Э. Т. Ахмедов, Э. Т. Бердиев доривор ўсимликларни

Шўр ерлар. Бу категориядаги ер майдонлари доривор ўсимликлар 
етиштириш учун анча ноқулай ҳисобланади. Бундай ерларда шўрга чи-
дамли турларнигина етиштириш мумкин. Плантация учун жойлар тўғри 
танлаб олингандан сўнг ер майдонлари текисланади ва тузилган техно-
логик режа асосида тайёрланади. Бунда махсус техника воситалари ва 
агрегатлардан (бульдозер ва грейдерлар) фойдаланилади. Шўр ерларда 
доривор ўсимлик экин майдонларини ташкил этишда ерларнинг шўрла-
ниш даражасига асосий эътибор қаратилиши лозим. Шўрланиш даража-
си уч хил (кучсиз шўрланиш, ўртача шўрланиш ва кучли шўрланиш) 
гуруҳга ажратилади. Шўрланиш даражалари бўйича асосий билим ва 
кўникмалар “Деҳқончилик ва мелиорация” фанларида чуқурроқ ўргати-
лади.

---

32 
Дастлаб плантация учун ажратилган майдонларнинг дренаж систе-
масини тўғри йўлга қўйилиши керак, зарур ҳолларда уларни таъмирлаш 
лозим. Чунки, бунда шўрни ювишдан чиққан оқова сувлар дренаж орқа-
ли маълум жойларда йиғилади. Дренаж системаси тўғри йўлга қўйилса, 
минерал тузларнинг тупроқда юқори қатламга кўтарилиш ҳолати анча 
пасаяди. Сўнгра, шўрланиш даражасини камайтириш мақсадида план-
тация учун ажратилган ер майдонларда шўрлар ювилади. Коллектор ти-
зимини тўғри ишлаши учун улар доимий равишда тозаланиб турилади.
Ер майдонини асосан органик ўғитлар солиш ҳисобига (25-30 т/га) 
бойитиш лозим. Чунки, органик ўғитлар тупроқ унумдорлигини ошира-
ди, намликни сақлаш ва шўрлик даражасини камайтиришда асосий во-
сита бўлиб хизмат қилади.
Шундан сўнг ер майдонини ағдариб ҳайдаб қўйилади. Ер майдони-
ни тайёрлашда ва ерларни ҳайдашда бир неча маркадаги ДТ-75, Т-74, 
“Беларусь” ёки “МТЗ-80” тракторларидан ҳамда ПЛН-3-35, уч корпусли 
осма плуг, ПЛН-4-35 тўрт корпусли осма плуглардан фойдаланиш мум-
кин. Унинг асосий вазифаси ерни 30 см чуқурликкача 105 см кенгликда 
ҳайдашдан иборат бўлиб, плуг “Беларусь” ёки “МТЗ-80” тракторларига 
тиркалади. 
Ер майдонини экишга тайёрлашда аввал белгиланган майдон бего-
на ўсимлик илдизи ва қолдиқларидан тозаланиши лозим. Бунинг учун 
айрим тишли мосламалар ва қўл кучи ёрдамидан фойдаланилади. Ер 
майдонларини экишга тайёрлашда дискали (гилдиракли) осма борона-
лар БДН-3,0 ёки БДН-1,5 дан фойдаланилади. Тишли бороналардан 
БЗТС-1,0 ёки БЗСС-1,0 асосида ер майдонлари ҳар хил чиқиндилар, ил-
дизлар ва тошлардан тозаланади. Ҳайдалган ерларни текислаш ва ке-
сакларни майдалаш учун ККН-2,8 Т-28 тракторига тиркаб ишлатилади. 
Ер майдони тўлиқ тайёрланиб бўлганидан сўнг уларга керакли ўл-
чамларда ариқлар олинади ва назорат сувлари берилади. Барча ишлар 
қониқарли бўлган ҳолда доривор ўсимликларнинг уруғлари ёки кўчат-
лари экилади. 
Шуни ҳам алоҳида таъкидлаш жоизки, шўр ерларда доривор ўсим-
ликларни етиштиришда асосан шўрга чидамли доривор ўсимлик турла-
ри танланади. Шўрга чидамсиз ўсимликларни бундай ерларга экилиши 
иқтисодий жиҳатдан самарасиз ёки рентабеллиги паст ҳисобланади. 
Ўсимликларни биоэкологик хусусиятлари ва тупроқ шароитларини 
инъобатга олган ҳолда, соғориш меъёри оддий кулранг тупроқларда – 
1000-1200 куб м/га, ўтлоқи-сернам тупроқда – 600 куб м/га ва тошли-
шағалли оч кулранг тупроқларда 400-600куб м/га. ни ташкил этади. 
Шўр ерларда минерал ўғитлар фойдаланиш деярли тавсия этилмай-

---

33 
ди. Чунки, тупроқдаги турли даражадаги шўрланишни минерал тузлар 
юзага келтиради. Минерал ўғитларни қўллаш эса кейинчалик тупроқ-
нинг шўрланиш даражасини янада ошиб кетишига сабаб бўлиши мум-
кин.
Шундай қилиб, шўр ерларда доривор ўсимликларни етиштиришда 
асосий эътибор тупроқнинг шўрланиш даражасига қаратилиши лозим. 
Бундай иқлим ва тупроқ шароитларида, шўрга чидамли доривор ўсим-
лик турларини танлаш мақсадга мувофиқдир. Шўрга чидамсиз ўсимлик-
ларни экилиши иқтисодий жиҳатдан самарасиз ёки рентабеллиги паст 
ҳисобланади. Шўр ерларда доривор ўсимликлар етиштиришда минерал 
ўғитлар фойдаланиш деярли тавсия этилмайди. Бу ҳол кейинчалик туп-
роқнинг шўрланиш даражасини янада ошиб кетишига сабабчи бўлиши 
мумкин.