Electr xa'm magnetizm lat

elektrodinamikalıq turaqlı dep ataladı. O’lshewler nın’ vakuumdegi 
jaqtılıqtın’ tezligine ten’ ekenligin ko’rsetedi. Joqarıda aytılg’an «kishi tezlik» jaqtılıqtın’ 
tezligine salıstırg’anda ju’da’ kishi bolıwı kerek (yag’nıy 
≪ ). 
Solay etip 
=
[ ] 
(122) 
yamasa 
=
1
[ ] 
(123) 
Joqarıda keltirilgen formulalardı eki qozg’alıwshı noqatlıq 
ha’m 
zaryadları arasındag’ı o’z-
ara ta’sir etiw ku’shin esaplaw ushın paydalanamız. Bul ta’sirlesiw ku’shi elektrlik (Kulon 
nızamı boyınsha) ha’m magnitlik ku’shlerdin’ qosındısınan turadı. A’piwayılıq ushın da’slep tek 
magnit ta’sirlesiwin ta’ripleytug’ın an’latpanı keltirip shıg’aramız. Meyli 
ha’m 
arqalı 
qozg’alıwshı zaryadlardın’ tezlikleri belgilengen bolsın. 
zaryadı ta’repinen 
zaryadı turg’an 
noqattag’ı magnit maydanının’ kernewligi 
=
[ 
] 
(124) 
formulası menen beriledi. Bul formulada 
arqalı birinshi zaryadtan ekinshi zaryadqa 
tu’sirilgen radius-vektor belgilengen. 
zaryadına magnit maydanı
=
[ 
] =
[ 
]
(125) 

---

80 
ku’shi menen ta’sir etedi. Tap usı sıyaqlı 
zaryadı 
zaryadına 
=
[ 
]
(126) 
ku’shi menen ta’sir etedi. Bul an’latpadag’ı 
radius-vektorı ekinshi zaryadtan birinshi 
zaryadqa tu’sirilgen. 
49-su’wret. 
Bir bag’ıtta qozg’alıwshı birdey belgige iye 
noqatlıq 
ha’m 
zaryadları bir biri menen 
tartısadı. 
Eger 
ha’m 
tezlikleri o’z ara parallel ha’m 
vektorına perpendikulyar bag’ıtlangan bolsa 
(49-su’wret), onda atlas zaryadlar (birdey belgige iye zaryadlar) ushın 
ha’m 
ku’shleri 
tartılıs ku’shleri, al zaryadlardın’ belgileri ha’r qıylı bolsa 
ha’m 
ku’shleri iyteriw 
ku’shleri bolıp tabıladı. Ku’shlerdin’ sanlıq shamaları mına an’latpa ja’rdeminde esaplanadı: 
=
= =
. 
(127) 
Biz bul jerde joqarıda aytılg’an toq o’tip turg’an o’tkizgishlerdin’ o’z-ara ta’sirlesiwine qaytıp 
kelemiz ha’m (125)- ha’m (126)-formulalardan parallel toqlardın’ bir biri menen 
tartısatug’ınlıg’ın, al antiparallel toqlardın’ bir birinen iyterisetug’ınlıg’ın ja’ne bir ret ko’remiz.
Zaryadlardın’ tezlikleri birdey bolg’an dara jag’daydı qarayıq. Bunday jag’dayda 
=
. 
(128) 
(127)- ha’m (128)-formulalarg’a magnit maydanı kirmeydi. Biraq elektr maydanı arqalı 
ta’sirlesiw ku’shinin’
=
ekenligin bilemiz. Demek qozg’alıwshı birdey belgige iye 
(atlas) zaryadlar arasındag’ı magnit maydanı arqalı tartısıw ku’shinin’ elektrostatikalıq iyterisiw 
ku’shine qatnası bolg’an 
shamasının’
qa ten’ ekenligin ko’remiz. Yag’nıy 
=
. 
Biz joqarıda metallardag’ı toq tasıwshı elektronlardın’ ta’rtiplesken tezliginin’ sekundına bir 
neshe santimetrden aspaytug’ınlıg’ın, al elektrolitlerde bolsa tezliktin’ bunnan da kishi 
bolatug’ınlıg’ın ko’rgen edik. Demek metallardag’ı ha’m basqa da o’tkizgishlerdegi toqtı 

---

81 
o’tkeriwge qatnasıp atırg’an elektronlar ushın joqarıdag’ı 
qatnasının’ shaması og’ada kishi 
ha’m 
10
dan aspaydı.