Dilnavoz Yusupova

Gadoiyning yashagan davri haqidagi ma’lumot. Demak, Gadoiy Bobur 
mirzo zamonida yashagan, ijod qilgan. Bobur mirzo Abulqosim Boburdir. U 1452 – 1457-
yillarda hukmronlik qilgan.
2. 
Adibning yoshi haqidagi ma’lumot.
Ma‘lumki, «Majolis un-nafois» hijriy 807 (milodiy 1491 – 1492)-yili tuzilgan. Agar 
shu paytda Mavlono Gadoiyning to‗qson yoshlarda ekanligini nazarda tutsak, adib 
taxminan XV asr boshlarida tug‗ilgan bo‗ladi.
Gadoiy – devon tuzgan shoir. Uning devonida g‗azallar asosiy o‗rin tutadi. Gadoiy 
g‗azallari, asosan, 7 baytli (131 ta) hamda 5 baytli (74 ta) g‗azallardan iborat.
Shuningdek, unda mustazod, qit‘a janrlari namunalari mavjud.

---

179 
G‘azallaridan namunalar 

Buti siyminbarim, bizni unutma,
Dudoqi shakarim, bizni unutma.
 

Ey ko‘ngul, dilbar xayoli chunki hamdamdur sanga,
Vodiyi hijron ichinda o‘zga ne g‘amdur sanga? 
 

Yoz fasli yel bori bu lazzat-u ishrat bila,
Yolg‘uz men mubtalo dard-u g‘am-u mehnat bila.
 

Yana yoz bo‘ldi-yu, topti bo‘ston nash’-u namo,
Ey nasimi ruhparvar, hayra maqdam, marhabo.
10.4. Atoyi 
XV asr o‗zbek mumtoz adabiyotining rivojlanishida shoir Atoyining o‗ziga xos o‗rni 
bor. Shoir haqida Yusuf Amiriyning «O‗q va yoy» munozarasida, Alisher Navoiyning 
«Majolis un-nafois» va «Muhokamat ul-lug‗atayn» asarlarida ma‘lumotlar uchraydi. 
Xususan, Navoiyning tazkirasida shoir haqida quyidagi fikrlar bitilgan: «Mavlono Atoyi 
Balxda bo‘lur erdi. Ismoil ota farzandlaridindur, darveshvash va xushxulq va munbasit 
kishi erdi. Turkigo‘y erdi. O‘z zamonida she’ri atrok orasida ko‘b shuhrat tutti va bu 
matla’ aningdurkim: 
Ul sanamkim, suv qirog‘inda paridek o‘lturur, 
G‘oyati nozikligidin suv bila yutsa bo‘lur.
Qofiyasida aybg‘inasi bor.
9
Ammo mavlono ko‘b turkona aytur erdi. Qofiya 
ehtiyojig‘a muqayyad emas erdi. Qabri Balx navohisidadur».
9
Bu o‗rinda Navoiy Atoyi qo‗llagan qofiyalar: «o‗lturur, bo‗lur»da raviy harfi o‗zak emas, qo‗shimcha tarkibida kelganligiga 
ishora qilyapti. Mumtoz qofiya talabiga ko‗ra, raviy harfi qofiyaning o‗zagida kelishi shart hisoblangan. 

---

180 
Atoyining tug‗ilgan va vafot etgan yillari haqida aniq ma‘lumot yo‗q. Faqat Navoiy 
«Majolis un-nafois» tazkirasida Atoyini ikkinchi majlisga kiritganligini hisobga olib shoir 
yashagan davrni XIV asr oxiri va XV asrning birinchi yarmi deb taxmin qilish mumkin.
Hozirgi Qozog‗istonning Turbat qishlog‗ida unga nisbat berilgan qabr bor. Shundan 
uning hayoti Sayram, Balx, Samarqand, Hirot shaharlarida kechgan deb aytish mumkin. 
Bizga bir devoni yetib kelgan bo‗lib, u 260 g‗azalni o‗z ichiga oladi. Shoirning asl ismi 
ma‘lum emas, «Atoyi» uning adabiy taxallusidir. Shoirning nasl-nasabi mashhur shayxlar: 
Ismoil ota, Ibrohim ota, Ahmad Yassaviylarga borib taqaladi, shu sababli ham shoir 
«Atoyi» taxallusini tanlagan. «Ato» so‗zining ma‘nolaridan biri shayx va zohiddir.
Atoyi lirik turning g‗azal janrida barakali ijod qildi. Uning ijodini, asosan, 7 baytli 
g‗azallar tashkil qiladi. G‗azallarda ishqiy mavzu yetakchi. «Qon bo‗ldi ko‗ngil» g‗azali 
firoqda qiynalayotgan oshiqning ko‗ngil izhorlari bilan boshlanadi: 
Qon bo‘ldi ko‘ngil firoqi birla,
Kuydi jonim ishtiyoqi birla.
She‘rning keyingi baytida yorning sochi askarlarga – cherikka o‗xshatiladi. Ular ko‗z 
bilan ittifoq tuzib jamol mulkini – go‗zallik mamlakatini egallashgan: 
Zulfung cheriki jamol mulkin
Oldi ko‘zung ittifoqi birla.