Электр хавфсизлиги

8.3. Himoyalovchi o„chirish, hamda himoyalovchi yerga ulagich 
Himoyalovchi o‗chirish, bu tez harakatlanuvchi himoya vositasi hisoblanib, 
elektr uskunani avtomatik holatda o‗chirishni ta‘minlaydi.

---

123 
Himoyalovchi o‗chirish uskunalari, yer bilan mustahkam yoki chala 
tutashuvida izolyatsiyani yerga ulash yoki nollanish zanjirini, hamda o‗z-o‗zini 
avtomatik holatda nazorat etishi zarur. 
Himoyalovchi o‗chirish, o‗z himoyalovchi funksiyalarini bajarish uchun 
quyidagi xususiyatlarga ega bo‗lishi kerak: yetarlicha sezgirligi, tez harakatlanishi 
(0,2 sekunddan oshmagan vaqt davomida o‗chirish talab etiladi), ishonchli ishlashi, 
o‗z-o‗zini nazorat etishi va h.k. 
Sezuvchi omillarni o‗zgarilishini kirish qiymati jihatidan bog‗liq bo‗lgan 
himoyalovchi o‗chirish vositalarini sxemalari quyidagicha: kabel qobig‗ini yer 
bilan tutashuv tokini, nol ketma-ketligi tokini yerga nisbatan faza kuchlanishiga, 
doimiy tezkor toki va aralash sxemalarida qo‗llaniladi. 
Himoyalovchi yerga ulagich, bu kuchlanish ostida qolishi mumkin bo‗lgan 
metalli tok yurmaydigan qismlarni oldindan yerga ulab qo‗yishdir (28-rasm). 
28-rasm. Yerga to„g„ridan-to„g„ri ikki martta ulanish sxemasi 
Yerga ulagich qurilmasini himoya negizida tegib ketish kuchlanishini 
pasaytirish mumkin (kuchlanish, tok yurmaydigan qismlarga o‗tib ketgan 
holatida). Bunda yerga ulagich qurilmasi kichik qarshiligi, hamda uskunani 
atrofdagi potensiallarini ko‗tarish hisobiga amalga oshiradi. 
Izolyatsiya shikastlangan sababli kuchlanish ostida qolishi mumkin bo‗lgan 
tok o‗tkazuvchi qismlar, elektr mashinalarini qobiqlari, transformatorlar, elektr 

---

124 
apparatlari, yoritgichlar, taqsimlovchi shitlar, korpuslar, shkaflar, metalli kabel 
konstruksiyalari, birlashtiruvchi muftalar, elektr o‗tkazgichlarni quvurlari va 
boshqa tok o‗tkazuvchan tok yurmaydigan qismlarni yerga ulab qo‗yiladi. Normal 
rejimda, motorning izolyatsiyasi ishdan chiqmagan holda, motorlarning korpusida 
hech qanday potensial bo‗lmaydi, shuning uchun ularga tegish xavfli emas. 
Istalgan motorning izolyatsiyasi shikastlanganda, yerga yoyilib ketish toki I
er
yerga ulagich qurilmasi orqali yerning ustida potensial bo‗yicha taqsimlanadi. 
Yerga ulash qurilmasida kuchlanish hosil bo‗ladi: 
er
er
er
R
I
U


(V) 
(6) 
bu yerda: I
er 
– yerga ulanib qolish toki, (A); 
R
er 
– yerga ulagich qarshiligi, (Om); 
Yerga ulagich chizig‗ining kuchlanish tushuvini hisobga olmagan holda, 
barcha yerga ulangan korpuslar U kuchlanish ostida qoladi deb hisoblash mumkin. 
Motorning qobiqqa tegib ketish natijasida, inson potensial farqiga tushib 
qoladi. 
;
1
1



er
tk
U
U
;
2
2



er
tk
U
U
er
tk
U
U

3
(V) 
(7) 
bu yerda: φ
1
; φ
2 
– inson turgan nuqtalardagi potensiallari.