Ekonomikanı modernizaciyalaw sharayatında hár bir iskerlikti joybarlawdan baslanadı. Rejaning tuwrı dúzilisi onı nátiyjeli dúziliwi menen anıqlama bernedi

6-chizma. Auditor uchun axborot manbalari⁵
Auditorlar toparına kiretuǵın qánigeler quramın joybarlaw waqtında auditorlik shólkemi tómendegilerdi esapqa alıwı zárúr :
- Auditning hár bir basqıshı : tayarlıq, tiykarǵı hám juwmaqlaw basqıshı jumıs waqtı byudjetin;
- gruppa jumısınıń shama qılınıp atırǵan múddetlerin;
- gruppanıń muǵdarlıq quramın ;
- gruppa aǵzalarınıń hámel dárejesin;
- gruppa xızmetkerleriniń miyrasxorlıǵın ;
- gruppa aǵzalarınıń ilmiy tájriybe dárejesin.


7-chizma. Auditorlar guruhini shakllantirish asoslari⁶
Audit ulıwma jobası islep shıǵıwǵa kiriserkan, auditorlik shólkemi xojalıq jurgiziwshi subyekt tuwrısındaǵı dáslepki bilimlerge, sonıń menen birge, ótkerilgen analitik marka -qaǵıydalardıń nátiyjelerine tıykarlanıwı kerek.
Analitik marka -qaǵıydalardı ótkeriw járdeminde auditorlik shólkemi audit ushın áhmiyetli bolǵan tarawlardı anıqlawı kerek.
Analitik marka -qaǵıydalardıń quramalılıǵı, kólemi hám ótkeriw múddetlerin auditorlik shólkemi xojalıq jurgiziwshi subyekt finans esabatı maǵlıwmatlarınıń kólemi hám quramalılıǵına qaray ózgertiwi kerek boladı.
Audit ulıwma jobası tayarlaw processinde auditorlik shólkemi xojalıq jurgiziwshi subyektda ámel qılıp atırǵan ishki qadaǵalaw sistemasınıń natiyjeliligin bahalaydı hám ishki qadaǵalaw sisteması xaterin (qadaǵalaw xaterin) bahalawdı ámelge asıradı. Eger ishki qadaǵalaw sisteması nadurıs informaciya payda bolǵanı tuwrısında waqıtında eskertse, sonıń menen birge, nadurıs informaciyanı anıqlasa, onı natiyjelili dep esaplaw múmkin. Ishki qadaǵalaw sistemasınıń natiyjeliligin bahalarkan, auditorlik shólkemi auditorlik tastıyıq -dálilleriniń jetkilikli muǵdarın toplawı shárt. Eger auditorlik shólkemi finanslıq esabattıń isenimliligi jóninde jetkilikli dárejede isenim payda etiw ushın ishki qadaǵalaw sistemasına hám buxgalteriya esabı sistemasına tıykarlanıwǵa qarar qilsa, ol kelesi audit kólemin tiyisli tárzde dúzetiwi kerek boladı.
Auditorlik xaterin joybarlawtirarkan, auditorlik shólkemi, xojalıq jurgiziwshi subyekt auditidan qaramastan, bul esabatqa tán bolǵan finanslıq esabattıń ajıralmaytuǵın xateri hám qadaǵalaw xaterin belgileydi. Belgilengen xaterler hám kereklilik dárejesi járdeminde auditorlik shólkemi audit ushın áhmiyetli tarawlardı anıqlaydı hám zárúr auditorlik marka -qaǵıydaların joybarlawtiradi. Audit processinde joybarlaw waqtında belgilengen auditorlik xateri hám kereklilik dárejesiniń ózgeriwine tásir kórsetetuǵın jaǵdaylar júzege keliwi múmkin.
Auditorlik shólkemi, eger bunı maqsetke muwapıq dep esaplasa, tekserilip atırǵan xojalıq jurgiziwshi subyekt administraciyası menen audit ulıwma rejesiniń ayırım qaǵıydaların kelisip alıwı múmkin. Bunda auditorlik shólkemi ulıwma rejede sáwlelendirilgen usıllardı tańlawda ǵárezsiz esaplanadı, lekin óz jumısınıń nátiyjeleri ushın usı ulıwma rejege muwapıq tolıq juwapkershilik sezim etedi.
Auditorlik shólkemi atqarap atırǵan marka -qaǵıydalardıń nátiyjelerin ulıwma rejani tayarlaw waqtında tolıq hújjetlestiriw kerek, sebebi usı nátiyjeler auditni joybarlaw ushın tiykar esaplanadı hám pútkil audit procesi dawamında isletiliwi múmkin.
Auditning ulıwma jobası klient iskerligi menen tanısıw, dáslepki joybarlaw, tekseriletuǵın xojalıq jurgiziwshi subyektning ishki qadaǵalaw sistemasın bahalaw, tańlaw kólemi hám kereklilik dárejesin anıqlaw, audit programmasın tayarlaw, auditni tikkeley ótkeriw procesi (programmanı orınlaw ), orınlanǵan jumıslar nátiyjelerin analiz qılıw, barlıq aralıq hám ulıwma hújjetlerdi tayarlaw, tekseriw nátiyjelerin klientke usınıw hám taǵı basqalardı óz ishine alǵan halda audit ótkeriwdiń barlıq basqıshların sáwlelendiriwi kerek.
Ulıwma joba audit programmasın ámelge asırıwda qóllanba bolıp xizmet etiwi kerek.
Audit processinde auditorlik shólkeminde ulıwma rejaning ayırım qaǵıydaların qayta kóriw ushın tiykarlar payda bolıwı múmkin. Rejege kiritilip atırǵan ózgerislerdi, sonıń menen birge, ózgerisler sebeplerin auditor tolıq hújjetlashtirishi kerek.
• Audit ótkeriw procesin natiyjeliligin asırıwda tekseriw qısqa múddette hám sapalı juwmaqlanıwı zárúr. Onıń ushın pikirimizcha, auditorlik tekseriwiniń ulıwma jobası tómendegilerdi ózinde sáwlelengen etiwi kerek:
• Shólkem biznesin, iskerligin biliwi yamasa ol menen tanısıw ;
• Buxgalteriya esabı hám ishki qadaǵalaw sistemasın ayqın ańǵarıwı yamasa túsiniwi;
• Táwekelshilik hám zárúrliliktiń anıq dárejesin keltiriwi;
• Tekseriw processinde qollanılatuǵın emlew, usıl hám usıllardan paydalanıwdıń múddetleri hám kólemi kórsetiliwi;
• Shólkem basqarıwdıń házirgi jaǵdayına xarakteristika ;
• Basqa perspektivalı jónelisler hám t.b. lar.
Auditorlik iskerliginiń 5-sanlı “Auditni joybarlaw” atlı milliy standartında kórsetiliwishe, auditor ulıwma rejede audit ótkeriw múddetleri hám audit ótkeriw grafigini dúziwdi, auditorlik esabatı (xojalıq jurgiziwshi subyekt administraciyaına jazba informaciya ) hám auditorlik juwmaǵı dúziwdi názerde tutıwı kerek. Joybarlaw sıyaqlında auditor tómendegilerdi esapqa alıwı zárúr :
• kelesi dáwirdegi waqıt sarpı esap -kitapı hám haqıyqıy miynet ǵárejetleri;
• kereklilik dárejesi;
• auditorlik xateri;
• auditorlik toparın dúziw, audit ótkeriwge tartinadigan auditorlar sanı hám ilmiy tájriybesi;
• auditorlarni, olardıń qaniygelik dárejeleri hám lawazımlarına muwapıq audit ótkeriletuǵın arnawlı bir uchastkalarǵa bólistiriw;
• auditorlik toparınıń barlıq aǵzalarına jol-joba kórsetiw, olardı klienttiń qarjı-xojalıq iskerligi menen tanıstırıw ;
• auditorlik toparı basshısınıń joba orınlanıwı hám járdemshi auditorlar jumısları sapası ústinen qadaǵalaw ornatıwı ;
• auditorlik ámellerin orınlaw menen baylanıslı stilistik máselelerdi túsindiriw;
• joba orınlanıwı hám auditor assistentlari jumısınıń sapası, olar tárepinen jumıs hújjetleri júritiliwi hám audit nátiyjeleri tiyislishe rásmiylestirilishini baqlaw ;
• arnawlı bir faktni bahalawda auditorlik toparı basshısı menen onıń ápiwayı aǵzası ortasında kelispewshilikler payda bolǵanda auditorlik toparı aǵzası (atqarıwshı ) dıń bólek pikirin hújjetli rásmiylestiriw.
Auditorlik shólkemi ulıwma rejede ishki audit rolin, sonıń menen birge audit ótkeriw procesine ekspertlerdi qosıw zárúrshiligin belgileydi.
Sonıń menen birge, tómende kárxana hám shólkemlerde auditorlik tekseriwlerin ótkeriwdiń úlgili ulıwma rejesin keltiremizki, bul tek onıń xarakteristikası haqqında ulıwma maǵlıwmat beredi. Biraq, audit rejesiniń tolıq kórinisi keltirilgen.
Kóbinese bunday kelisiw, klient iskerliginiń ayırım uchastkaların tolıqlaw analiz etiw menen baylanıslı máselelerdi joybarlaw basqıshında ańlıw, auditorning tekseriw sıyaqlı daǵı hatti - háreketleri klient-kárxana administraciyası ushın túsinikli bolıwı, sonıń menen birge auditorning jumıs kesteine muwapıq talap etiletuǵın hújjetler klient tárepinen operativlik menen usınıs etiliwi hám tekseriwdiń ol yamasa bul basqıshında zárúr bolatuǵın finanslıq xızmet xızmetkerlerin isten azat etiw ushın maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Ulıwma rejede auditorlik shólkemi dáslepki analiz nátiyjeleri tiykarında auditni ótkeriw usılın belgileydi, ishki qadaǵalaw sistemasınıń isenimliligin, audit xaterlerin bahalaydı. Tańlap audit ótkeriwge qarar etilgen táǵdirde auditor auditorlik tańlamasini “Auditorlik tańlamasi” audit ulgisine muwapıq qáliplestiredi.
Basqarıwdı hám atqarılıp atırǵan audit sapasın baqlawdı joybarlawǵa tiyisli qaǵıydalar ulıwma rejaning strukturalıq bólegi esaplanadı.
Ulıwma, tekseriwge tayarlıq jáne onı joybarlaw boyınsha keltirilgen usınıs hám usınıslar, birinshiden, tekseriwlerge kem waqıt hám miynet talap qilsa, ekinshiden, onıń sapalı ótkeriliwin támiyinleydi. Joybarlaw qansha puqta hám detallashgan halda islep chiqilsa, audit ótkeriw programması da sonsha óz rawajlanıwın tabadı.
Sonday eken, juwmaq etip aytqanda, auditorlik shólkemleri tárepinen xojalıq jurgiziwshi subyektlarda auditorlik tekseriwlerin ótkeriwdi shólkemlestiriwde joqarıdaǵı tártipte joybarlaw, olardıń xızmetlerin, tolıq úyreniw jáne bul boyınsha qısqa múddet ishinde anıq, isenimli pikir bildiriw hám de finanslıq esabat maǵlıwmatlarınıń shınlıǵın tastıyıqlaw múmkinshiligin jaratadı. Sebebi, shólkemlerdiń mápli sherikler menen bolatuǵın baylanıslarında tap sol pikirdiń áhmiyeti kútá úlken.