Diktant tu’rleri ha’m metodikasi

SO’ZLIK DIKTANT
So’zlik diktantı u’yrenilgen imla qag’ıydaların bekkemlew, oqıwshılardın’ so’z baylıg’ın arttırıw maqsetinde o’tkeriledi. Bunnan tısqarı, u’yrenilgen imla qag’ıydalarının’ oqıwshılar ta’repinen qanshelli da’rejede o’zlestirilgenin sınaw, esapqa alıw maqsetinde de o’tkeriliwi mu’mkin. So’zlik diktant ushın u’yrenilgen imla qag’ıydası tiykarında jazılatug’ın so’zler, so’z birikpeleri yamasa tu’rli na’rseler ha’m olardın’ su’wretlerinen de paydalanıw mu’mkin.
Eger tayar so’z ha’m so’z birikpeleri jazdırılatug’ın bolsa, da’slep olardın’ ma’nisi, aytılıwı ha’m jazılıwı sa’wbetlesiw arqalı tu’sindirip beriledi. Son’ ha’r bir so’z dara-dara aytılıp jazdırıladı.
Diktanta ha’r qıylı na’rseler yamasa olardın’ su’wretlerinen de paydalanıladı. Bunda jumıs to’mendegishe sho’lkemlestiriledi:
- tan’lang’an na’rselerdin’ su’wretleri yamasa o’zi ta’rtip penen oqıwshılarg’a ko’rsetiledi. Oqıwshılar su’wrette ko’rsetilgen na’rselerdin’ atın jazıp, arasına u’tir (,) belgisin qoyadı. Jumıs usılayınsha dawam etedi.
Oqıwshılar jazg’anların oqıp, qa’telerin imla so’zligine qarap yamasa o’zleri erkin durıslaydı, keyin oqıtıwshı ta’repinen tekserip, bahalanadı.
So’zlik diktantı 2-klassta 8 so’zden, 3-klassta 10-12 so’zden, 4-klassta 12-15 so’zden ibarat bolıwı mu’mkin.


SAYLANDI DIKTANT
Saylandı diktant u’yrenilgen grammatikalıq ha’m imla qag’ıydaların bekkemlewge, olardı a’melde qollawda ja’rdem beriw menen birge, oqıwshılar temanı qay da’rejede o’zlestirgenliklerin anıqlawg’a da imkan beredi.
Diktanttın’ bul tu’rinde oqıwshı teksttin’ yamasa ga’plerdin’ ha’mmesin jazbay, u’yrenilgen qag’ıydalar tiykarında jazılatug’ın so’zler yamasa so’z birikpelerin g’ana saylap jazadı, sonın’ ushın da ol saylandı diktant delinedi.
Saylandı diktant to’mendegishe o’tkeriledi: oqıtıwshı «Diktantlar toplamı»nan u’yrenilgen qag’ıydag’a sa’ykes so’zler, ga’pler ko’birek qatnasqan tekstti tan’laydı. Tekst sabaqtan aldın doskag’a jazıp qoyıladı (ko’shpeli jazıw doskasınan paydalanıw mu’mkin). Oqıtıwshı tekstti bir ma’rtebe oqıp bergennen son’, tekst analiz etilip, u’yrenilgen qag’ıyda tiykarında jazılatug’ın so’zler yamasa so’z birikpeleri anıqlanadı ha’m qag’ıyda ta’kirarlanıp, bekkemlenedi. Keyin tekst bir oqıwshıg’a oqıtılıp, balalar dıqqatı doskadag’ı jazıwg’a qaratıladı. Sonnan son’ doska perde menen jawıp qoyıladı ha’m oqıtıwshı balalarg’a aytadı:
- Men doskag’a jazılg’an ga’plerdi ta’rtip penen oqıyman. Sizler men oqıg’an ga’plerdi tolıq jazbay, ta’kirarlang’an qag’ıydag’a muwapıq bolg’an so’z ha’m so’z birikpelerin g’ana saylap jazasızlar. Eger ga’pte usı qag’ıyda tiykarında jazılatug’ın so’z yamasa so’z birikpesi bolmasa, bul ga’pti ulıwma jazbaysız.
Oqıwshılar saylandı diktanttı jazıp bolg’annan son’, doskadag’ı tekst oqıtıwshı basshılıg’ında oqıtıladı ha’m tekseriledi: oqıtıwshı saylap jazıw lazım bolg’an so’z yamasa so’z birikpesinin’ astına sızadı, oqıwshılar jazg’anların doskadag’ıg’a salıstırıp tekserip, qa’telerin du’zetedi.
Saylandı diktant jazıw ushın oqıwshı grammatikalıq ha’m imla qag’ıydaların biliwi kerek. Saylandı diktant oqıwshılardı ha’r bir ga’pke, so’z birikpesine, ha’r bir so’zge dıqqat penen qarawg’a a’detlendiredi, kerekli so’zdin’ grammatikalıq formasın a’meliy tu’rde qollawg’a, ziyreklikke u’yretedi.