotolövhəni aşkarladıqdan sonra onun üzərində rentgen şüalarının ilkin istiqamətinə uyğun gələn mərkəzi ləkədən başqa, onun ətrafında düzgün yerləşmiş bir sıra digər ləkələr də müşahidə olunur. Belə fotolövhə laueqram adlanır. Laueqramda ləkələrin vəziyyəti verilmiş kristal üçün tam müəyyəndir və bu kristalı digər kristalla əvəz etdikdə ləkələrin də vəziyyəti dəyişir. Rentgen şüalarının dalğa təbiətli olmasını və buna görə də kristalın fəza qəfəsindən keçərkən difraksiyaya uğramasını qəbul etsək, fotolövhədə müəyyən düzgün qayda ilə yerləşmiş ləkələrin alınmasını kəmiyyətcə tam şəkildə izah etmək olar (Ё35). Doğrudan da, kristal düzgün fəza qəfəsi şəklində yerləşmiş atomlar çoxluğundan ibarətdir və bu qəfəsdə atomlar arasındakı məsafə nanometrin hissələri qədərdir (məsələn, NaCl kristalında Na və Cl atomları arasındakı məsafə Ё35-də göstərildiyi kimi, 0,2814 nm-dir). Kristalın düyün nöqtələrindən keçirilmiş paralel müstəvilər sistemində hər bir müstəvi üzərindəki hər bir atom kristal üzərinə düşən rentgen dalğalarını səpən mərkəz olur və özü də bu zaman səpilən dalğalar öz aralarında koherent olur. Çünki onlar eyni bir düşən dalğa tərəfindən həyəcanlandırılmışdır. Səpilən dalğalar bir-biri ilə interferensiya edərək müəyyən istiqamətdə maksimumlar verir ki, bu maksimumlar da fotoqrafik lövhədə ayrı-ayrı difraksiya ləkələrini yaradır. Qeyd edək ki, səpici müstəvilərdə atomların yerləşməsi sıx olduqca, səpilən şüanın intensivliyi də çox olur. Buna görə də praktik olaraq çox az sayda paralel müstəvilər sistemindən səpilmə müşahidə olunur. Шякил 36.1. Laueqramda ləkələrin vəziyyətinə və nisbi intensivliyinə görə kristal qəfəsdə səpici mərkəzlərin yerləşməsi və onların təbiəti, yəni onların atomlar, atomlar qrupu və ya ionlar olması haqqında təsəvvür əldə etmək olar. Məhz buna görə də rentgen şüalarının kristallardan difraksiyası onların dalğa təbiətli olmasını bilavasitə və inandırıcı şəkildə sübut etməkdən başqa, həm də kristal qəfəslərin təcrübi öyrənilməsinin əsasını qoydu. Belə ki, Lauenin kəşfi sayəsində kristalların quruluşunun məhsuldar şəkildə tədqiqi mümkün oldu. Sonralar Laue metodu molekulların, mayelərin və hətta qazların quruluşunu tədqiq etmək üçün tətbiq edilmişdir. Bu tədqiqatlar molekulun tərkib hissələrində rentgen şüalarının difraksiyasının müşahidəsinə əsaslanır. Bu zaman laueqramlardakı difraksiya mənzərəsinin çox da aydın olmamasına baxmayaraq, onların tədqiqindən mühüm nəticələr alınır.
178
O dövrdə belə hesab edirdilər ki, Lauenin kəşfi rentgen şüalarının korpuskulyar deyil, məhz dalğa təbiətli olmasını təsdiq edir. Müasir dövrdə məlumdur ki, korpuskullar da difraksiya mənzərəsi verə bilir. Şüalanmanın dalğa və korpuskulyar təbiətli olması haqqında əvvəlki paraqraflarda (ЁЁ1,10) ətraflı bəhs edilmişdir. Qeyd edək ki, Laue metodundan istifadə etməklə çox mühüm əhəmiyyətə malik iki məsələ həll olunur. birincisi, difraksiya qəfəsi kimi istifadə olunan kristalın quruluşu məlum olarsa, rentgen şüalarının dalğa uzunluğunu təyin etmək üçün imkan yaranır. Beləliklə, rentgen şüalarının spektroskopiyası yaradılmışdır ki, bu da atomun quruluşunun mühüm xüsusiyyətlərini müəyyən etməyə imkan verir. İkincisi, quruluşu məlum olmayan kristal qəfəsdən λ dalğa uzunluğu məlum olan rentgen şüalarının difraksiyasını müşahidə edərək, həmin kristal qəfəsin quruluşunu, yəni bu kristalı təşkil edən ionların, atomların və ya molekulların vəziyyətini və onlar arasındakı məsafəni tapmaq olar. Bu yolla kristalların quruluşunu öyrənən rentgen quruluş təhlil adlı elm sahəsi yaradılmışdır ki, bu da molekulyar fizikada mühüm nəticələr alınmasının əsasını təşkil edir. 2. Breqq üsulu. Bu üsulda monokristal monoxromatik rentgen şüaları ilə şüalandırılır. Yuxarıda təsvir olunan Laue üsulu rentgen şüalarının Ё35-də baxılmış fəza qəfəsindən difraksiyasına əsaslanmışdır. Burada xarakterik xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, qəfəsin periodunun verilmiş qiyməti üçün qəfəs üzərinə düşən şüanın verilmiş istiqamətində maksimumlar yalnız müəyyən dalğa uzunluqları üçün müşahidə olunur. Ona görə də əgər kristal üzərinə "ağ" rentgen şüalanması (kəsilməz spektr), yəni ən müxtəlif uzunluqlara malik dalğalar çoxluğundan ibarət rentgen şüa dəstəsi düşsə, kristal bu dəstədən yalnız müəyyən uzunluqlu dalğaları ayıracaqdır (düşən kəsilməz spektri monoxromatikləşdirəcəkdir). Əksinə, əgər düşən rentgen şüa dəstəsi monoxromatikdirsə (və ya monoxromatikliyə çox yaxındırsa), düşmə bucağı, dalğa uzunluğu və qəfəs sabiti arasında uyğun münasibət olmadıqda biz maksimumlar müşahidə edə bilməyəcəyik və yalnız müntəzəm səpilmə müşahidə edəcəyik. U. Q. Breqq və onun oğlu U. P. Breqq və onlardan asılı olmayaraq rus fizik- kristalloqrafı Y. V. Vulf rentgen şüalarının kristallardan difraksiyasının öyrənilməsi və hesablanması üçün başqa metod təklif etmişlər. Breqq-Vulf metodunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Laue rentqenoqramındakı hər bir ləkəyə səpilmiş deyil, əks olunmuş rentgen şüalarının interferensiyası nəticəsində alınmış maksimumun izi kimi baxılır. Sadəlik naminə 36.2 şəklində təsvir olunmuş sadə kubik kristal qəfəsə baxaq. Elə koordinat sistemi seçək ki, onun x, y, z oxları kubun tillərinə paralel olsun. Onda xy müstəvisində atomların yerləşməsi 36.3 şəklində verildiyi kimi olar. Kristalı xy müstəvisinə perpendikulyar kəsən ixtiyari müstəvi bu xy müstəvisində düz xətt şəklində (məsələn, 1 və ya 1 ′, 2 və ya 2′) iz qoyur. Aydındır ki, biz bütün kristalı onun təbii üzlərinə paralel olan 1,1 ′,… və ya 2,2′,… kimi bir sıra müstəvilərə bölə bilərik. Bu müstəvilərdə atomların yerləşmə sıxlığı eyni olacaqdır və həmin müstəvilər bir-birindən elementar kubik özəyin tilinə bərabər olan eyni bir d məsafəsində yerləşəcəkdir. Lakin 36.3 şəklindən görünür ki, kristalın müstəvilərə bölünməsini çoxlu sayda digər üsullarla da həyata keçirmək olar. 36.3 şəklində buna misal olaraq, 3,3 ′,…; 4,4′,… müstəviləri göstərilmişdir. Bu müstəvilər 1,1 ′,… və 2,2′,… müstəvilərindən atomların yerləşmə sıxlığı və müstəvilər arası məsafənin qiyməti ilə fərqlənir. Məlumdur ki, dalğaların özünü aparması Hüygens-Frenel prinsipi ilə müəyyən olunur. bu prinsip işıq dalğalarının interferensiyası və difraksiyasının nəzəriyyəsini qurmağa imkan verir. Hüygens-Frenel prinsipinə görə dalğa cəbhəsinin hər bir nöqtəsinə
179
ikinci dalğaların mənbəyi kimi baxılır və bu ikinci dalğalar onlar arasında müəyyən faza münasibətləri olduqda bir-biri ilə interferensiya edirlər. Dalğanın müstəvi səthdən əks olunması ondan ibarətdir ki, bu səthin hər bir nöqtəsi özünü ikinci dalğaların mənbəyi kimi aparır və bu ikinci dalğalar bir-biri ilə interferensiya edərək düşmə bucağına bərabər olan qayıtma bucağı altında əks olunan dalğa verirlər.
1 1 ′ 4 4 ′
3 3 ′ 2 ′ 2 d ϑ α α A B C D 1 2 3 dd ϑ α α A B C D 1 2 3 Download 18.1 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|