Дифференциал психология


Мавзу: 3. Инсон психик тараккиётининг анталогик характеристикаси


Download 229 Kb.
bet3/11
Sana03.09.2023
Hajmi229 Kb.
#1672294
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Differensial psixologiya

Мавзу: 3. Инсон психик тараккиётининг анталогик характеристикаси.


Режа
1. Инсоннинг тур сифатида биологик хусусиятлари ва уни умумий тараккиётга таъсири.
2.Инсон онтогензида биологик ва ижтимоий хусусиятларнинг узаро муносабатлари.
3.Психик тараккиётнинг генетик даражалари.
4.Ижтимоий таълим-тарбиянинг инсон тараккиётидаги тутган урни.
Генетик (юнонча: тугилмок, ривожланмок) бирор бир ходиса ва нарса ривожланиши жараёнининг конуниятларининг акс эттирувчи тушунча.
Асосий тушунчалар.
Антология, онтогенез, генетик, ижтимоий таълим- тарбия, йуналиш, тараккиёт. Ижтимоий таълим–тарбияни инсон хаётидаги роли.
Адабиётлар:
1. В.А.Крутецкий. Педагогик психологиянинг асослари. Тошкент, 1976-йил .
2. М.Г.Давлетшин: Таълим психологиясининг асослари. Тошкент 1991 йил .
3. В.Каримова Психология., Тошкент 2000 йил.
«Анталогия»-деганданимани тушунасиз? Инсон тур сифатидаги биологик хусусиятларига нималар киради?

  1. Инсоннинг тур сифатидаги биологик хусусиятлари ва унинг умумий ривожланишига таъсири яъни, инсон психик ривожланишида бир томондан табиий, биологик, тугма хусусиятлар билан, иккинчи томонидан ижтимоий хаётда орттирган хусусиятларининг узаро муносабатлар проблемаси ва ривожланишида ташки ва ички омилларининг (ирсият ва мухитнинг) роли хамда унинг узоро муносабати проблемаси кадимги машхур проблемалардандир. Хозирги замон Дифференциал психология ирсият психиканинг усишида мухим рол уйнашини инкор этмайди, балки у такдирни белгилайди деган фикрга каршидир. Чунки бунда таълим-тарбиянинг инсон хаётидаги роли хисобга олинган.

Ирсиятни икки хил тушуниш мумкин: ирсий хусусият, тугма хусусият. Ирсий хусусият мия функцияси, шартсиз рефлекс, генетик хусусият, импульсив ва эмоционал хусусиятлар, лаёкат, тугма хусусият эса рангнинг, харакатларнинг, турли ота-онадаги касалликлар ва бошкалар Булар боланинг психик тараккиётининг табиий асоси хисобланади.
Инсонни ижтимойилиги нимада? Инсон ижтимоий зотдир. У бир канча инстинкт ва шартсиз рефлексларни мерос килиб олади ва унда барвакт синчковлик (бу нима?) пайдо булади. Уларга овкатланиш, уз узини химоялаш, насл колдириш инстинктлари хосдир. Одамларнинг хайвонлардан фарки у инстинктлар юзага чикишини бошкара олади ва уларни тухтатиб тура олади. Ирсиятнинг кобилиятга дахли бор, хосил булган кобилиятлар эмас,балки кобилиятларнинг шарт- шароитлари ёки анотома- физиологик куртаклари наслга утади . Аммо бу куртаклар кобилиятга айланавермайди . Унинг учун: ижтимоий шарт – шароит , таълим – тарбия , оилавий турмуш , мухит зарур .
Инсоннинг тараккиётидак биялогик ва ижтимоий хусусиятларнинг узаро богликлиги (муносабати) деганда нимани тушунасиз? 2.Инсоннинг тараккиётида биологик ва ижтимоий хусусиятларининг узаро муносабати мухимдир. Инсон онтогенезида нерв системаси хусусиятлари мия функцияси, лаёкатлар хамда кулай ва нокулай мухит, кулай ва нокулай таълим-тарбия, инсоннингфаолиятдаги фаоллиги мухим роль уйнайди Лекин улар уз-узича юзага келмайди ,уларга турли омиллар таьсир килади.
Психик тараккиётни харакатга келтирувчи омиллар:
1)Ирсият.2)Ижтимоий мухит 3)Ижтимоий таълим-тарбия. 4)Шахснинг фаолиятдаги фаоллиги.
Психик тараккиётнинг гинетик даражасини кандай тушунасиз? Психик тараккиётнинг генетик даражаси хакида 2 хил назария мавжуд:
1.Буржуа назарияси.
2.Хозирги замон психологларининг фикрлари.
Буржуа психологларининг фикрича, тугма психологик имконият яъни ген аслахаларининг даражаси асосий ахамиятга эга. Психик хусусиятларнинг тараккиёти бу имкониятларнинг пишиб етилиши, уз-узича ривожланиш демакдир. Шундай килиб, буржуа психологиясида мухитга факат «инсон табиатига жойлаштирилган» ва инсон узи билан дунёга олиб келган тугма имконияти берилган. Улар теварак-атрофдаги мухит ички сабаблар асосида юзага келадиган аклий тараккиётга халакит бериши мумкин деб уктиради. Улар жужани мисол килиб келтиради. Агар сифатли тухум холодильникка куйилса, ундан жужа чикмайди. Буржуа психологлари психик тараккиётда наслий факторларнинг хал килувчи роли бор деган фикрни асослашга интилиб, одатда бир тухумдан булган (монозигат) ва хар хил тухумдан булган (дизигат) эгизакларни киёсий урганишдан олинган маълумотларни далил килиб келтирадилар. Генетик жихатдан бир тухумдан пайдо булган эгизаклар биологик жихатдан битта организмнинг 2та нусхаси булиб, бир хил ирсиятга эга булган хакикий эгизаклардир, деб айтадилар. Бундан шундай хулоса келиб чикадики, бир хилдаги «ген аслахаларига» эга булган такдирда хар хил тарбия ва хар хил мухит шароити аклий тараккиёти ва кобилиятларда жуда оз фаркни юзага келтирар экан. Улар психик тараккиётда табиий биологик имкониятлар хал килувчи фактор деб хулоса чикарадилар. Кейинчалик В.Н.Колбановский, А.Б.Лурия, А.Н.Мироновлар эгизаклар устида тажриба килиб, бир тухумдан булган эгизаклар бир хил табиий шароитда, таълим методларига караб, ижодий фаолиятнинг айрим турларида мутлако хар хил натижа олиши мумкинлигини курсатиб бердилар.
Прогрессив француз психологи Р.Заззо бир тухумдан булган эгизаклар устида тажриба утказиб, психик хусусиятларнинг тугма характери назариясига зарба берди.
Хозирги замон психологлари абсолют равишда биргина ижтимоий мухит, турмуш шароити ва фаолият, таълим-тарбиянинг актив таъсири билан богликдир деган йуналишни куллаб- кувватламокдалар.
Табиий имкониятлар кобилият була оладими? Табиий имкониятлар –кобилият була олмайди. Кобилият булса – таълим-тарбия тугри ташкил этилмаса, таълим-тарбия тугри ташкил этилса-ю, мухит нокулай булса, бунда биз кобилиятли кишиларни, гений ва талантларни тарбиялай олмаймиз.
Психик тараккиёт учун ирсият (табиий имконият), кулай мухит, кулай таълим-тарбия, фаолиятдаги активлик лозим.
Таьлим билан тараккиёт масаласини кандай тушинасиз? IV .Хозирги замон психологиясида таълим билан тараккиёт орасидаги муносабатлар масаласи алохида урин эгаллайди.
Америка психологи Д.Брунер хар бир бола уз тараккиётининг хар бир боскичида хар кандай материални узлаштириши мумкин, факат бунинг учун оптимал таълим методини топиш лозим дейди (бу хам нотугри: чунки хар бир боскичда анатомофизик хусусиятлар турлича).
Психолог А.С. Виготский таълим ривожланишдан олдин боради ва психик тараккиётни оркасидан эргаштириб боради деб курсатади.Хозирги замон швецария психологи Ж..Пиаже боланинг ва мактаб укувчисининг аклий усиши узининг ички конунлари асосида ривожланиб боради ва сифат жихатидан узига хос бир катор генетик боскичларни босиб утади. Таълим -бу аклий етилиш жараёнини факат бир кадар тезлатишга ёки секинлаштиришга кодирдир, лекин у аклий жихатидан етилиш жараёнига хеч кандай мухим таъсир курсата олмайди. Демак, таълим ривожланиш конунларига буйсуниши керак, таълимнинг турли боскичлари боланинг тегишли психик имкониятлари пишиб етиладиган маълум ёшга катъий богликлиги ана шундан келиб чикади.
Талимни бошка фолият турларидан кандай фарки бор? Таълим –тарбия боланинг психик тараккиётида мухим роль уйнайди.
1.Таълим-тарбия оркали болаларнинг саводи чикарилади.
2.Таълим-тарбия оркали тугма касалликка эга булган болаларни хаётда уз урнини топишга эришилади.
3.Салбий таъсирларни хам таълим-тарбия оркали олди олинади.
4.Таълим оркали боланинг аклий ривожланиши таъминланади.
5.Таълим-тарбия ракали комил инсон шакллантирилади.
Назорат саволлари:

  1. Инсонни тур сифатидаги биологик хусусиятларига нималар киради?

  2. Онтогенез нима?

  3. Тараккиётни генетик даражаси нима?

  4. Таълим-тарбиянинг бола тараккиётидаги ролини тахлил килинг.

  5. Таълим аклий етилиш деганини кандай тушунасиз?




Download 229 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling