Ekologiya və su təsərrüfatı jurnalı, №3, may, 2018- ci il
Download 313.21 Kb.
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- UOT 622/502
- SUMMARY
- XÜLASƏ
- Literature Used
- UOT 502.3
ABSTRAKTSignificance of solid waste recycling and areas of use of raw materials The article emphasizes the importance of recycling due to the depletion of natural resources and the impact of solid household waste on the environment. On the other hand, the importance of recycling of solid household waste and possible utilization of raw materials from waste recycling. Məqaləyə AzMİU-nun “Ekologiya” kafedrasının professoru, k.e.d. A.M. Əzizov rəy vermişdir UOT 622/502S.S. SƏFƏROVA, F.F.ƏLİYEV Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti MEASURES TO CLEAN CONTAMİNATED FİELDS FROM THE OİL Keywords, contamination, oil refinery in- dustry, treatment, cleaning process Introduction. Azerbaijan has been famo- us for its oil from time to time, and is known as the "Odlar Yurdu" in the world. Oil extrac- tion in the country has an ancient history. For the first time, in 1848, Absheron was showed itself by oil in the area called Bibi-Heybat, and for more than 150 years oil production in Azerbaijan has continued. But in the 19th cen- tury, oil roduction in Absheron was small. In 1872, the famous Nobel family created the first oil company in Baku. Construction of the Baku-Batumi Pipeline began to be built in 1901 and was commissioned in 1905. That year Azerbaijan produced more than 10,000 tons of oil, which is half of the world's oil production Dependimg on the degree of contamina- tion its depth restoration and recultivation of oil-contaminated soils can be carried out.
Violation of the geological structure of the Earth and groundwater pollution; destruction on the surface, destruction of the productive layer of soil and oil pollution and so on; degradation of flora and fauna and pollution of water basins; pollution of the atmosphere by various har- mful gases; threat people's health, respectively shows. The damage caused by environmental pol- lution by oil and oil products is considerably higher. Cleaning up polluted areas from oil and oil products takes a long time, and costs a lot. The following methods are used to deter- mine the location of the accident at any site or the location of the leaks as a result of an acci- dent on the oil pipeline: visual, graphic-ana- lytical, pressure control, oil balance calcula- tion, analysis of load on electric motors, acci- dent with ultraviolet and acoustic devices de- termination of location, parametric control of oil consumption and pressure. The most recent method to identify and eliminate accidents that may occur in oil and oil pipelines is geoinformatics. Programming is modeled for crashes that can occur before- hand in oil and oil pipelines. According to the results of the modeling, the probability of ac- cidents is diminished, and the time and cost of their elimination are minimized. Hydroties are widely used to catch oil pol- lutants in water bodies. Hydrotiescover the oil field and facilitate easy accumulation of hy- drocarbons on the surface of the water. The main unit of the hydraulities is land plots. In order to release the water, the water releasing pipes are placed. Water flows along the cross- section to clean up petroleum hydrocarbons in the soil barriers are used items. When an acci- dent occurs in oil and petroleum products transported through water or underwater, con- taminated water is accumulated in the soil barriers. From the hips, pure water flows. The oil accumulated in front of the soil barriers is extracted from the water by asking. The short- fall of this method is the deterioration of the survival of fishes in nearby areas. Various cleansing methods are used to pu- rify the surface and surface waters from oil hydrocarbons. Typically, mechanical, thermal, physical-chemical, biological and other meth- ods are used to clean contaminated water.İn order to remove oil pollutants from surface of the water microorganisms that destroy mecha- nical components, various types of sorbents, chemical emulsion-dispergent, oil components are used. In the mechanical cleaning process, oil on the surface of the water is held by various me- chanical means. In these vehicles, floating se- parators are used to clean water from oil along with the oil-holders. However, mechanically, it is impossible to collect the entire oil on the surface of the water. On the other hand, this method does not work in the inaccessible are- as of the water. Dyspnegans are used in chemical treat- ment. Such dyspnegans have high emulsion properties and quickly dissolve the oil surface of the water: the surface of the dyspnegans is the active ingredient, which creates smaller surface tension coefficients with oil and these solutions are scattered throughout the thick- ness of the oil. Scattered oil is exposed to bio- logical degradation. In the mechanical cleaning process, oil on the surface of the water is held by various me- chanical means. In these vehicles, floating separators are used to clean water from oil along with the oil-holders. However, mechan- ically, it is impossible to collect the entire oil on the surface of the water. On the other hand, this method does not work in the inaccessible areas of the water. Oil refiners are used in chemicaltreatment. Such dyspnegans have high emulsion properties and quickly dissolve the oil-curtain on the surface of the water: The dyspnegans is a surfactant, which combines with oil and creates surface tensile coeffi- cients and these solutions are scattered along the thickness of the oil in small droplets. Scat- tered oil is exposed to biological degradation. In the surface water, the thermal cleaning method is used when there is high oil content. In this case, the contaminated area is burned and the combustion product is dispatched for burial. The physical-chemical method is based on the washing of soil by chemical reagents and detergents. Companies such as Alfa-Lavvel, Bogart Environment Services, KHD, and Flot- trorg (Germany) produce petroleum products, are world famous companies. Conclusion. The elimination of environ- mental problems in the oil production and re- fining industry, namely, the technical and technological effectiveness criteria in those industries are largely dependent on the meth- ods of improvement in the following areas. Use of corrosion-resistant, high-performance anti-corrosive substances in corrosion-resis- tant steel equipments for all steel equipments that perform production, storage and pro- cessing of oil, depth of dehydration and desalina- tion of oil (water salts and etc), complete the cooling apparatus of the water-cooling appa- ratus in the oil industry, improvement of tech- nological furnaces and combustion systems in oil refining industry, Creation of new techno- logical and technological systems for the full neutralization of industrial and industrial waste utilization irrespective of their physical and chemical properties in the oil industry. SUMMARYCurrently in the capital, as well as in sev- eral cities and regions of the country there are land plots with contaminating oil. This requ- ires immediate action on this issue. It should be noted that in our country, pollution of the environment and in particularly lands majorly caused by fuel and energy complexes. The following article investigates what kind of measurement are implemented during the oil refinery processing. XÜLASƏHazırda paytaxtda, eləcə də ölkənin bir neçə şəhər və rayonlarında çirklənmiş neft ilə torpaq sahələri mövcuddur. Qeyd etmək la- zımdır ki, ölkəmizdə ətraf xüsusilə yanacaq- enerji kompleksləri ətraf mühitin çirklənməsi- nə səbəb olur. Aşağıdakı maddə neft emalı zavodunun email prosesi zamanı hansı ölçüdə tədbirlərin həyata keçirildiyini araşdırır
N.Ə.Səlimova, B.Ş. Şahpələngova “Azər- baycanın ekoloji vəziyyətinin sağlamlaşdırılması” 2008-ci il Ə.Ə.Məmmədov “Sənaye ekologiyası” 2004-cü il A.M. Məhərrəmov, R.A. Əhmədova, F.N. Əhmədova “Neftkimya və neft emalı” 658 səh. 2009-cu il https://en.wikipedia.org/wiki/Environmeta l_impact_of_the_petroleum_industry Məqaləyə AzMİU-nun “Ekologiya” kafedrasının baş müəllimi, a.e.ü.f.d. R.Ə. Sadıqov rəy vermişdir UOT 502.3K.R. İBRAHİMOVA, E. DADAŞOV AzMIU, kubraibrahimova01@gmail.com BƏRK MƏİŞƏT TULLANTILARININ İDARƏ OLUNMASIGünümüzdə bərk məişət tullantılarının sağlam və iqtisadi bir şəkildə uzaqlaşdırılma- sı mövzusu keçmiş illərlə müqayisədə daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Əhalinin sürətli artı- mı, texnologiyanın inkişafı, sənayeləşmə nəti- cəsində həm miqdar baxımından sürətlə artan, həm də müxtəlif növ tərkibinə malik olan bərk məişət tullantıları getdikcə ətraf mühit üçün təhlükə mənbəyinə çevrilir. Bərk məişət tul- lantılarının miqdar və növ müxtəlifliyindəki bu artım bir tərəfdən onların idarə olunması xərclərini artırır, digər tərəfdən isə onların uzaqlaşdırılması mövzusunda bir çox prob- lemlər də yaradır. Bu məqsədlə inkişaf etmək- də olan ölkələrin də təbii qaynaqlardan uzun müddət və maksimum bir şəkildə istifadə edə bilmələri üçün tullantı yaranmasının qarşısı- nın alınması, iqtisadi dəyəri olan maddələrin təkrar emal və təkrar istifadə üsullarının axta- rılması lazımdır. Dəmir, kağız, şüşə, plastik, kauçuk, alminium kimi maddələrin təkrar emalı və təkrar istifadəsi təbii resursların tü- kənməsinin qarşısını almaqla bərabər ölkə eh- tiyaclarını ödəmək məqsədilə idxal edilən xammal materiallarına ödənən valyuta miqda- rını azaldacaq, istifadə edilən enerjidən böyük ölçüdə qənaətə də səbəb olacaqdır. Əgər bərk məişət tullantıları arasındakı təkrar emal edilə biləcək tullantılar tam çeşidlənsə, bu basdırıla- caq tullantıların həcminin 35% azalmasına gə- tirib çıxaracaqdır.Bərk məişət tullantılarının 12%-i təkrar emal edilə bilən tullantılardır. Bu da illik olaraq təxminən 3 mln tona bərabər ol- ur. Təkrar emal uzun müddət səmərəli bir iqtisadi gəlir mənbəyidir.Xammaddənin azal- ması və təbi resursların sürətlə istehlakı nəti- cəsində iqtisadi problemlərin ortaya çıxdığı bir vəziyyətdə təkrar emal əsas rol oyna- yacaqdır. Yeni iş imkanları yaranacaq və gələ- cək nəsillərə təbii resurslardan istifadə im- kanları ortaya çıxacaqdır. Deməli təkrar emal tullantıların idarə olunmasında ən vacib üsullardan biridir. Dünyada ən çox bərk məişət tullantısını yüksək gəlirə sahib çox inkişaf etmiş ölkələr yaradır. Daha sonra isə inkişafda olan ölkələ- rin yaratdığı yüksək orta və aşağı orta gəlir öl- kələri gəlir. Aşağı gəlirli ölkələr qrupundakı ölkələrin yaratdığı tullantı miqdarı digər gəlir- li ölkələr qrupundakı ölkələrə görə daha aşağı səviyyədədir. Bunun səbəbi, istehlakın digər ölkələrə görə az olması,təkrar emalın rəsmi olmayan yollarla edilməsi və tullantıların təkrar istifadəsinin üstünlüyü ilə bağlıdır (şəkil 1). Yüksək gəlir Yüksək orta g Aşağı orta g Aşağı gəlir 
CAÖ AFR MENA ECA LAC MAP OECD 
Şəkil 1. Gəlir səviyyəsinə görə ölkələrdə və bölgələrdə yaranan tullantı miqdarı Həmçinin gəlir səviyyəsinə görə ölkələr- dəki tullantı sıxlığı da bir-birindən fərqlənir (cədvəl 1). Bundan başqa gəlir səviyyəsinə görə ölkə- lərdə tullantıların idarə olunması üsullarının mövcud vəziyyəti aşağıdakı cədvəldə göstəril- mişdir (cədvəl 2.) Hazırdada respublikamızda uzun illər ər- zində bərk məişət tullantılarının idarə olunma- sı sahəsində mövcud olan çatışmazlıqlar nəti- cəsində ekoloji vəziyyəti gərginləşdirən bir sı- ra problemlər yaranmışdır. Bunun nəticəsində iri şəhərlərdə və bu şəhərlərin ətraf ərazilərin- də gərgin ekoloji və antisanitar vəziyyət hökm sürür, qeyri-rəsmi zibilxanaların sayı və tut- duqları ərazi xeyli artır. Bu da ətraf mühitə və ilk növbədə əhalinin sağlamlığına ciddi təsir göstərir. Prosesin bu cür davam etməsi ətraf mühitin təhlükəli bir hala düşməsinə səbəb ola bilər.
Ümumiyyətlə şəhərdə əmələ gələn bərk məişət tullantıları üç fərqli kateqoriyalar üzrə aşağıdakı kimi qruplaşdırılır; Məişət tullantıları (yaşayış sahələri üzrə tullantılar), Ticarət, sənaye (zərərsiz və emal olun- mayan) və institsional obyektlərdə (qeyri-ya- şayış sahələri üzrə tullantılar) əmələ gələn tul- lantılar və Açıq tipli ictimai bağ və parklarda, şə- hərin yaşıllıq sahələrində və qəbiristanlıqlarda əmələ gələn tullantılar və küçə süprüntüləri daxil olmaqla, qalıq palçıqlar və digər qalıq materiallardan başqa bələdiyyə tərəfindən göstərilən xidmətlər nəticəsində əmələ gələn tullantılar Hal hazırda Bakı şəhərində məişət tullantı- larının basdırılması üçün fəaliyyət göstərən poliqonlar bunlardır: Respublika ərazisində məişət tullantıların emalı ilə məşğul olan yeganə zavod Bakı Eks- permental Məişət Tullantıları Emalı zavodu olmuşdur və bu zavod Balaxanı məişət tullan- tıları poliqonunun şimal-şərq hissəsində yerlə- şir. 1980-cı illərdən fəaliyyətə başlamış za- vodda ildə 65 min ton bərk məişət tullantıları- nın termiki üsulla emal edilərək kompost (gübrə) istehsal edilirdi. Ərazilərdən yığılan məişət tullantılarının tərkibində üzvi tullantı- lar təqribi çoxluq təşkil etdiyi təqdirdə (bu tər- kibi adətən tullantı daşıyan avtomaşınların sürücüləri müəyyən edirdilər), tullantılar bu zavod gətirilirdi. Lakin istifadə olunan texno- loji avadanlıq tullantıların tərkibindən metal, şüşələr, keramik və daş tullantıları, plastik materiallar, rezin tullantıları və digər bioloji parçalanmayan komponentlər tam təmizlən- mədiyindən, hazırlanan kompostun keyfiyyəti də müvafiq tələblərə cavab vermirdi. Kom- postun keyfiyyətsizliyi səbəbindən satış səviy- yəsinin (əsasən, keçmiş SSRİ dövlətlərinə sa- tılırdı) getdikcə çətinləşməsi illər ötdükcə za- vodun rentabelliyini aşağı salmış və 1994-cü ildə zavodun fəaliyyəti tam dayandırılmışdır. Cədvəl 2 Gəlir səviyyəsinə görə ölkələrdə tullantıların idarə olunması üsullarının mövcud vəziyyəti
«Bakı şəhərində məişət tullantıları ilə bağ- lı idarəetmənin təkmilləşdirilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 av- qust 2008-ci il tarixli 2983 nömrəli Sərənca- mına uyğun olaraq 2008-ci ildə «Təmiz Şə- hər» Açıq Səhmdar Cəmiyyəti yaradılmışdır. 12 mart 2009-cu ildə Təmiz Şəhər dövlət qey- diyyatına alınmış və öz fəaliyyətinə başlamış- dır. Hal hazırda BMT çeşidlənməsi və yandı- rılması zavodları fəaliyyət göstərir. Digər tə- rəfdən respublikamızda tullantıların idarə olunmasında çatışmayan cəhət onların əhali tərəfindən çeşidlənməmiş konteynerlərə atıl- masıdır. Bu məqsədlə maarifləndirmə işləri- nin aparılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Yuxarıda dediklərimizdən belə nəticəyə gəli- lirik ki, hazırkı dövrdə məişət tullantılarının həcminin azaldılması sanitar-ekoloji və sosial iqtisadi baxımdan ən prioritet istiqamət kimi gündəmdə duran məsələlərdəndir. Bu onunla əlaqədardır ki: Birincisi - bərk məişət tullantılarının həc- minin illərcə artımı tendensiyası müşahidə olunur. Belə ki, adambaşına düşən tullantıla- rın həcmi ildə təqribən 0,7-0,9 m 3 təşkil edir. Belə bir həcmdə tullantıların ənənəvi üsulla zərərsizləşdirilməsi, yəni tullantıların qəbul məntəqələrində (poliqonlarda) saxlanılması və ya basdırılması üsulu istər sanitar-ekoloji, is- tərsə də iqtisadi nöqteyi nəzərdən səmərəsiz hesab olunur. İkincisi - son onilliklər ərzində bərk məişət tullantılarının tərkibinin mürəkkəbləşməsidir ki, bu halda tullantıların tərkibini kağız, plas- tik və polimer materiallar, qara və əlvan me- tallar, həmçinin elektron cihazlarının element- ləri və məişətdə istifadə olunan avadanlıqla- rının tullantıları təşkil etməsidir. Üçüncüsü – tullantıların düzgün idarə olunmaması səbəbindən tullantılarla ətraf əra- zilərin durmadan çirklənməsi, nəzarət olun- mayan zibilxanaların yaranması nəticəsində kənd təsərrüfatına və digər məqsədlərə yararlı torpaq sahələri korlanır, tullantıların insan sağlamlığına təsiri ilbəil artır. Tullantıların idarə olunması sahəsində müsbət nəticələr əldə etmək üçün bir sıra əsas hədəfimiz olmalıdır. Cədvəl 3 Bakı şəhərində yerləşən bmt poliqonları
Cədvəl 4 Tullantıların idarə olunması sahəsində qarşıya qoyulan əsas hədəflər
Əgər biz bu hədəfləri həyata keçirə bilsək tezliklə bele nəticə əldə edə bilərik (şəkil 2). 
Şəkil 2. Tullantıların perpspektivli idarə olunması |
