Диссертация илмий раҳбар: Афоқова Нодира Махмудовна, филология фанлари доктори
Download 1.02 Mb. Pdf ko'rish
|
jek london
|
Мартин Иден
Ижодкор шахс У кўпдан бери миясида пайдо бўлган ҳар бир фикрни аввал яхшилаб пишитишни, яхшилаб ўйлаб олишни ва шундан кейингина уни қоғозга кўчиришни одат қилган эди. ..Асар ёзиш унинг учун мураккаб ақлий жараённинг сўнгги босқичи, Гончаров: “Иш жараёни каллада давом этади. Қиёфалар тинчлик бермайди, ёпишиб олади, саҳнада туриб қолишади, мен суҳбатлардан парчалар эшита бошлайман, ё раббим! Мен буларни ўйлаб чиқармайман, буларнинг ҳаммаси 33 Лондон Ж. Мартин Иден. Қ.Мирмуҳамедов таржимаси. – Т.: Ғ.Ғулом номидаги бадиий адабиёт нашриёти, 1968. – Б.249-250. 40 йиғилган факт ва ҳолатларни умумлаштирувчи, алоҳида-алоҳида тарқоқ фикрларни боғловчи сўнгги тугун эди. бурнимнинг тагида ҳавода осилиб туради; менга эса уларга қараш ва тўқиб чиқаришгина қолади”. 34 Унинг кўз олдида ҳар дақиқа сайин шу тарзда ҳар турли манзаралар пайдо бўлар, аммо улар Мартиннинг фикр юритишига ҳалал бериш у ёқда турсин, аксинча, унинг мулоҳазаларини равшанлаштирарди (250). Мен кўзим очиқ ҳолича туш кўрдим (96). И.Тургенев: “Тасаввур қилинг: шундоққина яқинингизда кимдир туради, сиз билан бирга юради – мана, ниҳоят, жонли қиёфа намоён бўлади. Бу худди тушга ўхшаган нарса. Роман қаҳрамонлари ичида юрасан, ўзингни улар орасида кўрасан... У (қаҳрамон – Л.Т.) мен учун эски бир қадрдон танишга айланмагунча, уни кўрмагунимча ва овозини эшитмагунимча мен ёзишни бошламайман”. 35 У ўз тасаввурининг фавқулодда кучи туфайли бу воқеани худди кинематографда ўтиргандек аниқ- таниқ, равшан кўрарди. У айни вақтда бу воқеанинг ҳам иштирокчиси, ҳам томошабини эди (145). Флобер: “Ўз-ўзингга қамалиб қолмасдан тасвирлаётганинг улкан оламга юзланмоқ қандай ажойиб! Бугун мен, масалан, бир вақтнинг ўзида ҳам аёл, ҳам эркак; ҳам ошиқ, ҳам маъшуқ бўлиб, куз кунларининг бирида тушдан кейин... отлиқ сайр қилдим”. 36 ... унинг кучли тасаввури ҳар қандай кимёвий реакцияларни ҳам яққол тасаввур қилишга имкон берардики, Ибсен ўз қаҳрамонларини энг охирги тугмаси, рафтори, манераси ва овозигача кўриб турарди. 37 34 Тимофеев Л. Основы теории литературы. – М.: Просвещение, 1971. – С.49. 35 Ўша манба, 49-б. 36 Ўша манба, 50-б. 37 Ўша манба, 49-б. 41 оқибат, уларни тажриба тепасида турган студентлардан ҳам яхшироқ тушунарди (102). Нима учун шоирлар қилган ишни у қилиши мумкин эмас? Улар муҳаббат ҳақида куйлайдилар. У ҳам куйлайди. Арвоҳ урсин! Бу сўзлар унинг қулоғи остида момоқалдироқ садосидек гулдираб кетди. У хаёлга берилиб кетиб, бу сўзларни овоз чиқариб айтиб юборган эди. Юзига қон қуйилиб, офтобда қорайган бадани тирноқларининг учигача қизариб кетди. “Мен... мен, ўтинаман, афв этинг мени, – деб пичирлади йигит, – хаёлга берилиб кетибман”. (97). Шолоховнинг ҳамюртларидан бири ҳикоя қилади: “Қармоқни ташлаган, Шолохов оғзида трубкаси билан Дон қирғоғида ўтирарди. У бир соатдан ортиқроқ қимирламасдан, кўзини бир нуқтага тикканча жим ўтираверди. Ҳамроҳининг сўз қотиши ҳам фойда бермади – жавоб бўлмади. Бу ҳолат, сувга йўналтирилган қилт этмас нигоҳ, теварак-атрофга бепарволик ўртоғини қўрқитиб қўйди. У Шолоховнинг ҳар бир ҳаракатини кузатишга аҳд қилди. Ниҳоят, Шолохов худди уйқудан уйғонгандай абзалларини йиғиштиришга тушди ва уйига қараб югурди. Кейин эса бутун кун ва тун бўйи столга ўтириб, ёзиш билан машғул бўлди”. 38 . Агар “Мартин ҳаётининг жавҳари нима?” деган савол қўйилса, романни ташқи воқеаларга кўра таҳлил қилган киши “муҳаббат” деб жавоб бериши мумкин. Аммо Мартин психологиясига чуқур разм солинса, Мартин ҳаётининг мазмуни, тирикликнинг омили ижод, ижод унинг учун ҳатто муҳаббатдан ҳам кучлироқ эҳтиёж эди, дейиш мумкин. Романда бу фикрни далиллайдиган очиқ ишоралар бор. Мартин ижодий хаёлларга берилган 38 Психология. – М.: Государственное учебно-педагогическое издательство Министертсва просвещния РСФСР, 1948. – С.387-388. 42 чоғида ҳамиша Руфни унутиб қўяди, Руфь ҳеч қачон унинг учун ижоддан олдинги планга чиққан эмас. Масалан, унда биринчи марта шеър ёзиш хаёли пайдо бўлиши билан, ўз ёнида ўтирган қизни эсидан чиқариб қўяди”... шу чоқ бирдан, мени ҳаяжонга солган жамики гўзалликни шеърий мисралар воситаси-ла ифодаласам бўлмасмикан, деб ўйлаб қолди.... Нима, шоирлар қилган ишни у қилиши мумкин эмас? Улар муҳаббат ҳақида куйлайдилар. У ҳам куйлайди. Арвоҳ урсин!...”. Шу аснода ихтиёрсиз овоз чиқариб айтган ўз сўзларининг ҳайқириғидан бирдан ўзига келади-ю, Руфга “Мен... мен, ўтинаман, афв этинг мени... хаёлга берилиб кетибман...”, – дейди. Руфнинг “– I – I beg your pardon, – he stammered. – I was thinking. – It sounded as if you were praying” (89). (“Сиз худди “Мен ибодат қиляпман” дегандек оҳангда талаффуз этдингиз” (97)) деган сўзлари ҳам ижоднинг Мартин ҳаётидаги ўрнини кўрсатишга хизмат қилади. Ижод қила бошлагач эса “илгари у фақат худоларгагина хос нарса деб ҳисоблаб юрган яратувчилик қувончига энди ўзи ҳам мушарраф” бўлади (99). (“The joy of creating that is supposed to belong to the gods was his” (90)). Яна бир пайт эса “сонет ёзиш билан овора бўлиб, Руфни унутиб қўйган эди” (107). (“In his battle with the sonnet he had forgotten her existence”. (96)). Мартин ижод ўзини тутиб турган ҳаётий куч эканлигини Руфга бир ҳикоясини ўқиб бергандан сўнг ўз ичида очиқ эътироф ҳам этади: “Saints in heaven – how could they be anything but fair and pure? No praise to them. But saints in smile – ah, that was the everlasting wonder! That was what made life worth while. To see moral grandeur rising out of cesspools of iniquity; to rise himself and first glimpse beauty, faint and far, through mud-dripping eyes; to see out of weakness, and frailty, and viciousness, and all abysmal brutishness, arising strength, and truth, and high spiritual endowment” (118-119). (“Самовий малоикаларнинг пок ва бенуқсонлигидан ҳеч ким ажабланмайди. Бу ўринда уларнинг хизмати йўқ. Лекин ифлосликлар ўртасида авлиёлар бўлиши, бу – чинакам мўъжиза! Шу мўъжиза туфайли ҳам яшаш керак! Адолатсизлик ахлатхонасидан униб чиқаётган (бу ерда оддий денгизчининг ижодкор бўлиб Download 1.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|