Ekologiya va geografiya kafedrasi

2. BOB. FRANSIYANING IQTISODIY HOLATI.
2.1. Fransiya iqtisodiyoti
Fransiya iqtisodiyoti oʻzining iqtisodiy rivojlanishi boʻyicha dunyodagi etakchi sanoatlashgan davlatlarning "katta yettiligi" qatoriga kiradi. Fransiya dunyodagi beshinchi yirik iqtisodiyotdir. U jahon yalpi ichki mahsulotining 5 foizini va jahon savdosining 6 foizini tashkil qiladi. Fransiya unitar davlat boʻlib, uning byudjet tizimi faqat ikki qismdan iborat: davlat byudjeti va mahalliy byudjetlar. Mamlakatda byudjet tizimining birligi yoʻq. Barcha byudjetlar rasmiy ravishda taqsimlanadi. Har bir maʼmuriy birlik budjeti uning ijro etuvchi organi tomonidan tasdiqlanadi. Fransiya moliya tizimiga davlat (markaziy) va mahalliy byudjetlardan tashqari byudjetdan tashqari fondlar va davlat korxonalari moliyalari ham kiradi.
Fransiyadagi eng yirik fond birjasi-Matif Parij. Ushbu birjada amalga oshirilgan operatsiyalar ichida eng katta ulushni davlat obligatsiyalari egallaydi. Frantsiya yalpi ichki mahsulot boʻyicha evro hududida ikkinchi yirik iqtisodiyotdir. Fransiyada 2012-yilning birinchi choragida ishsizlik darajasi 0,2 foiz punktga oshib, 10 foizga yetdi.
Fransiya kredit-moliya tizimining faoliyati 1984-yilgi qonun bilan tartibga solinadi. U uch darajadan iborat: markaziy bank (Fransiya banki); tijorat banklari; ixtisoslashtirilgan kredit-moliya institutlari; investitsion, ipoteka, tashqi savdo banklari, sugʻurta va moliya kompaniyalari, pensiya jamgʻarmalari va boshqalar. 39 ta frantsuz kompaniyasi dunyodagi 500 ta eng yirik kompaniyalar qatoriga kiradi. Oziq-ovqat sanoati (Danone), moda, hashamat va kosmetika (Luis Vuitton, Iv Saint-Loren, Chanel, Dior, LʼOréal), avtomobil va shinalar ishlab chiqarish (Peugeot, Citroën, Reno, Michelin) va aviatsiya (Airbus, Dassault) ishtirok etgan kompaniyalar yaxshi maʼlum.
Fransiya — yuksak darajada rivojlangan industrialagrar mamlakat. Jahondagi eng rivojlangan yetti davlatdan biri. Yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 16,9 %, qishloq xoʻjaligi, oʻrmon, baliq xoʻjaligining ulushi 2,7 %., xizmat koʻrsatish sohasining ulushi 80,4 % ni tashkil etadi (2022).
Fransiya sanoat ishlab chiqarish boʻyicha AQSH, Yaponiya va Germaniyadan soʻng dunyoda 4oʻrinni egallaydi. Asosiy ishlab chiqarish tarmoqlari: aerokosmik sanoati, mashinasozlik (aviasozlik, kemasozlik), elektron texnika, radioelektronika, qora va rangli metallurgiya, kimyo va farmatsevtika mahsulotlari, toʻqimachilik, tikuvchilik, neftni qayta ishlash, neft kimyosi kabilar. Fransiyada temir rudasi (asosan, Lotaringiyada), uran rudasi (LaKruziy, L’Ekarpyer va boshqa konlar), boksit (Var va Ero departamentlarida) va alyuminiy rudalari qazib olinadi. Lotaringiya kumir qazib chiqarishning anʼanaviy markazi hisoblanadi. Keyingi davrda mamlakat markazi va janubida kumir qazib olish birmuncha kamaydi. Nikel, kaliy tuzlari, gips, volfram va oltingugurt, bariy, kaolin, asbest, plavik shpat, oz miqdorda qoʻrgʻoshin, pyx va kumush qazib chiqariladi. Fransiyaning janubi-gʻarbiy xududi, Landesda neft va gaz zaxiralari mavjud. Metallurgiya kombinatlarida poʻlat (LeKryozo, SentEtyen), alyuminiy (Gardann, Salendr, Noger), mis (LePale), qoʻrgʻoshin va rux (NuayelGodo, Lion, Vivye), nikel (Gavr), kobalt, volfram va boshqa eritiladi. Kurilish materiallari, jumladan, qum, shagʻal, tosh butun Fransiya hududida qazib olinadi. „Reno“ va „Pejo“ kompaniyalari avtomobil ishlab chikaruvchi eng yirik kompaniyalardir. Avtomobil sanoati markazlari Parij, Monbelyar, Lionda joylashgan. Aviatsiyakosmos tarmoqlari (harbiy va fuqaro samolyotlari, vertolyot, dvigatellar, raketa va kosmik texnika)ning asosiy markazlari — Parij, Tuluza, Bordo. Kemasozlik rivojlangan (Nant, Dyunkerk, Marsel). Lokomotiv va vagonlar, stanok, traktor, qishloq xoʻjaligi mashinalari va boshqa ishlab chiqariladi. Fransiya kompaniyalari mudofaa, transport mashinasozligi va boshqa tarmoqlarda oʻzining eng yangi texnologiyalari bilan mashhur. Yiliga oʻrtacha 475,6 mlrd. kVtsoat elektr energiya (shundan 3/4 qismi atom elektr styalarida) hosil qilinadi. Atom sanoatining asosiy markazlari — LeBushe, Pyerlat, Markul. Neft va neft kimyosi sanoati plastmassa, sintetik kauchuk va smola, kimyoviy tola, harbiy kimyo mahsulotlari, mineral oʻgʻit, doridarmon, upaelik va boshqa mahsulotlar ishlab chikaradi (Parij, Lion, Gavr va Marsel). Yengil sanoatning asosiy tarmogʻi — toʻqimachilik boʻlib, Parij, Lill, Armantyer, RubeTurkuen, Myuluz, Epinal, Truada yirik ip gazlama, jun, zigir, jut, trikotaj korxonalari mavjud. Toʻqimachilik va galantereya, poyabzal, oziq-ovqat sanoati rivojlangan. Konyak, vino, likyor, shampan vinolari dunyoda nom chikargan.
Qishloq xoʻjaligiga yaroqli yerlar mamlakat hududining 35,6 % ni tashkil qiladi, shundan 40 % yaylov va pichanzor. Chorvachilik qishloq xoʻjaligining yetakchi tarmogʻi (mahsulot qiymatining 55 %). Qoramol, qoʻy, choʻchqa, parranda boqiladi. Asosiy qishloq xoʻjaligi ekini boʻlgan bugʻdoy Shimoliy Fransiya pasttekisligida ekiladi. Arpa va makkajoʻxori katta ahamiyatga ega. Markaziy Fransiya massivining unumsiz yerlarida javdar, Rona deltasida sholi yetishtiriladi. Texnika ekinlaridan qand lavlagi, zigʻir, xmel va tamaki muhim oʻrin oladi.
Bordo departamenti hamda Rona, Sona, Garonna, Dordoni va Luara dare vodiylarida tokzorlar katga maydonni egallaydi. Sabzavotchilik, bogʻdorchilik, gulchilik rivojlangan. Oʻrmonlarda yogoch tayyorlanadi. Atlantika okeani va Oʻrta dengizda baliq ovlanadi.
Frantsiya resurslari bo'yicha Yevropaning eng boy davlati hisoblanadi. Etakchi o'rinni niobiy, uran, tantal, litiy, temir zahiralari egallaydi. Bundan tashqari, barit, oltin, mis, qalay, talk, alyuminiy rudalari zahiralari mavjud. Mamlakat hududida bitumli ohaktoshlar, siyanit, ohaktosh, kvarts qumi, andaluzit, dala shpati, diatomit. Foydali qazilmalar geografiyasiga Puy-de-Dum, Lozer, Glomel, Pont du Shato va boshqalar kabi bo'lim va tumanlar kiradi.
Qishloq xoʻjaligiga davlat qaramogʻidagi yirik yerlar, shu sohaning asosiy qismini egallagan oʻrta va kichik fermer xoʻjaliklari kiradi. Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarish bo'yicha Frantsiya dunyoda uchinchi va boshqa G'arbiy Evropa mamlakatlari orasida birinchi o'rinda turadi, pishloq, mol go'shti, sariyog 'va bug'doyni taklif qiladi.
Sanoat heterojen bo'lib, katta ulush avtomobilsozlik, aviatsiya, elektronika, kosmik va raketa sanoati, neft-kimyo, neftni qayta ishlash va energetika sohalariga to'g'ri keladi.