E nuritdinov

Qonning karbonat angidrid tashish funksiyasi 
 
Venoz  qondan  55-58  hajm  %  karbonat  angidrid  ajratib  olish  mumkin.  Qondan 
ajratiladigan CO2 ning ko'p qismi plazma va eritrotsitlardagi 
karbonat kislota tuzlaridan (karbonatlardan) vujudga keladi, faqat qariyb 2,5 hajm% 
qonda  erigan,  qariyb  4-5  hajm  %  gemoglobin  bilan  birikib,  karbogemoglobin 
shaklida bo'ladi. 
Karbonat kislota eritrotsitlarda, ulardagi karboangidraza fermenti ishtirokida karbonat 
angidriddan  hosil  bo'ladi.  Bu  ferment  CO2  ning  gidratatsiya  reaksiyasini 
tezlashtiradigan  kuchli  katalizator  hisoblanadi.  Qonning  karbonat  angidrid  tashish 
xususiyatini  birinchi  marta  I.M.  Sechenov  va  B.F.  Verigolar  o'rgangan.  Karbonat 
angidrid, asosan, qon plazmasida bikarbonatlar shaklida birikkan bo'ladi. Bu qisman 
eritrositlar bilan ham birikadi. 
Karbonat  angidridning  2/3  qismi  qon  palzmasi,  1/3  qismi  esa  eritrositlar  bilan 
birikkan. Kislorodga qaraganda karbonat angidrid qonda ko'p eriydi. 
Karbonat  angidridni  biriktirishda  oqsillar  asosiy  rol  o'ynaydi.  Gernoglobinning 
H2CO3  bilan  birikish  qobiliyati  plazmadagi  oqsillarnikidan  uch  marta  ortiq.  Qonda 
gemoglobin miqdori plazmadagi oqsillar miqdoridan uch marta ko'p bo'lagni uchun, 
gemoglobin  plazma  oqsillariga  qaraganda  karbonat  angidridni  taxminan  10  marta 
ortiq biriktirib oladi. 
O'pkada 
gemoglobin 
kislorod 
bilan 
birikkan 
vaqtda 
gemoglobinning 
kislotali  xususiyati  oshadi  va  oksigemoglobin  tuzlardan  H2CO3  ni  siqib 
chiqaradi. 
. 
: м••/ 
Shunday qilib, o'pkada qondan karbonat angidridning siqib ehiqarishi: ; kislorodning   
parsial   bosmiga   bog'liq   bo'ladi.   Bunda   o'pkada   shunday reaksiya boradi: 
To'qimalarda          oksigemoglobin          kislorodni          yo'qotib,          qaytarilgan  у 
gemoglobinga aylanadi. 
Demak,  karbpnat,  angidridning  qondan  ajralib  chiqishiga  qondagi  oqsillar  va 
gemoglobin  sabab  bo'ladi.  Bu  moddalar  amfotermik  xususiyatigari,..  ega  bo'lib, 
ishqoriy  sharoitda  kislota  bo'lib  ta'sir  etadi.  Plazmadagi  oqsillar  ta'siri  gemoglobin 
ta'siriga  qaraganda  kuchsiz  bo'ladi.  Shuning  uchun  oqsillar  karbonat  angidridni 
qondan  ko'p  miqdorda  siqib  chiqara  olmaydi.  Karbonat  angidridni  siqib  chiqarishda 
gemoglobin asosiy rol o'ynaydi. 
Shunday  qilib,  o'pkada  oksigemoglobin  ko'payganda  qondan  karbonat  angidridning 
siqib  chiqarilishi  ko'payadi,  to'qima  kapillarlarida  karbonat  angidrid  ko'payganda 
kislorodning  qondan  to'qimaga  o'tishi  tezlashadi.  Demak,  oksigemoglobin  hosil 

---

 
64 
bo'lishi  qondan  karbonat  angidrid  ajralib  chiqishiga,  karbonat  angidrid  ko'payishi 
qonda  to'qimalarga  kislorodning  ko'p  o'tishiga  sabab  bo'ladi.  Oksigemoglobindan 
kislorod ajralib chiqishiga CO, ta'sir etishini quyidagi rasmdan ko'rish mumkin.