Екстремизм ва терроризмга карши курашнинг маънавий-маьрифий асослари

Ашъария - Абул Ҳасан Али бин Исмоил (873-935) асос со лган калом илмларидан бири бўлиб, унинг йирик вакиллари қато рида Боқилоний (ваф. 1013), Абдул Крҳир Бағдодий (ваф. 1037); Жувайний (ваф. 1085), Шаҳристоний (ваф. 1153) ва Фахриддиц Розий (ваф. 1209) каби олимларни санаб ўтиш мумкин.
Ашъарий тарафдорлари мотуридийлардан Аллоҳни ақл бшш таниш вожиблиги, муқаллид (тили ва амалида мусулмон экани ни исботламаган, лекин ўзини мусулмон ҳисоблайдиган киши имонининг жоизлиги, имоннинг озайиб-кўпайиб туриши ўнлаб ақидавий масалаларда фарққиладилар.
Онгни, яъни аклни диний анъаначиликдан (накл)дан усту! қўйиш ва шариатни мусулмонлар ҳаётини бошқарувчи, деб ҳисоб-лаш ушбу таълимотнинг асосини ташкил этади. Тақдидни, яъш диний ақидаларга кўр-кўрона эргашиш, уларга танқидий ёндаш масдан бўйсуниш, итоат этишни инкор қилиш ва ҳатто, муқал-лидларни (так^ид қилувчиларни) мўминлар эмас, деб ҳисоблаш ҳам ушбу таълимотга хос хусусиятлардандир.
Мотуридия — буюк имом — «Имом ал-ҳуда» («Х,идоят йўли имоми»), «Имом ал-мутакаллимин», («Мутакаллимлар имоми»] номлари билан машҳур бўлган Абу Мансур Муҳаммад ибн Маҳ-муд ал-Ҳанафий ал-Мотуридий ас-Самарқандий (870—944) асо( солган таълимотдир.
У Самарқанднинг Мотурид қишлоғи (ҳозирги Жомбой тума ни)да таваллуд топиб, 944 йили шу ерда вафот этган ва шаҳа; чеккасидаги Чокардиза («чокар» аскар, «диза» қалъа ёки «Чоҳи-дигари жанна», яъни «жаннат ул-боқия» — Аллоҳ рози бўлга! зотлар жаннати) қабристонига дафн этилган.
Мотуридия таълимотида соф дин доирасидан чиқмаган ҳолД' акл-идрок ва мантиққа асосланган билим улуғланади. МуътазИ лийликда имоннинг шартлари 3 та, яъни тил билан икрор, 0* билан тасдиқ ва амал билан ижро этиш, дейилса, мотуридий ликда бундан фарқли равишда имоннинг шартлари 2 та, яъни тил билан иқрор этиш ва дил билан тасдиқлаш деб таъриф
ди. Шунингдек, мотуридийликда ҳар бир инсоннингтақдири ддлоҳ томонидан белгилаб қўйилганига қарамай, у ўз хатти-_аракатлари учун жавобгар, яъни имтиҳонлар учун яратилган инсонгадунё синовларидан муваффақиятли ўтиши ватўғри йўлни _оПиши учун кенг имкониятлар бериб қўйилган, у ўз фаолияти-ла эркин, Қуръони карим азалдан мавжуд ва бошқа нарсаларга йҳшаб яратилмаган, деб ҳисобланади.