Ecologiya MurodovSh lot doc

4.8 Trofik zanjir, tarmoq, sathi va tsikli. Avtotroflardan 
tashqari quyosh energiyasini assimilyatsiya qilolmaydigan 
organizmlar, fotosintezlar orqali hosil qilingan organik 
moddalardan olishga majbur. Bu geterotorf organizmlardir. Ular 
o’z navbatida fonotroflar va saprotroflarga bo’linib, fonotroflar 
o’simlik yoki hayvonlar organizmi bilan oziqlanadi. Saprotroflar 
esa o’lik organik modda qoldiqlari bilan oziqlanadi. 
Biogeotsenozda organik moddani va unda to’plangan 
energiyani bir organizmdan ikkinchisiga berish zanjiri 
shakllangan. Bu zanjir trofik zanjir nomi bilan yuritiladi 
(yunoncha «trofe» - oziqlanish). 
4.2 – jadval 
60 
61 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib 
biogen element temir hisoblanadi. Yer po’stlog’ida uning tarkibi 
–3,3%, organizmlarda 10
-2
– 10
-3 
%. Temir ko’pgina oksidlanish 
jarayonlarida kofaktor bo’lib hisoblanadi va gemoglobin tarkibiga 
kiradi. O’simliklar temirni tuproq eritmalaridan oladi. 
5.3-rasm. Biosferada fosforning aylanishi (P.Dyuvino, 
M.Tangu bўyicha, 1973; V.I. Korobkin, L.V. Peredelskiy 
o’zgartirishlari bilan, 2001) 
NAZORAT SAVOLLARI 
1. Moddalarning katta va kichik aylanishi asosida qanday 
jarayonlar yotibdi? 
2. Moddalar aylanishi davriylik bilan qanday bog’langan? 
o’zaro bog’langan o’zgarishlar majmuasiga olib boradi. Bu 
majmua: turlarning uzluksiz jarayonini bir yo’nalishli va o’zaro 
bog’langan o’zgarishi va ularning o’zaro aloqasini; ekotizimga 
yangi turlarni tadbiq etilishi va ilgari mavjud bo’lganlarining 
ba‘zilarini yo’q bo’lishi; biotsenozlarning substratlar bilan o’zaro 
munosabatlari tavsiflarining o’zgarishi va boshqa abiotik ekologik 
komponentalar; qadimgi ekologik makonlarning halokati va 
yangilarining paydo bo’lishini hamda ularning to’ldirilishini; 
yangi ekologik omillarning paydo bo’lishi yoki o’zgarishini; 
ekotizimlarinnng tashkiliy qiyinchiliklarini (xususan, o’z-o’zini 
boshqarish faoliyati) va boshq. o’z ichiga oladi.