Дунё минтақаларида демографик ўтиш даврининг хусусиятлари

27 Yevropaning yirik turistik markazlari
Yevropa, Yer sharining shimoliy yarimshari va qisman sharqiy yarimsharida joylashgan qitʼadir. Shimolda Shimoliy Muz okeani, gʻarbda Atlantika okeani, sharqda Osiyo va janubda Oʻrta dengizi bilan chegaradosh. Yevrosiyo materigining gʻarbiy qismini oʻz ichiga oladi. Yevropaning maydoni 10,1 million km2, shundan 730 ming km2 ni orollar tashkil etadi. Yevropaning materikdagi chekka nuqtalari: shimolda Nordkin burni, janubda Marroki burni, gʻarbda Roka burni, sharqda Qutbiy Ural togʻining sharqiy etagi. Yevropa hududining 25%ini yarim orollar tashkil etadi, ularning eng yiriklari Kola, Skandinaviya, Yutlandiya, Bretan, Pirenei, Apennin, Bolqon, Qrim yarim orollari hisoblanadi. Yevropaga qarashli orol va arxipelaglardan eng yiriklari Yangi Yer, Frans-Iosif Yeri, Shpitsbergen, Britaniya, Islandiya, Irlandiya, Korsika, Sardiniya, Sitsiliya va Kritdir. Yevropa qirgʻoq chizigʻining umumiy uzunligi 38 ming km. Qirgʻoqlari kuchli yemirilgan, dengiz va qoʻltiqlar quruqlik ichkarisiga kirib borgan. Sharqiy Yevropa tekisliklarida joylashgan. Volga daryosi uzunligi (3530 km), havzasining maydoni (1360 ming km2) va oʻrtacha yillik suv sarfi (8000 m/ sek) boʻyicha 1-oʻrinda. Boshqa daryolari: Ural, Dnepr, Don, Pechora, Dnestr, Shimoliy Dvina. Gʻarbiy Yevropadagi eng katta daryolar: Dunay (uzunligi 2850 km, havzasining maydoni 817 ming km2), Reyn, Elba, Visla, Luara, Taxo, Odra. Daryolar Sharqiy Yevropa tekisliklarida kordan, qisman yomgʻirdan, Oʻrta Yevropa tekisliklarida, asosan, yomgʻirdan, Alp togʻlarida kor, yomgʻir, qisman muzliklarning erishidan, Oʻrta dengiz boʻyidagi karst relefli rayonlarda grunt suvlaridan toʻyinadi. Yevropa daryolariga oqimni tartibga solib turuvchi koʻplab suv omborlari va boshqa suv inshootlari qurilgan, ularning koʻpchiligi oʻzaro va koʻllar bilan kanallar orqali bogʻlangan, natijada ularning transport ahamiyati ortgan.Portugaliya – 2020 yilda Yevropada sayohat qilish uchun eng yaxshi mamlakat deb topildi. Mamlakat xalqaro hakamlardan tashkil topgan jamoa tomonidan World Travel Awards mukofotiga to‘rtinchi bor loyiq ko‘rilmoqda. Bundan tashqari, Portugaliyadagi ko‘plab sayyohlik obektlari ham ushbu mukofotga loyiq ko‘rildi. Xususan, mamlakat janubi Algarve sohillari ham Yevropada eng yaxshi plyaj dam olish hududi deb tan olindi Mukofotga nomzodlar orasida Portugaliyadan tashqari Avstriya, Angliya, Fransiya, Germaniya, Gretsiya, Irlandiya, Italiya, Norvegiya, Ispaniya, Shvetsiya, Shveytsariya va Turkiya ham bor edi. World Travel Awards mukofoti har yili Butunjahon turizm va sayyohlik kengashi tomonidan beriladi. Mukofotga dunyo miqyosida hamda 8 ta xalqaro regional miqyosda nomzodlar tanlab olinadi. Bundan tashqari, eng yaxshi tarixiy obidalar, mehmonxona va otellar, aviakompaniya va transport tizimi kategoriyalari bo‘yicha ham nomzodlar taqdirlanadi. Buyuk Britaniya. Poytaxti London shahri. Iqlimi – mo’’tadil dеngiz iqlimi. Davlat tuzumi – parlamеntli monarxiya (qirollik). Maydoni – 244,1 ming kv. km, aholisi- 58,5 mln. kishi (1990 – yillar oxiri), tili – ingliz, dini – xristian, pul birligi – funt sterling. Tarixan tarkib topgan va milliy jihatdan har – xil bo’lgan 4 ma’muriy – siyosiy qism (Angliya, Uels, Shotlandiya va unga yondosh orollar Shimoliy Irlandiya)dan iborat. Yirik shaharlari: London, Birmingеm, Glazgo, Liverpul, Manchеster, Shеffild, Lids. Milliy bayrami – Qirolicha tug’ilgan kun (iyun oyining ikkinchi yoki uchinchi shanbasi). Sayyohlik yo’nalishlari va turlari: London. Bukingеmsk saroyi. Parlamеnt binosi. Avliyolar sobori. Milliy dеngiz muzеyi. Britan dеngiz sohili kurortlari. Biznеs turizm, madaniy turizm. Xorijiy turizmning asosan ta’tillarga, biznеs turizmga, qarindoshlar va do’stlar tashrifiga (turizmning 50 %, shulardan 40 % ta’tillar uchun, 26 % biznеs turistlar uchun) tеgishli ekanligi. Xorijiy turizm rivojlangan. Butunjahon turistik tashkiloti o‗zining har yili ―UNWTO Tourism Highlights 2019 edition‖ jurnalida chop ettiradigan yillik xisoboti ma‘lumotlariga ko‗ra, Yevropa regioniga 2018 yilda jami 710 mln turist qabul qilgan bo‗lib, o‗tgan yilga nisbatan +5% o‗sgan. Mazkur regionda turizmdan kelgan daromad miqdori esa 570 mlrd AQSH dollarini (+5%) tashkil etgan. Demak, boshqa regionlarga nisbatan Yevropa regioni turistlarni qabul qilish va daromad ko‗rsatkichlarining o‗sish bo‗yicha etakchilik qilmoqda. Geografik jihatidan bu region Shimoliy Yevropa (turistlar soni o‗tgan yilga nisbatan +1%, tushum+1%) subregioni, G‗arbiy Yevropa (+4%, +3%) subregioni, Janubiy Yevropa (+8%, +7%) subregioni, Markaziy va Sharqiy Yevropa subregioni (+5%, +9%)ga bo‗linadi. Yevropa turistik regioni dunyo turizmining beshigi va etakchi turistik regioni hisoblanadi. Bu turistik region Yevrosiyo materigining katta qismini egallagan. Yevropa turistik regionining 68 maydoni 35,7 mln km2 ga teng. Mazkur turistik regionda 61 mustaqil davlat joylashgan. Yevropa turistik regioni 4 ta yirik subregionlarga bo‗linadi: 1.G‗arbiy, 2.Shimoliy, 3.Janubiy, 4.Markaziy va Sharqiy Yevropa subregionlaridir. 1.G`arbiy Yevropa subregioniga Avstriya, Belgiya, Fransiya, Germaniya, Lixtenshteyn, Lyuksemburg, Manako, Niderlandiya, Shvetsariya davlatlari; 2.Shimoliy Yevropa subregioniga Daniya, Finlandiya, Islandiya, Irlandiya, Norvegiya, Shvetsiya, Buyuk Britaniya davlatlari; 3.Janubiy Yevropa subregioniga Albaniya, Andorra, Bosniya va Gersogovina, Xorvatiya, Kipr, Gretsiya, Isroil, Italiya, Malta, Chernogoriya, Makedoniya, Portugaliya, San Marino, Serbiya, Sloveniya, Ispaniya, Turkiya; 4.Markaziy va Sharqiy Yevropa subregioniga Armaniston, Ozarbayjon, Belarus, Bolgariya, Chexiya, Estoniya, Gruziya, Vengriya, Qozog‗iston, Qirg‗iziston, Latviya, Litva, Polsha, Moldova, Ruminiya, Rossiya, Slovakiya, 69 Tojikiston, Turkmaniston, Ukraina, O‗zbekiston davlatlari kitadi. Yevropa turistik regioni maydonining kattaligi, tarixi, madaniy hayoti, tabiiy sharoit va iqlimining xilma xilligi turizmning tashkil etilishi va taqsimlanishida katta tafovutni yuzaga keltirgan. Yevropa qadimdan turizm yuqori darajada rivojlangan dunyo regioni hisoblanadi. Fransiyaga yiliga 50 mln. dan ortiq, Italiya va Ispaniyaga 30-40 mln. kishi turistik sayohat qiladi. Shvetsariya, Portugaliya, Germaniya, Avstriya, Buyuk Britaniya, Gretsiya va boshqa shu kabi mamlakatlar ham jahonning yirik turistik markazlari hisoblanadi. Yevropa aholisi, shaharlari zich joylashgan, sanoat va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi yuqori bo'lgan, transport va turizm rivojlangan regiondir. Bu esa atrof-muhitning ifloslanishiga ta’sir ko'rsatadi. Bu borada birinchi o'rinda hududning asosiy joylarini egallagan sanoat - ishlab chiqarishlaning iflos chiqindilarini nazarda tutish kerak. Masalan, ko'mir konlari hamda Reyn, Rona, Luara va boshqa daryolardagi GES lar shular jumlasidandir. Evropada bayramlar uzoq vaqtdan beri o'zlarini ijobiy tomonga o'rnatgan va ajoyib bayramlar bilan bog'liq qiziqarli dam olish va yuqori turistik xizmat. Dunyo bo'ylab millionlab sayyohlar o'zlarining noyob go'zalligi va nafisligi bilan butun dunyoga mashhur bo'lgan Evropaning ko'plab diqqatga sazovor joylarini ziyorat qilishga intilishadi. Asrlar davomida Yevropa davlatlari bir-biri bilan yaqin aloqada bo‘lib, shu tariqa iqtisodiy va tarixiy jihatdan chambarchas bog‘langan. Biroq, har bir davlat o'z an'analari va o'ziga xos xususiyatlarini qadrlaydi. Ko'rib chiqish va taqqoslash Evropaning diqqatga sazovor joylari, bu mamlakatlar madaniyatidagi farqlarni osongina ushlashingiz mumkin. Shu bilan birga, ba'zilari xorijiy Evropaning diqqatga sazovor joylari ko'plab sayohatchilar orzu qiladigan afsonalarga aylandi. Bundaylarga mashhur joylar Kolizey va Rim Panteoni, Parijdagi Eyfel minorasi, Londondagi Big Ben, Reyxstag va Berlindagi Brandenburg darvozasi kiradi. Har bir Yevropa poytaxti o'ziga xos va tarixiy ahamiyatga ega joylarga ega. Ma’lumki, Yevropa davlatlari hashamatli saroylari bilan mashhur. Ularning ko'pchiligining devorlari u erda yashagan haqiqiy shohlar va ritsarlar davrlarini eslaydi. Va bugungi kunda bu joylarga tashrif buyurish o'sha uzoq vaqt atmosferasiga sho'ng'ishning ajoyib usuli. Bularga qarab Evropaning diqqatga sazovor joylari, ixtiyoriy ravishda ajdarlar va jasur shahzodalar haqidagi ertaklarga ishonasiz. Buning uchun Germaniyaning janubiga, nemis qiroli yashagan Xohenshvangau qal'asiga borishga arziydi. Bu ulug'vor qasr Avstriya bilan chegarada joylashgan bo'lib, u erda nemis me'morchiligining yana bir toji - Noyshvanshteyn joylashgan. Frantsuz saroylari ham juda ta'sirli ko'rinadi va Brissak qal'asi bunga yorqin misoldir. Rimga tashrif buyurganingizda, katta rasmlar to'plamini to'plagan Castel Sant'Anjeloga qoyil qolishni unutmang. Ma'lumki, eng ko'p qiziqarli joylar Yevropa sayyohlar orasida eng ko'p tashrif buyuruvchilardir. Bunday joylardan biri Londonda Temza qirg'og'ida o'rnatilgan aylanma g'ildirakdir. Yuqoridan siz klassik Londonni ko'rishingiz mumkin eng yaxshi holatda, barcha diqqatga sazovor joylarni qush ko'zi bilan hisobga olgan holda. Venetsiyada bo'lganingizdan so'ng, siz tor ko'chalarda gondollarda suzish zavqini rad etmasligingiz kerak. Tasavvuf muxlislari Ruminiyaga sayohat qilishni yaxshi ko'radilar, chunki bu erda mashhur Drakula yashagan. Yozuvchi Brem Stoker o'z xarakterini hozirgi vampirlarning asosiy qal'asi bo'lgan Bran qal'asiga joylashtirdi. Umuman olganda, Evropa yagona hududdir qiziqarli xususiyatlar, uni o'rganish juda ko'p vaqtni oladi va kuchli unutilmas his-tuyg'ularni beradi.