Diniy ekstrеmizm va tеrrоrizmga қarshi kurashning ma’naviy-ma’rifiy asоslari fanidan maruza matnlari

Diniy ekstremizmning musulmon dunyosi uchun xavfi. Mutaxas-sislar fikricha, islomiy ekstremizm va u bilan bog’liqterro-rizm dunyoning 15 dan ortiq mamlakatlariga aloh’ida taxdid sol-mokda. Er kurrasining turli qitalarida joylashgan bunday mamlakatlarni shartli tarzda bir necha guruh’ga bo`lish mumkin.
Birinchi guruh’ga mansub Shimoliy Afrikada joylashgan ay-rim arab mamlakatlari, jumladan, eng katta arab davlati bo`lgan Misr Arab Respublikasi uchun diniy ekstremizm bilan bog’liq terrorchilik h’arakatlari h’aqiqiy muammoga aylandi. 1970—1980 yillarda bunday jarayon Tunisni qamrab oldi.
Mazkur mintaqada joylashgan yana bir arab davlati Jazoir-dagi diniy ekstremistik tashkilotlarning qo`poruvchilik fao-liyati tufayli o`n minglab begunoh’ insovshr h’alok bo`lgan bo`lsa, radikal islomchilar h’okimiyatni boshqarayotgan Sudanda mana o`n yildan oshiqroqvaqtdan beri ichki ijtimoiy-siyosiy barqaror-lik mutlaqo izdan chiqqan, Darfur mintaqasi esa bugungi dunyo-ning eng fojiali nuqtalaridan biriga aylandi. Ustiga-ustak, ushbu mamlakat h’ududi turli xildagi terrorchi unsurlar to`pla-nayotgan va h’arbiy tayyorgarlikdan o`tayotgan o`nlab jangarilar uyala-ri amal qilayotgan xatarli joyga aylandi.
Ikkinchi guruh’ga Osiyo qit’asida joylashgan yana bir necha arab davlatlarini kiritish mumkin. Turli-tuman siyosiy, iqti-sodiy vadiniy-mafkuraviy sabablarga ko`ra, Falastin h’ududla-ri, Iroq Respublikasi diniy ekstremizm bilan bog’liqterror-chilik h’arakatlaridan kagga talafot ko`rmokda. Saudiya Arabistoni Podshoxligida h’am terrorizm o`zining mudh’ish qiyofasini namo-yon etmoqtsa. Vaziyatning keskinlashib ketishi diniy arboblar-ning aksilterror siyosatini faol qo`llab-quvvatlashga jalb qili-nishiga olib kelmokda. Xususan, 2003 yilningfevralida Saudiya Arabistoni ulamolar Kengashi Podshoxlikdagi chet el fuqarolariga h’ujum qilyshni taqiklovchi fatvo chiqardi. Unda chet el-liklarga «kofir» deb qarash islom tamoyillariga mutlaqo zid ekani ta’kidlanadi.
Diniy ekstremistik faoliyatning uchinchi o`chog’i Janubi-Sharqiy Osiyo mintaqasida joylashgan deyish mumkin. Ushbu xa-tarning olovli nafasi, ayniqsa, Pokiston, Indoneziya, Ma-layziya h’amda Hindiston va Filippinning ayrim qududlarida o`ziningxalokatli oqibatlarini namoyon etmokda. Boshqacha ayt-ganda, qadim-qadimlardan buddaviylik, xinduiylik, islom va boshqa dinlarga e’tiqod qiluvchilar tinch-totuv yashab kelgan ul-kan h’ududda xam ekstremizmning qo`poruvchilik saloh’iyati o`zini ko`rsatmokda.
Diniy ekstremizmni o`ziga qurol qilib olgan terrorchilar-ning butun dunyoning nafratini qo`zg’atgan AQShdagi vah’shiylik-lari nafaqat ushbu mamlakat, balki bashariyat tarixidagi eng mash’um sah’ifalardan bo`lib qolishiga xech kim shubxa qilmaydi. O`tgan asrning 70-yillari intixrsidan boshlab Afg’oniston diniy ekstremizm va fundamentalizmning eng yirik o`chog’iga aylana boshladi. Ushbu mamlakatdagi siyosiy beqarorlik tufayli turli mamlakatlardan o`zining xunuk qilmishlari uchun badarg’a bo`lgan qora kuchlar Afg’onistonga oqib keldilar va mustah’kam o`rnashib oldilar. «Tolibon» nomi bilan atalgan ekstremistlar ularga boshpana berdilar. Afsuski, ayrim yirik davlatlar h’am o`zlarining shubxali geosiyosiy manfaatlarini ro`yobga chiqarish ilinjida Afg’onistondagi radikal islomchilarni amalda qo`llab-quvvatladilar. Natijada, ushbu mamlakat ekstremizm va terro-rizmning qaqiqiy o`chog’iga aylandi. Bu xrl nafaqat uning, bal-ki unga tutash mamlakatlarning xavfsizligiga h’am tajovuz solgani yaxshi ma’lum.
Ta’kidlash joizki, diniy ekstremizm va u bilan bog’liq terrorizmning O`zbekistonga kirib kelishida aynan Afg’onis-ton o`ziga xos darvoza vazifasini o`tadi. O`tgan asrning so`nggi yillarida mazkur mamlakatdan panoqtopgan, «Tolibon» h’araka-ti va «al-Qoida» tashkiloti bilan mustah’kam aloqalar o`rnatgan «O`zbekiston islomiy h’arakati» va oxirgi paytda u bilan birga-h’ likda h’arakat qilayotgan «Hizbut-tah’rir» kabi radikal diniy-siyosiy guruh’lar, mana o`n yildan oshiqroq vaqt mobaynida O`zbe-kiston va Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlaridagi barqarorlikka putur etkazishga intilib kelmokda.
Oxirgi yillarda mamlakatimizda yashirin amal qilayotgan diniy-siyosiy guruh’lar orasida «Hizbut-tah’rir» aloh’ida faol-lik ko`rsatmokda. Aytish lozimki, mazkur partiya o`zini terror-chilik faoliyatiga aloqasi yo`qdek qilib ko`rsatishga intiladi. Partiyaning ushbu iddaosini h’aqiqat deb qabul qilishga tayyor kuchlar h’am bugungi dunyoda, afsuski, yo`q emas. Lekin partiya tarqatayotgan varaqalarning mazmuni ushbu guruh’ning tinchlik-sevar partiya ekani h’aqidagi da’volar h’aqiqatdan nechog’lik yi-rok/shgini, uning «beozor siyosiy kuch» ekaniga ishonayotganlar qanchalik xato qilayotganiga h’ech qanday shubh’a qoldirmaydi. Al-laqachonlaroq o`z umrini yashab, tarix sah’nidan tushib ketgan, bugungi voqelikka mutlaqo to`g’ri kel.maydigan xayoliy xalifa-likni barpo etish uchun h’ar qanday amaliy h’arakatlardan tiyil-maslik, jumladan, qurol ishlatishni targ’ib qilish orqali mu-sulmonlar ongiga eng ashaddiy siyosiy g’oyalarni singdirishni o`zining dasturiy vazifasi qilib olgan h’amda uni h’ayotga tatbiq etishga jon-jaxdi bilan urinayotgan bunday guruh’ni terrorchi-lik faoliyatga aloqador emas deb bo`ladimi?
O`zbekiston diniy ekstremizm bilan to`qnash kelayotgan birin-chi davlat emas. Yuqorida qayd etilganidek, u bugun dunyoning ko`plab mamlakatlari xavfsizligiga taxdid solmokda. Shunga mos ravishda dunyoda diniy ekstremizm va u bilan bog’liqterrorizmga qarshi kurash bo`yicha salmokli tajriba to`plangan. Mazkur tajri-badan chiqadigan eng asosiy xulosa shu^*, diniy ekstremizm va terrorizm bilan kurashda, asosan, h’uquq-tartibot organlariga suyanish, faqat jazo choralarini qo`llash orqali unga barh’am be-rishga intilish mazkur salbiy h’odisaning oqibati bilangina kurashish bilan barobardir. Boshqacha aytganda, bunday yo`ldan bo-rilganda, diniy ekstremizm va terrorizmni oziqlantirib tur-gan «ildiz»lar beshikast qolaveradi, vaqt o`tishi bilan ular yangi «kurtak»lar berishda davom etaveradi. Shuning uchun h’am, diniy ekstremizm va terrorizm bilan to`qnash kelayotgan davlatlar ushbu xatarli h’odisaga qarshi kurashishda tobora ko`proq yalpi va maq-sadli yondashuv yo`lidan borishga h’arakat qilmokda.