Ecologiya MurodovSh lot doc

1kkal shartli yokilgi hosil kilish uchun har xil turdagi energiya 
sarfi 
(G.Odum va Yu.Odum buyicha, 1978 y.) 
 
Energiya manbai 
 
1 kkal shartli 
yoqilg’i olish uchun 
sarflanadigan 
energiya, kkal 
1 kkal shartli 
yoqilg’i
ekvivalenti 
(issiqlik) 
Tarqaluvchi issiqlik 
energiyasi 
Quyosh yorug’ligi 
O’simliklar 
biomassasi 
Yog’och 
Toshko’mir, neft 
Elektr energiyasi 
10000 
2000 
20 
2 
1 
0,25 
0,0001 
0,0005 
0,05 
0,5 
1 
4 
Yerga quyosh nurlanishining ikki milliarddan bir qismi tushadi, 
lekin yorqinlik quvvati bizning planetamizda katta bo’lib 1,75·10
17
vt ga 
teng. Yerga tushayotgan quyosh yorug’lik energiyasining bir qismi 
kosmosga qaytadi. Qaytayotgan quyosh yorug’lik energiyasi albedo deb 
ataladi (lotincha olbus - oq) va A harfi bilan belgilanadi. Yaqingacha 
Yer kosmosga 30-40% yorug’likni qaytaradi deb hisoblanardi. Yer 
yo’ldoshlaridan olingan ma‘lumotlar bu qiymat 28% ni tashkil qilishini 
energiya ajratilishini hosil qiluvchi reaktsiyalar yig’indisi 
katobolizm deb ataladi. 
Organik moddalar va ular mineralizatsiyasining noorganik 
birikmalar (SO
2
, H
2
O) gacha parchalanishi yakuniy bosqichdir. 
Yuqorida qayd etilganidek, buni redutsentlar bajarib, modda 
aylanishiga qaytaradi va uni produtsentlar olish mumkin bo’lgan 
shaklga keltiradi. 
Redutsentlarga mikroskopik organizmlar (bakteriyalar, 
zambrug’ va boshq.) kirganligi uchun ularni mikrokonsumentlar 
deb ham atashadi. 
4.10 Ekotizimlar mahsuldorligi. Avtotrof organizmlar 
birlamchi mahsulotni hosil qiladi, u yalpi fotosintez (umumiy 
assimilyatsiya) va asl fotosintezga (asl assimilyatsiya) bo’linadi. 
Yalpi fotosintez – o’simliklar nafas olishiga sarf qilganini hisobga 
olgan holda, kuzatilgan sintezlash vaqtida hosil qilingan organik 
modda miqdori hisoblanadi. Agar nafas olish komponentini 
e‘tiborga olmasak, unda asl fotosintezning o’zi qoladi. 
Mahsuldorlik umumiy va davriyga (yillik o’sish) bo’linadi. 
Agar 1 ga qarag’ay o’rmoni 200 m
3
yog’och massasini hosil qilsa, 
bu uning umumiy mahsuldorligi deyiladi. Lekin bir yilda bunday 
o’rmon 1,7-2,5 m
3
yog’och hosil qiladi. Bu miqdor davriy 
mahsuldorlikni tavsiflaydi (Rodionov, Stadnitsskiy 1988 y). 
Ikkinchi va yuqori trofik sathga kiruvchi organizmlar 
mahsuldorligi 
ikkinchi 
mahsuldorlik 
(tizimni 
ikkinchi 
mahsuldorligi) deb nomlanadi. Bir qism mahsulot oziq zanjiriga 
tushadi. Bu miqdorni ayirib tashlasak, toza mahsulotning o’zi 
qoladi. Oziqlanish zanjiridagi energiya oqimi 4.1 -sxemada yaqqol 
ko’rsatilgan. 
Bu sxemada ko’rinadigan trofik sathlardan o’tishda, 
energiya oqimi katta o’lchamda tarqaladi. 
4.1 sxemaga asosan produtsentlar va konsumentlarning 
quyidagi tenglamalarini tuzish mumkin: