Диссертация илмий раҳбар: И. Ж. Юлдашев, филология фанлари доктори, профессор Тошкент 2022 Мундарижа

1.3.2. Ўзбек маркетинг терминларининг синтактик усул билан ясалиши

Терминологияга оид манбаларда бир сўзга тенг терминлар системанинг минимал элементлари, икки ва ундан ортиқ сўзлардан тузилган бирикма шаклидаги терминлар эса максимал элементлари сифатида талқин қилинади. Минимал элементларга айни соҳанинг таянч ёки асос тушунчаларини ифодаловчи асосий терминлар сифатида ҳам қаралади¹⁰⁰. Билдирилган фикрлар кўп жиҳатдан ўзбек маркетинг терминологиясига ҳам мос келади. Шу боис, маркетинг терминологиясида ана шундай минимал элементлар мавжуд бўлиб (пул, савдо, бозор, сотувси, нарҳ кабилар) шу соҳага оид асосий ўзак тушунчаларни ифодалашга хизмат қилади.

Ў збек терминологиясида бирикма терминларнинг ясалишида системалаштирувчи минимал элементларнинг ўрни катта. Айниқса, икки компонентли бирикма терминларни ясашда бундай системалаштирувчи минимал элементлардан кенг фойдаланилади. Масалан, ўзбек маркетинг терминологиясида биргина бозор минимал элементи иштирокида икки компонентли бирикма терминларни кўриб чиқамиз. Бирикма термин таркибида қатнашган бозор лексемаси термини, ҳам аниқловчи, ҳам аниқланмиш вазифаларини бажариб келганлигининг гувоҳи бўлиши мумкин. Масалан:
улгуржи бозор аниқланмиш
бозор нархи аниқловчи

бозор


Бозор минимал элиментининг умумий тушунчани ифодалаши бир жиҳати бўлса, иккинчи жиҳати, унинг бирикма терминларнинг аниқланмиши сифатида бозор турларига кўра табақаланишни ифодаламоқда.


нархи
баҳоси
бозор улуши
таклифи
талаби
Юқоридаги жадвалда эса бозор термини аниқловчи вазифасида келмоқда. Шунга ўхшаш ҳолатни аниқловчиси инвестиция сўзидан ташкил топган бирикма терминларда ҳам кўрамиз:
фонди
банки
инвестиция компания
харажатлари
даромадлари
фойдали
оқланган
тикилган
қайтарилган инвестиция
барбод бўлган
узоқ муддатли
қисқа муддатли


Иккала ҳолда ҳам инвестиция марказий термин сифатида икки компонентли терминни ҳосил қилмоқда.


Инвестиция даромадлари
Ф ойдали инвестиция
От+от
Сифат+от


Кўп ҳолларда деярли барча соҳаларнинг марказий элементи ҳисобланган терминларда икки компонентдан ташкил топса от+от, от+сифат, от+феъл шаклларида воқеланади.


бериш от+феъл
варақа от+от
карточка от+от


к редит нота от+от
таъминотнома от+от
сотиш от+феъл
олиш от+феъл
суғурта от+от


Кредит – иқтисод ва маркетинг соҳаларининг асосий ва бугунги кунда энг кўп истеъмолда бўлаётган терминларидан бири ҳисобланади.
бозор
банк
реклама
брокер