Differensial va integral hisob komandalarining hususiyatlari 1-§. O‘rta qiymat haqidagi teoremalar

+ 

Bu erda n sonni r dan katta deb olishimiz mumkin. U holda _θ<1, p>q bo‘lganligi uchun

0 < ^{1 }_q^p_^_^θ < n¹₊1q^p ≤ n^p₊1 <1 (4.4) n ₊1_

bo‘ladi. Shuningdek, n>p>q bo‘lganligi uchun ^p n! -butun son, chunki n! da q q

ga teng bo‘lgan ko‘paytuvchi uchraydi.

Ravshanki,

ko‘rinishdagi yig‘indi ham butun son bo‘ladi. Demak, n>p uchun (4.3) tenglikning chap tomoni musbat butun son, o‘ng tomoni esa (4.4) ga ko‘ra birdan kichik musbat son bo‘ladi. Bu kelib chiqqan ziddiyat e sonining ratsional son deb faraz qilishimizning noto‘g‘ri ekanligini ko‘rsatadi. Shuning uchun e – irratsional son bo‘ladi.

2. Sinus funksiya uchun Makloren formulasi. f(x)=sinx funksiyaning istalgan tartibli hosilasi mavjud va n-tartibli hosila

uchun quyidagi formula o‘rinli edi (I.8-§): f ^{( n )}( x ) ₌ sin( x ₊ ^nπ ). x=0 da

2 f(0)=0 va

f ( n )( 0 ) = sin nπ = 0, agarк n = 2k,

2 _( −1) , agar n = 2к +1

Shuning uchun (3.10) formulaga ko‘ra

sin x = x − x3 + ...+( −1)k x2k+1 + x2k+2 sin(θx +( k +1)π), 0 <θ<1 (4.5)

3! ( 2k +1)! ( 2k + 2 )!

ko‘rinishdagi yoyilmaga ega bo‘lamiz.

24-rasm

24-rasmda f(x)=sinx, P₃(x), P₅(x) funksiyalarning grafiklari keltirilgan.

3. 
   Kosinus funksiya uchun Makloren formulasi.
   

Ma’lumki, f(x)=cosx funksiyaning n-tartibli hosilasi uchun f ^{( n )}( x ) ₌ cos( x ₊ ^nπ ) formulaga egamiz (I.8-§). 2

x=0 da f(0)=1 va f ( n )(0 ) = cos n2π = _(0−, 1)agark , agarn = 2nk =+21,k

Demak, sosx funksiya uchun quyidagi formula o‘rinli:

сosx =1− x² ₊ x⁴ ₋ x⁶ ₊...+(−1)^k x^2k ₊ x^2k+2 cos(θx + kπ₊^π ), 0<θ<1 (4.6)

2! 4! 6! 2k! (2k +1)! 2

25-rasm

25-rasmda f(x)=cosx, P₂(x), P₄(x) funksiyalarning grafiklari keltirilgan.

3. 
   f(x)=(1+x)^µ (_µ∈R) funksiya uchun Makloren formulasi. Bu funksiya (1;1) intervalda aniqlangan va cheksiz marta differensiallanuvchi. Uni Makloren formulasiga yoyish uchun f(x)=(1+x)^µ funksiyadan ketma-ket hosilalar olamiz: f'( x ) =_µ(1+ х )^µ−1, f''( x ) =_µ(µ−1)(1+ x )^µ−2 , f'''( x ) = _µ(µ−1)(µ− 2 )(1+ x )^µ−3,..., f ^{( n )}( x ) =_µ(µ−1)...(µ− n +1)(1+ x )^µ−n . (4.7)
   

Ravshanki, f(0)=1, f⁽ⁿ⁾(0)=µ(µ-1)...(µ-n+1). Shuning uchun f(x)=(1+x)^µ funksiyaning Makloren formulasi quyidagicha yoziladi:

₍1₊ x₎µ₌1_+µx ₊µ(µ−1⁾x_{2 +}...₊µ(µ−1)...(µ−n+1⁾x_{n +}µ(µ−1)...(µ−n⁾(1_+θx )µ_−n−1x_n+1 (4.8)

2! n! (n+1)!

0<θ<1.

3. 
   f(x)=ln(1+x) funksiya uchun Makloren formulasi.
   

Bu funksiyaning (-1;_∞) intervalda aniqlangan va istalgan tartibli hosilasi mavjud. Haqiqatan ham, f'( x ) = (ln(1+ х ))′ = (1+ x )⁻¹ funksiyasiga (4.7) formulani qo‘llab, unda _µ=-1 deb n ni n-1 bilan almashtirsak, f formulani hosil qilamiz. Ravshanki, f(0)=0, f⁽ⁿ⁾(0)=(-

1)^n-1(n-1)! Shuni e’tiborga olib, berilgan funksiyaning Makloren formulasini yozamiz: ln(1+ x ) = x − x22 + x33 − x44 + ...+(−1)n−1 xnn + ((n−1)1n)(1 xnx+1)n+1 , 0<θ<1 (4.9)

+ +θ

Yuqorida keltirilgan asosiy elementar funksiyalarning Makloren formulalari boshqa funksiyalarni Teylor formulasiga yoyishda foydalaniladi. Shunga doir misollar ko‘ramiz.

1-misol. Ushbu f(x)=e^-3x funksiya uchun Makloren formulasini yozing.

Yechish. Bu funksiyaning Makloren formulasini yozish uchun f(0), f’(0),...,f⁽ⁿ⁾(0) larni topib, (3.10) formuladan foydalanish mumkin edi. Lekin f(x)=e^x funksiyaning yoyilmasidan foydalanish ham mumkin. Buning uchun (4.1) formuladagi x ni -3x ga almashtiramiz, natijada

е−³х =1− 3х + 9х2 − ...+( −1)n 3n хn + ( −3х )n+1 e−3θx , 0<θ<1,

1! 2! n! ( n +1)!

formulaga ega bo‘lamiz.

2-misol. Ushbu f(x)=lnx funksiyani x₀=1 nuqta atrofida Teylor formulasini yozing.

Yechish. Berilgan funksiyani Teylor formulasiga yoyish uchun f(x)=ln(1+x) funksiya uchun olingan (4.9) asosiy yoyilmadan foydalanamiz. Unda x ni x-1 ga almashtiramiz, natijada lnx=ln((x-1)+1) va

n₋1 ( x ⁻1)ⁿ + ( ⁻1)ⁿ ⋅ ( x ⁻1)ⁿ⁺¹ n+1 , 0< _θ <1 n ( n +1) (1+θ( x −1))

formulaga ega bo‘lamiz. Bu formula x-1>-1 bo‘lganda, ya’ni x>0 larda o‘rinli.