E. Qodirov. Gistologiya. T.: «Fan va texnologiya», 2012. 256 6

Giooiiz-hypophysis kalla suyagini turk egari s₀hasida, _
«oshiagi voronkasimon oyoqchada os.hb turadigan ichki selc^*
bez us ki tomondan biriktiruvchi to'qmtadan iborat _kapsul, ^
f i' n H2 rasm.) Gipofiz oldingi, o'na va orqa boiakch_a. '^an
bJMiS. SSan Wo oldingi boM*d« 20% orqa _va 1<* ^
ho'lasini tashkil etadi. Gipofizning olding, bo'lagi do mboq_qis^ ™
orahq bo'lagi bez epiteliysidan tashkil topgan bo'hb, ul_arga b.^ ™
endogipouz nomi berilgan. Orqa bo'lagi miya oyoqchas,g_a tutash_ib ™
hSalaridan tashkil topgan bo'lib ularga neyrogipifiz _nom. b_eri, ^eJ
Spofiz urli bez hujayralaridan tashkil topgan bo'hb, «hr organ^^
hoSi va boshqa ko'pgina faktorlar tasmda o_Zga„b
n llLmning turli funksiyalarini bajanshda ishtirok etadi. Sh_{u b}^_n
X'Tk? sekretsiya b_ezlarining faoliyatini ham o'ziga > J

121

beradigan gormonlari yordamida boshqanb turadi. Gipofiz fi^™




giotalamus bilan bog'liq holda bo'lib, gipotalamo-gipoflzor sistemasini tashkil etadi.

21-rasm. Gipofiz (ok 7, ob. 10.)
1-adenogipofiz; 2-neyrogipofiz; 3-adenogipofiz oldingi qismi;
4-adenogipofiz oraliq qismi; 5-do'ngli qismi; 6-biriktiruvchi to'qima;
7-kapilar tomirlari; 8-bez hujayralari; 9-kolloidli follikula.
Gipofizning oldingi bo'lagida uch xil hujayralar tafovut qilinadi. Bularga atsidofil - hujayralar 4-10% ni, bazofll hujayralar - 30-35% ni, xromofil (bosh) hujayralar - 60% ni tashkil etadi. Oldingi ikkitasi (atsidofil va bazofil) bo'yoqlarda yaxshi bo'yalgani uchun xromofil nomini olgan. Xromofil hujayralardan atsidofil va bazofil hujayralar hosil bo'Iadi. Sutemizuvchilar gipofizning oldingi bo'lagida 6 xil gormon ishlab chiqariladi. Bularga: o'sish gormoni (samototropin), adrenokortikotrop gormoni (AKTG) va prolaktin (laktotropin, laktotrop gormoni LTG) oqsil bo'lsa follikulni stimullovchi gormon (FSG), lutinlovchi gormon (TTG, tireotropin) glukoproteindir. Bu gormonlar organizm o'sib rivojlanishini bir necha ichki sekretsiya bezlari faoliyatini, moddalar almashinuvi va ko'payish jarayonlarini boshqarishda ishtirok etadi. Gipofizni oldingi qismi olib tashlansa organizmda turli kasalliklar sodir bo'la boshlaydi. Jumladan, yosh organizm o'smay qoladi, jinsiy bezlarning rivojlanishi keskin susayadi, moddalar almashinuvi pasayishi va buzilishi natijasida quwati kuchsizlanadi. Ayrim ichki sekretsiya bezlarining faoliyati ham keskin buziladi.
122
Atsidofil endokrinotsit hujayralarining mahsuli bo'lgan samo-totrositlar o'sish gormonini (STG-samototropin) ishlab beradi. Bu gormon o'sish va rivojlanish jarayonlarini boshqarilishida ishtirok etadi. Bu gormon gipofizdan toza holda ajratib olingan. Turli hayvonlarning samototropin gormoni tarkibidagi aminokislotalar soni, molekular og'irligi va boshqa bir qator fizik-kimyoviy xususiyatlari jihatidan bir-biridan farq qiladi.

22-rasm. Gipoflz bezining oldingi qismi (ok. 10, ob.40):
1-bosh hujayralari; 2-oksifil hujayralar; 3-bazofil hujayralar; 4-biriktiruvchi to'qima; 5-qon tomirlar.
O'sish gormoni organizm o'sishini ta'minlashda ishtirok etadigan jarayonlaming barchasida ishtirok etadi. Jumladan, hujayralami ko'payishi, oqsillarning sintezlanishi hamda to'qimalami miqdor jihatidan oshib borishiga bevosita ta'sir ko'rsatadi. Samototropin gormoni, ayniqsa, uzun suyaklarga va tog'ay to'qimalariga bevosita ta'sir ko'rsatib ularning o'sishi va rivojlanishini jadallashtiradi. Bu gormon organizm uchun kerakli miqdorda chiqarilib berilganida ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Agarda bu gormon miqdori organizmda kamayib yoki oshib ketsa, turli potlogik holatlarga olib kelishi mumkin. Oshib ketsa, gigantizm kasaliga olib keladi. Bunda organizm yiriklashib ketadi, ayrim holatlarda '-uyaklarning sinishi ham kuzatiladi. Kamayib ketsa, organizm o'smay qoladi.