Дифференциал психология


Психофизиологик функциялар ривожланишида узига хос кандай хусусиятларни биласиз?


Download 229 Kb.
bet10/11
Sana03.09.2023
Hajmi229 Kb.
#1672294
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Differensial psixologiya

Мавзу: 9 Успиринлик даври.
Режа:

Психофизиологик функциялар ривожланишида узига хос кандай хусусиятларни биласиз?


1. Психофизиологик функцияларнинг ривожланиши, унинг ёш динамикаси.
2. Укув билиши фаолияти мотивацияси.
3. Профессионал фаолиятнинг шаклланиши.
4. Успиринлик даврида шахснинг шаклланиши.
(Уз-узини англаш, кадриятлар, ориентировкаси ва ижтимоий етукликнинг ривожланиши).
Асосий тушунча: Психофизиологик функциялар, ёш динамикаси, укув профессионал фаолият, узини англаш, ижтимоий етуклик.
Успириннинг психофизиологик функцияларини ривож-ланиши узига хос хусусиятларга эгадир. Успиринлик даврига 15 ёшдан 17-18 ёшгача булган давр киради. Бу даврнинг ёш динамикаси (узгариш, усиш) болалик даври билан етуклик даври уртасидаги ёшнинг ярим булиб, буни 2 га: Илкёшлик ва кейинги ёшлик даврини кандай тушунасиз?
илк ёшлик даври (15-17-18 ёш) ва кейинги ёшлик даври (18-25 ёшгача) деб ажратилади. Илк ёшлик даврида жинсий балогатга етиш даври тугалланади. Бу даврда буйга усиш секинлашади, аммо энгга усиш, огирлик ортади. Юкори синф укувчиларининг ташки киёфалари узгариб, уларга катталар хусни уради. Суяклар ривожланади. (25 ёшгача…), тананинг 43-44% огирлигини мускуллар ташкил килади. (Спортнинг огир тури билан шугулланиши ман этилади) Марказий асаб тизимининг ривожланиши нихояга етади, сигнал тизими юкори даражада ривожланади. Угил-кизлар орасида тафовутлар сезилиб колади. 17-18 ёшли кизлар етилиб характерли психологик сифатлари шаклланади, йигитлар эса вояга етган эркаклардан хали фарк килади.
Успринларни ижтимоий хаётга янгича муносабатини кандай тушунасиз? Ижтимоий хаётга янгича муносабат пайдо булади. Мактабда узларини «катталардек» хис киладилар ва кичик ёшдагиларга ёрдам бериш, урнак курсатишга харакат киладилар. Уларнинг ижтимоий мавкеи кескин узгаради. Успринлик даврининг энг мухим хусусияти нимада?
Улар 16 ёшда фукаролик паспортини оладилар (мактабда буни тантаналик маросимларда топшириш максадга мувофик) ва 16 ёшда уз хатти-харакатлар учун масъулиятли деб эътироф этилади ва фукаролик хукукларига эга буладилар. (сайлаш, сайланиш, мехнат килиш, дам олиш…) 18 ёшда тула хукукли фукаро булиб коладилар ва етуклик гувохномасини (аттестат) оладилар…
Илк ёшли укувчиларнинг билиш фаолиятлари хам узига хос хусусиятларга эгадир. Чунки бу даврда укишга, яшашга, мехнатга, билим олишга булган мотивлар ривожланади ва улардаги бу мотивлар купинча укувчиларнинг интилиш ва хохишларини тугдирувчи эхтиёжлар асосида вужудга келади. Маълумки, муайян максад ва унга эришиш йулларини танлаш бирор эхтиёжларнинг мазмунига ва ахамиятига боглик булади. Мотивлар ва кимматли ориентациялар (маълум бир нарсани назарда тутиб иш куриш, уз мухитини яхши билиб иш куриш) ёшлар хаётини мазмунли килишда ката ахамиятга эгадир. Фаолият мотивини англашгина максадни аник килади.
«Ишбилармон, мардлик ва шижоат сохиби, азми катъий, тадбиркор ва хушёр бир киши минг-минглаб тадбирсиз, локайд кишилардан яхшидир» дейди Амир Темур.
Бу уринда Н.Островскийнинг кимматли фикрларини келтириш мумкин: «Одамнинг энг кимматли нарсаси умридир. Киши дунёга бир марта келади, киши шундай яшаши керакки, бемаксад утган йиллари учун алам тортмасин, утмишдаги кабих ва жирканч нарсалар учун иснодга колмасин, улаётганида: бутун умрим ва бутун куч-кувватим дунёдаги энг ажойиб нарсага-инсониятни озод этиш учун курашга сарфланди деб айта олсин ».
Усмон Носир , Чулпон, Абдулла Кодирийларнинг хаётлари ёшларга намуна ва фаолиятлари фаоллик мотиви булсин.
Узлаштириш, кенг маънода олганда укувчининг уюшган билиши фаолиятидир, бу фаолият идрок, хотира, тафаккур, хаёл каби катор билиш жараёнларини уз ичига олади. Билиш фаолияти мотивацияси (Яьни уни асосланиши) узлаштиришнинг психологик компонентларида: 1) укувчиларни укишга ижобий муносабатда булиши; 2) материал билан бевосита хиссий танишиши жараёнлари; 3) олинган материални актив равишда кайта ишлаш жараёни булган фикрлаш, тафаккур; 4) кабул килинган хамда ишлаб чикарилган ахборотни эсда олиб колиш, эсда саклаш жараёни булиб, укувчи билимларни кандай килиб такрорланганда ва унда нималарга эътибор берганда билимларни узлаштириб олишни тушунмасдан туриб уни уки бола олмаймиз
Укув билиш фаолияти мативациясида кандай узгаришлар руй беради?.
Укув билиш фаолияти мотивацияси билим эгаллаш уни узлаштириши, изланиш, янгиликлар яратишнинг мухим томонидир.
Юкори синф укувчиларида бошка ёш даврларга нисбатан профессионал фаолият тезлик билан шаклланади. Уларда бирор укув предметига ёки умуман билишга булган иштиёки асосида турли касбларга кизикиши тугила бошлайди. Касбга кизикиши, уз навбатида укувчиларнинг танлаган касбини эгаллаш билан боглик булган билим турларига кизикишини оширади. Кейинчалик бу кизикиши билимларга, укув предметига, тугарак машгулотларига кучиши мумкин. Укиш ва тугарак ишларида бу кизикиши янада мустахкамланади, янада аник, баркарор булиб колади. Ёшларда фанга булган кизикишларни саклаб колиш ва уларни ижтимоий фойдали мехнатг ажалб килишда укитувчи ларнинг уз фанига булган муносабатлари ката роль уйнайди.
Укитувчи уз фанини севса, шу фанган нисбатан укувчиларда кизикиш ва хавас уйготади, укувчилар эса бундай укитувчиларга тахассуб киладилар ва уни фанини яхши кизикиш билан урган адилар. Юкори синф укувчилари узлари киладиган ишлари ва касблари хакида жиддий уйлайдилар, келажак касбни эгаллаш ва у хакда маълумот олишга интиладилар.
Касиб танлашда ёшлар хамма вакит хам мустакил фикрга эга буладиларми? Касб танлашда ёшлар хали ота-оналарининг якин кишиларининг, укитувчиларининг ёрдамига мухтож буладилар. Лекин улар катталарнинг берган маслахат ва тавсияларини хисобга олиб, касб танлашда узаро катъий карорга келадилар. Улар шу карорни кабул килишда амал киладиган мотивларини асослаб беришга кодир буладилар.
Мактабни битирувчилари касбни онгли равишда танлаш вактида биринчидан, халк хужалигининг у ёки бу мехнат турига булган эхтиёжини ва иккинчидан, уз мойиллигини ва кобилиятларини хисобга олиш, уз шахсий сифатлари у ёки бу касбга куядиган талабларга канчалик мувофик келишини, бу жихатдан тугри келмайдиган хусусиятлар (хусусан, уз асаб тизими хусусиятлари, анализаторлар характеристикаси, масалан, куриш, эшитиш анализаторлари, эмоциоанал –иродавий сохалар ва хоказо.) ни бор-йуклигини хисобга олиш зарурлигини тушунишлари лозим.
Хозирги кунда мактаб укувчилари узининг профессионал кобилиятлари ва профессионал лаёкати тугрисида хулоса чикариш имкониятига эга. Тест ёрдамида иктидорли болаларни аниклаш ва улар билан алохида таълим муассасаларида (лицей, коллеж…) ишлаш, кобилиятли болаларни олти ёшдан мактабга кабул килиш, шунингдек ёшларни чет элларда тахсил куришга ёрдамлашиш каби купгина муаммолар уз ечимини топмокда.
«Халк таълими конуни», «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» кадрлар тайёрлашни яхшилаш, уларни жой-жойига куйиш масаласига алохида эътибор бермокда. Президент И.Каримов «Бизга диплом учун укийдиганлар эмас, балки маънавий етук, комил инсонлар керак»- деб бежаз айтмаган.
Успринларнингузгаришлар р
Успиринлик даврида укувчиларнинг маънавий киёфаси таркиб топади, характер хислатлари аник булади, дунёкараши шаклланади. Укув фаолиятининг характери узгаради. Агар усмир фаолияти укиш фаолиятидан иборат ва у мактаб ичида булса, успиринларнинг ижтимоий фаолияти мактаб доирасидан ташкарига чикади ва улар одатда мактабда ташкилотчилик, рахбарлик ва тарбиявий функцияларни ажратади.
Бу даврда уз-узини англаш сезиларли даражада ривожланади ва сифат жихатдан узига хос характерга эга булади. Успириннинг уз-узини англаши усмирларнинг уз-узини англашидан шахснинг хаётий, маънавий психологик хусусиятларини конкрет хаётий максадлар ва интилишлар нуктаи назаридан англаш ва уларга бахо бериш эхтиёжи билан богланганлиги туфайли фарк килади. Бу эса успиринларда узининг психик хаётига, уз шахсий манфаатларига чукур кизикиш уйготади. Уз-узини англаш хаёт ва фаолият талабларидан келиб чикади. Жамоадаги янги вазият, теварак-атрофдагилар билан буладиган янгича муносабатлар укувчини уз имкониятларини бахолашга узининг шахсий хусусиятларини узига нисбатан куйиладиган талабларга жавоб бера олиш ёки жавоб бера олмаслиги нуктаи назаридан англашга мажбур килади
Успирин уз-узига обьектив бахо бера оладими?
Успиринларда уз-узига бахо бериш анча объектив характерга эга булади, чунки у теварак-атрофдагиларнинг объектив бахосини такрорлайди. Уз-узига бахо бериш ташкаридан берилган бахони англашдан кура кийинрок булади. Шунинг учун хам катта ёшдаги укувчи, узининг шахсий хусусиятларини ва хатти-харакатларини усмирга караганда яхширок тахлил кила олса хам, узига айрим холларда унчалик объектив бахо бера олмайди. Агар усмир узининг хозирги ахволига мувофик равишда бахо берса, успирин узининг келажагига мувофик равишда узига бахо беради.
Успиринларда уз-узини англаш асосида уз-узини тарбиялаш эхтиёжи усади. У хатти-харакатлардаги айрим камчиликларга бархам беришга ижобий сифатларни ривожланишига каратилибгина колмасдан, балки уларда вужудга келадиган умумлаштирилган идеалларга мувофик равишда таркиб топтиришга каратилган булади. Уз-узини тарбиялашга интилиш ва унинг имкониятларига ишониши успиринлар учун характерли хусусиятдир.
Лекин узини тарбиялашга ортикча бахо бериш хам керак эмас.
Усприннинг «идеал» шахсга муносабати кандай?
Успирин ёшидаги укувчиларнинг сифатларига ва уз хатти-харакатларига таккослайдиган идеал ва намунанинг мавжудлиги катта ахамиятга эга. Успиринларнинг идеаллари икки асосий формада мавжуд булади. Тугри, улар учун аник бир кишининг (укитувчиси, ота-онаси… ) образи усмирдагига кура камрок идеал булади. Успирин ана шу образда узи юксак даражада кадрлайдиган сифатларнинг гавдаланишини куради. Улар укувчи назарида энг яхши сифатлар йигиндиси булган умумлашган образлардир. Укувчилар учун ахлокий идеаллар нинг юксак даражаси характерлидир. Бу идеаллар жамият фойдаси йулида ижтимоий фаолият курсатишга инт
,,,илиш, Ватанга хазмат килишни мустакилликда фаол иштирок этишга интилишни узида гавдалантиради.
Укитувчилар, ота-оналар бу идеалларни усталик ва эхтиёткор лик билан тарбиялашлари, уларга таклид килиш учун муносиб намуналар танлашда ёрдам беришлари максадга мувофикдир
Успринларда ахлокий эътикод,ахлокий онгнинг шакилланишига кандай карайсиз?
Успиринларда ахлокий эътикодларнинг, ахлокий онгнинг ривожланиб бориши яккол куринади. У ахлокий тасаввурлар, тушунч0алар, ахлокий установкалар ва эътикод билан белгиланади. Бурч, виждон, шахсий гурурлилик ва уз кадру-кимматини билиши туйгулари шаклланади. Уз-узини катталигини хис килади ва у уз-узини карор топтириш уз киёфасини ифодалаш туйгусига айланади.
Миллий гурур, онг туйгусини шаклланишга эътибор бериш мухим ахамиятга эадир. Миллий кадриятларни тиклаш, кухна ва бекиёс тарихга эга булган халкимизнинг юксак акл-заковати, дунёни бошкариш кудрати ва салохиятини урганиш, маданияти ни урганиш ва уларга нисбатан ёшларда мухаббат пайдо килиш хам хозирги куннинг буюк максадидир.
Уй вазифаси: «Усмирларнинг касб танлаш муаммолари »

Назорат саволлари:



        1. Успиринларнинг психофизиологик ривожланиш хусусиятларини таърифланг?

        2. Успиринларни укув фаолияти хусусиятлари ва уни бошка ёш даврлар укув фаолиятидаги фарки нимада?

        3. Укув билиш фаолияти мотивацияси деганда ниманини тушунасиз?

        4. Профессионал фаолиятнинг шаклланишига хос хусусиятлар нималардан иборат?

        5. Успиринларни уз-узини англашига тавсифнома беринг.

        6. Ижтимоий етуклик нима?

        7. Кадриятларимизни успирин шахсининг шаклланишидаги роли нимадан иборат?

Адабиётлар:



              1. А.В.Петровский. «Ёш психологияси ва педагогик психология». Москва. 1979 йил.

              2. В.А.Крутецкий «Педагогик психологиянинг асослари». Москва. 1976 йил.

              3. Э.Гозиев. Психология. Тошкент 1994 йил.

              4. Э.Гозиев. «Олий мактаб психологияси». Тошкент 1997 йил.

              5. В.Каримова. Психология. Тошкент 2000 йил.

6. Теплов Б.М. Проблемы индивидуалных различи, Москва 1961.
7.Умумий психология, ёш психологияси ва педагогик психология . Москва. 1982 йил.
8.В.А.Крутецкий. «Укувчиларнинг таълим ва тарбияси психологияси» Москва. 1976 йил.
9.М.Г.Давлетшин тахрири остида «Ёш психологияси ва педагогик психология». Тошкент. 1974 йил.
10.В.Вохидов. «Мактабгача тарбия психологияси». Тошкент. 1985 йил.
11.С.Л.Рубинштейн. Основы общей психологии. Москва. 1989 йил.
12.Д.И.Фельдитейн. Психология развития лияности в онтогенезе. Москва. 1989 йил.
13.И.С.Кон. Психология ранней юности. Москва. 1989 йил.
14.Д.Мейерс Социальная психология. С.П.Б, 1997 йил.
15.С.Немов. Психология-кн.1.общие основы психологии-М,1994.

Download 229 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling