Диссертацияси илмий раҳбар: Д. И. Рўзиева педагогика фанлари доктори, доцент

 
3-илова 
Рефлексив-педагогик усуллар 
Номи ва қисқача 
тавсифи 
Конфликтологик компетентликнинг компонентларига таъсири 
1. Конфликтологик компетентликнинг мотивацион-қадриятли компоненти (шахснинг ён-
атрофидагилар билан низоли муносабатга киришишига шароит яратадиган ёки қаршилик 
кўрсатадиган омиллар тизими) 
Мотивацион-
таъсир кўрсатиш 
усули 
Бўлажак ўқитувчилар диққатини ўрганилаётган предметга жалб қилиш; 
қўйилган ўқув вазифаларини бажаришга қизиқиш ва хоҳиш уйғотиш; 
низоли вазиятларнинг муҳимлиги ва уларни конструктив ҳал этиш 
кўникмаларини эгаллаш зарурлигини англашга хизмат қилади. 

---

181 
Низоли вазиятни 
ўйлаб топ усули 
Бўлажак ўқитувчилар диққатини жалб қилиш, қўйилган ўқув вазифаларини 
бажаришга хоҳиш уйғотиш ва низоли вазиятларни ҳал этиш кўникмаларини 
эгаллашга ундайди. 
2. Конфликтологик компетентликнинг когнитив компоненти (педагогик низо бўйича 
назарий ва амалий билимлар, низоли хулқ усуллари ва уларнинг турли вазиятларда 
қўлланиши) 
Низоли вазиятлар 
таҳлили 
чизмасини ишлаб 
чиқиш ва асослар 
усули. 
ситуации 
Педагогик низо бўйича барча назарий ва амалий билимлар, фаолият 
жараёнининг ўзи ҳақидаги билимлар, ҳаракатлар алгоритми 
текширилади. 
Кўп поғонали 
танлов усули 
Огоҳлантириш, бошқариш, низони ҳал этиш технологияси, низо ва 
унинг таркибий қисмларини ташҳислашнинг назарий ва эмпирик 
услублари эгалланганлиги текширилади. 
Тугалланмаган 
педагогик 
таклифлар усули 
Педагогик низо бўйича назарий ва амалий билимлар, фаол ва суст 
низоли стратегиялар, низоли хулқ усуллари ва уларнинг турли 
вазиятларда қўлланиши. 
“Мен низоли 
вазиятдаман” 
номли ишларни 
баҳолаш ишлари 
усули 
Бўлажак ўқитувчиларнинг билим ва кўникмалари заҳирасини 
аниқлашга ёрдам беради ва бир вақтнинг ўзида ўзини ўзи ўқитишнинг 
ўзига хос шакли ҳисобланади; конфликтологик компетентлик 
ривожланиши жараёнида ўзлаштирилган ахборотни текшириш ва 
умумлаштириш ҳамда уни адекват вазиятларда қўллаш. 
Фаол фикрлаш 
усули 
конфликтологик билимларни низоли вазиятларни муҳокама қилиш 
жараёнида тажриба алмашиш йўли билан бойитиш. 
Эвристик ҳаракат 
усули 
Қўйилган саволларга педагогик низоларни конструктив ҳал этиш 
назарияси ва амалиёти соҳасидаги мавжуд конфликтологик билим ва 
маҳоратни ҳисобга олган ҳолда жавоб излаш. 
Низони ҳал 
этишни ижодий 
моделлаштириш 
усули 
Педагогик низоли вазиятни ҳал этишни моделлаштириш ва чизмада 
тасвирлаш маҳоратини рефлексив таҳлил асосида ривожлантириш. 
3. Конфликтологик компетентликнинг коммуникатив компоненти (фикрларни эшитиш, 
эътиборга олиш, ўз нуқтаи назарини ҳимоя қилиш, қарорлар қабул қилиш, алоқа ўрнатиш, 
турли-туман зиддиятларни енга олиш, музокаралар олиб бориш, жамоада ишлаш ва 
ҳамкорлик қилиш). 
SWОТ таҳлил 
усули 
Муаммони ҳар тарафлама таҳлил қилишга имкон беради ва бу 
иштирокчиларда констуктив мазмундаги ички нутқни ривожлантиради. 
Низоли вазиятлар 
таҳлили 
чизмасини ишлаб 
чиқиш ва асослар 
усули 
Бўлажак ўқитувчиларда рефлексив ва алгоритмик фикрлашни 
ривожлантириб, фаолият мазмунини мустақил очиш иллюзиясини 
келтириб чиқарди. 

---

182 
Ижодий 
татбиқ 
қилиш усули 
усуллар таҳлилий-ижодий соҳани, ҳолатнинг танқидий таҳлилини 
мустақил амалга оширишни ривожлантиришга, педагогик таъсир 
усулларини топишга ва бўлажак ўқитувчи низоли вазиятни ишлаб 
чиқилган таҳлил чизмасига асосан дастлаб, ёзма, кейин эса оғзаки 
таҳлил қилиши лозим бўлади. 
Фаол 
фикрлаш 
усули 
Муҳокама қилиш ва ҳал этишга киришиш, бошқаларнинг нуқтаи 
назарини тинглаш, вазифанинг кенг ўлчамли эканини кўриш имконини 
беради. 
Низони 
ҳал 
этишни 
ижодий 
моделлаштириш 
усули 
бўлажак ўқитувчиларга низони ҳал этиш жараёнида фикран барча 
вазиятлар, 
воқеалар 
ривожи 
сценарийсини 
қайта 
тиклаш 
ривожлантирилади. 
“Позицион 
мулоқот” 
ўйин 
усули 
коммуникатив воситалари диапазонини кенгайтириш, талабалар билан 
педагогик мулоқотнинг самарали индивидуал услубини излаш орқали 
ривожлантиради. 
4. Конфликтологик компетентликнинг эмоционал-иродавий компоненти (қатъийлик, 
ирода, қўшимча интилишлар, ўз-ўзини мувофиқлаштириш, интизомга солиш қобилияти, 
ўз-ўзини нзорат қилиш, адаптацион мобиллик намоён бўлиши) 
Эмпатик 
шериклик усули 
Бир-бирининг диққатини жалб қилиш, эмпатиянинг ривожланиши, 
низоли вазиятга “киришиб кетиш”, ижобий эмоционал ҳолат, дўстона 
муҳит яратиш. 
Расм усули 
Ўз фикрларини ўзларига берилган роллар орқали ифодалашни 
ривожлантириш усули бўлиб, ролларга киришиш жараёнида 
иштирокчиларда эмпатик муносабат ва рефлексив фикрлаш 
ривожлантиради. 
Ижодий 
интроспекция 
усули 
Низоли вазиятни ўзида «ўлчаб кўриш», рақибнинг ички дунёсини 
психологик имитация қилиш. 
5. Конфликтологик компетентликнинг рефлексив компоненти (ўз шахси, ўзининг 
педагогик низодаги ҳолати ва ҳаракатлари таҳлилининг акс этиши, педагогик низодаги 
бошқа субъектнинг ҳолати ва ҳаракатларини тушуниш) 
Низоли вазиятлар 
таҳлили 
чизмасини ишлаб 
чиқиш ва асослар 
усули 
Низоли вазиятларни ҳал этиш соҳасидаги алгоритмик ва прогностик 
маҳорат ривожланади; ўз-ўзини англашнинг мавжуд тажриба билан
ретроспектив алоқалари мустаҳкамланади.
Ижодий тадбиқ 
қилиш усули 
таҳлилий-ижодий соҳанинг, вазиятни танқидий таҳлил этишни 
мустақил амалга оширишнинг ривожланиши; педагогик таъсир 
кўрсатиш усулларини топиш; низоли вазиятнинг олдини олиш пайтини 
ва ҳаракатлар сабабини қидириш; ҳал этиш оқибатлари вариантларини 
прогнозлаштириш. 
Эмпатик 
шериклик усули 
Мукаммал ўрганиш маҳоратининг, шахсни эмас, балки ҳаракатларни 
баҳолашнинг ривожланиши. 
Ижодий ин-
троспекция усули 
Педагогик низодаги бошқа субъектнинг ҳолати ва ҳаракатларини 
тушуниш, унинг шахсий хусусиятларини, эмоционал реакциясини ва 
когнитив тасаввурларини аниқлаш; бошқа одамнинг ички дунёси 
ҳақидаги тасаввурларни кенгайтириш. 

---

183 
Ўзини англаш 
усули
Бўлажак ўқитувчи томонидан ўқув материалидаги ўз ҳаракат йўлини 
ўзи таҳлил этиши, ўзини ҳар томондан кўра олиш имконияти, ўз 
конфликтологик компетентлик даражасини ошириш учун тавсияларни 
илгари суриш. 
Ўйинли 
моделлаштириш 
усули
Низоли вазиятни ҳал этиш бўйича таклиф этилган вариантнинг 
конструктивлигини жамоавий рефлексив баҳолаш маҳоратини 
ривожлантириш; ҳал этишда йўл қўйилган хатоларни биргаликда 
тузатиш; ўз фаолиятини режалаштириш, режани амалга ошириш, 
бошқа субъектлар билан биргаликдаги фаолият мақсадларига эришиш 
йўлида бирлашиш. 
Эвристик ҳаракат 
усули
Ўрганилган мавзуни ретроспектив таҳлил қилиш, ўтилган ўқув 
дарсларнинг индивидуал ва гуруҳ рефлексияси, ўқув тажрибасини ҳам 
шахсий тажрибани ҳам қайта мулоҳазадан ўтказиш. 
“Мен низоли 
вазиятдаман” 
номли ишларни 
баҳолаш усули 
Бўлажак ўқитувчилар томонидан ўз ўқув тажрибаси, ўқув 
машғулотлари жараёнида амалга оширган фаолияти, мулоқотлар ва 
биргалкдаги ҳаракатларни рефлексия қилиш. 
6.Конфликтологик компетентликнинг ташкилий-фаолият компоненти (конфликтологик 
билим ва маҳоратни амалга ошириш қобилияти). 
Кўп поғонали 
танлов усули
Педагогик низоларни ҳал этиш соҳасида ташаббус пайдо бўлиши, 
мустақиллик, педагогик фикрлаш маданиятининг ривожланиши. 
Ижодий тадбиқ 
қилиш усули 
Муайян низоли вазиятни таҳлил қилишда конфликтологик билим ва 
маҳоратни қўллаш лаёқати. 
Ўйинли 
моделлаштириш 
усули 
Суҳбатдошни эшитиш кўникмаси ва маҳорати; қарорнинг оптимал 
вариантини танлаш маҳоратининг ривожланиши. 
Низони ҳал 
этишни ижодий 
моделлаштириш 
усули 
Педагогик низони ўз фаолиятини моделлаштириш йўли билан ҳал этиш 
Вазиятдан 
конструктив 
чиқиш усули 
(қадам-бақадам) 
Низони ҳал этишга қаратилган ҳаракатларни ўйлаб кўриш ва кейин 
амалга ошириш; конструктив қарор қабул қилиш маҳорати ва 
кўникмаларининг ривожланиши. 
Фаол фикрлаш 
усули 
Педагогик низода педагогик позиция ва хулқнинг индивидуал-
педагогик усули базавий асосининг шаклланиши, педагогик низоларни 
ҳал этиш соҳасида педагогик фикрлаш маданиятининг ривожланиши.