Elektr energiyani olish

G - akkumulyator - elektr energiya manbai. U kimyoviy energiyani elektr energiyaga aylantiradi. EL - cho‘g‘lanma lampa

• 
  iste’molchi, unda elektr energiyasi yorug‘lik energiyasiga aylantiriladi. SA - kalit, zanjirni ulab uzadi. pA - ampermetr, pV - voltmetr. To‘g‘ri chiziqlar - ulagich simlar - o‘tkazgichlardir.
  

Elektr energiya manbalarining shartli belgilari - sxemalari

5. 
   rasmda keltirgan.
   

a) b) c) d)

3. 
   — rasm. Elektr energiya manbalari sxemalari: a) galvanik element, b) o‘zgarmas tok elektr generatori,
   

100. 
     termojuftlik, d) fotoelement.
     

Elektr energiyasi iste’molchilarining shartli belgilari - sxemalari 1.7 - rasmda keltirilgan.





^{a) b) s) d) e) f}

3. 
   — rasm. Elektr energiyasi iste’molchilari sxemalari:
   

1. 
   rezistor, b) elektr qizdirgich, s) cho‘g‘lanma lampa,
   

4. 
   kondensator, e) induktiv g‘altak, f) o‘zakli g‘altak - drossel.
   

Elektr energiya iste’molchilari (elektr motorlar, elektr qo‘ralar, issiqlik asboblari, cho‘g‘lanish lampalari, rezistorlar elektr ener­giyani boshqa tur energiyaga aylantirish uchun xizmat qiladi.
Manba bilan iste’molchilar o‘zaro o‘tkazgich simlar yordamida birlashtiriladi. Har qanday elektr zanjirining asosiy vazifasi elektr energiyasini manbadan iste’molchiga uzatishdan iboratdir.
Aktiv quvvat vattlarda o‘lchanadi (1Vt=1Dj/1s)
p = p^(t) = ^dWdr^t) =^{u (t)} ■^i(t) dt
p = и ■ I
Kuchlanish (u) va tok (i) ning oniy qiymatlarini va qarshilikni (R) bilan belgilash qabul qilingan.


Elektromagnit maydoni elektrlangan harakatsiz jismlarga va zarrachalarga kuch bilan ta’sir etsa uni elektr maydoni deb atay- miz. Agar elektromagnit maydoni harakatdagi elektrlangan zarrachalarga kuch bilan ta’sir etsa uni magnit maydoni deyiladi. Murakkab elektromagnit hodisaga bir yoqlama qarash yoki abstrakt fikr etishimiz natijasida ayrim elektr yoki magnit hodisalari, maydonlari haqidagi tushunchalar pay do bo‘lgan. Haqiqatda esa tabiatda faqat elektromagnit hodisalari, elektromagnit maydonigina bor.
Elektr energiya manbai, iste’molchi va ularni o‘zaro birlashti- ruvchi o‘tkazgichlar majmuasi elektr zanjiri deb ataladi.
Elektr toki - zaryadlangan zarrachlar (elektron yoki ionlar)ning bir tomonga tartibli harakatiga aytiladi.
Elektromagnit sistema asboblarining ishlashi solenoid orqali o‘tgan tok magnit maydonning kuzgaluvchan ferro magnit o‘zakka ko‘rsatadigan ta’siriga asoslangan. Qo‘zgalmas galtak orqali tok utganda uninga trofida magnitmaydoni xosil buladi. Qo‘zgaluvchan kismining o‘qiga ekssentrik ravishda ferromagnit materialdan kilingan plastinka o‘rnatilgan bo‘ladi. Strelkani muvozanatlashgan holatida tezda tinchlantirish uchun havoli yoki magnitli tinchlantirgich xizmat qiladi.


3.4-rasm.




Asbob elektr zanjiriga ulanganda g‘altakdan tok o‘tadi va xosil bo‘lgan magnit maydoni o‘zakni g‘altak ichiga tortadi. O‘zak o‘qda asimmetrik urnatilgani uchun asbob o‘zzgaluvchan qismi biror

J


da

dL
da

bu erda L - g‘altakning induktivligi; a - burilish burchagi.
Purjinaning aks ta’sir kiluvchi momenti:
Ma _ Ka (3.9)

5. 
   va (3.6) ifodadagi momentlar teng bo‘lganda qo‘zgaluvchan qism turgun holatda bo‘ladi, ya’ni