Diktant tu’rleri ha’m metodikasi

1. Berilgen so’zlerdi qatnastırıp ga’p du’ziw ha’m onı jazıw. Do’retiwshilik diktanttın’ bul tu’ri baslawısh klasslardın’ ha’mmesinde o’tkeriledi. Ma’selen, 2-klassta ha’reket bildirgen so’zler teması o’tilgende qandayda bir na’rsenin’ ha’reketin bildiretug’ın bir neshe so’zlerdi qatnastırıp ga’p du’ziw tapsırması beriledi. Belgilengen waqıt o’tkennen son’, oqıtıwshı oqıwshılardan du’zgen ga’plerin oqıwın soraydı. Oqıwshılar to’mendegi ga’plerdi oqıydı: Eshki man’ıraydı. At kisneydi. Qoraz qıshqıradı.
Oqıwshılardın’ aytıwda jol qoyg’an qa’teleri du’zetiledi. Oqıtıwshı oqıwshılar aytqan ga’plerden durısın tan’lap, aytıp jazdıradı. Jumıs usı ta’rizde dawam etedi. Oqıwshılarda do’retiwshilik diktant jazıw ta’jiriybesi qa’lipleskennen son’ tan’lang’an ga’pti du’zgen oqıwshının’ o’zi aytıp jazdırıwı mu’mkin.
2. Berilgen so’zlerden ga’p du’ziw ha’m onı jazıw. Do’retiwshilik diktanttın’ bul tu’rinde ga’p du’ziw ushın za’ru’r bolg’an so’zler aralas, aralarına u’tir (,) qoyılg’an halda beriledi. Oqıwshılar bul so’zlerdin’ qatnasında bir ga’pten du’zip aytadı. Olardın’ jol qoyg’an qa’teleri du’zetiledi. Durıs du’zilgen ga’plerdi oqıtıwshı yamasa usı ga’pti du’zgen oqıwshının’ o’zi aytıp jazdıradı. Do’retiwshilik diktanttın’ bul tu’ri boyınsha oqıwshılarda ta’jiriybe toplag’annan son’, o’zleri du’zgen ga’plerin erkin halda jazadı. 3-4-klasslarda bolsa ha’r bir ga’p ushın 3-4 ayrıqsha so’z emes, al u’yrenilgen grammatikalıq qag’ıydalardı esapqa alg’an halda, bir jola 20-30 so’z doskag’a jazıp beriledi. A’ne usı so’zler qatnasında ga’pler du’ziw ha’m du’zilgen ga’plerden gu’rrin’ jaratıw tu’sindiriledi.
3. Belgili bir temada berilgen sorawlarg’a juwap qaytarıw ha’m onı jazıw. Do’retiwshilik diktanttın’ bul tu’rin o’tkeriw ushın o’tilgen temag’a sa’ykes bolg’an bir neshe soraw doskag’a jazıladı. Sorawlarg’a oqıwshılar da’slep awızeki juwap qaytaradı, keyin ha’r bir sorawg’a berilgen juwaptı da’pterlerine jazadı. Ma’selen, 2-klassta adamlardın’ atı, familiyasının’, qala, awıl, ko’she, da’rya atlarının’ bas ha’ripler menen jazılıwı temaları o’tilgennen son’, temanı bekkemlew maqsetinde to’mendegi sorawlardan paydalanıp, do’retiwshilik diktant o’tkeriw mu’mkin:
1. Senin’ atın’ kim?
2. Familiyan’-she?
3. Qaysı qalada (yamasa awılda) jasaysan’?
4. Qaysı ko’shede (yamasa ja’ma’a’t xojalıg’ında) turasan’?
5. Neshinshi klassta oqıysan’?
6. Qaysı pa’nlerge qızıg’asan’?
Oqıwshılar sorawlarg’a awızeki juwap bergeninde bas ha’rip penen jazılatug’ın atlıqlardı anıqlaydı, ne ushın bas ha’rip penen jazılıwın aytadı.
Oqıwshılar do’retiwshilik diktantı, shama menen, to’mendegi mazmunda jazadı:
Menin’ atım Azamat. Familiyam Rashidov. Men No’kis qalasında jasayman. Tınıshlıq ko’shesinde turaman. U’shinshi klassta oqıyman.
Menin’ atım Ha’kim. Familiyam Qadirov. Men Nawrız ja’ma’a’t xojalıg’ında turaman. Ekinshi klassta oqıyman. Su’wretlew o’neri ha’m miynet ta’limi sabaqlarına ju’da’ qızıg’aman.
Do’retiwshilik diktantı ha’r bir temadan son’ o’tkeriw maqsetke muwapıq. Do’retiwshilik diktant o’tkerilgende ga’p yamasa tekst du’ziw ushın za’ru’r bolg’an so’zler, so’z birikpeleri yamasa ga’pler doskag’a jazılıp, oqıwshılar diktant jazıp atırg’an waqıtta doska waqıtsha perde menen bekitip qoyıladı. Son’ doskadag’ı jazıw menen salıstırıp, qa’telerin du’zetedi.
Diktanttın’ bul tu’rin tez-tez o’tkeriw oqıwshılarda izleniw, do’retiwshilik penen shug’ıllanıw, logikalıq pikirlew sıyaqlı ko’nlikpelerdin’ rawajlanıwına ja’rdem beredi.