Elektr signali generatorlari

2.2.2-rasm Multivibrator kollektor va baza kuchlanishlarning oniy qiymatlari.
Undagi «ab» qism T₃ tran­zistorning ochpk, T₂ tranzistorning yopnk holatini ifodalasa, «cd» qismda T₂ ochik, T₁ yopiq bo’ladi. «δs» va «dye» qismlar nisbatan sekiilik bilan boradigan kondensatorlarning zaryadlanish va zaryadsizlanish jarayonlarini ifodalay­di. Agar «δs» knsmda S_b1 kondensator zaryadlanib, S_b2 kon­densator zaryadsizlansa, «dye» qismda — S_b1 zaryadsnzlanib, S_b2 — zaryadlanadi.
Kondensatorlarning zaryadlanish vaqti ularning zaryad­sizlanish vaqtidan hamma vaqt qisqa bo’ladi. Chunki sxema uchun R_b >> R_k tengsizlik o’rinli. Shunga ko’ra, zaryadsizla­nish jarayoni impulslarning davom etish vaqtini ifodalovchi asosiy kattalik hisoblanadi. Zaryadsizlanayotgan konden­sator (S_b1 va S_b2) o’z potensialini Ye_k — I_ko·R_k qiymatdan Ye_b + R_b·I_ko qiymatgacha eksponensial qonun bo’yicha o’zgartadi. Shuning uchun S_b2 kondensator kuchlanishini quyidagi- cha yozish mumkin:
(2.2.3)
Agar zaryadsizlanish t = 0 vaqtda boshlanib, t=T₁ vaqtgacha davom etsa va bunda U_c2 = U_b2=0 ga erishilsa, ifodadan T₁ vaktni aniqlash mumkin:
(2.2.4)
Xuddi shu yo’l bilan S_b1 kondensatorning zaryadsizlanish ifodasini bilgan holda
(2.2.5)
ekaninp aniqlash mumkin.
Odatda bazaga siljitish kuchlannshi beradigap Ye_b manbadan qutulish uchun tranzistorlarning bazalari kollektor manbai zanjiriga ulanadi (2.2.6-rasm), ya’ni Ye_b = Ye_k kilib olinadi.

2.2.6- rasm. Bazasn kollektor zanjiriga ulangan multivibrator.
Bunda R_k <b va U_b1<k ekaninp hisobga olsak, yordamida to’la yozilgan ifoda soddalashib, quyidagi ko’rinishga keladi:
(2.2.7)
Bunda issiqlik toki faktori deb ataladi va kollektorning I_ko sokinlik (issiqlik) toki bilan bazaning I_bt tuyiiish toki orasidagi munosabatni ifodalaydi.
Agar tranzistorning issiqlik toki hisobga olinmasa (0 = 0), ifoda juda sodda ko’rinishga ega bo’ladi:
T = C_b1R_b1ln2 + C_b2R_b2ln2 0,7(C_b1R_b1 + C_b2R_b2) (2.2.8)
Simmetrii multivibrator uchun ifoda yanada soddalashadi:
T = 2C_bR_bln2 1,4C_bR_b (2.2.9)
Yuqorida keltirilgan sxemadagi tranzistorlar- ning ish rejimi ularning to’yinish rejimi deb ataladi. Bu rejimda multivibrator deyarli to’g’ri to’rtburchak shakldagi impulslarni ishlab chiqaradn. Uning ampli­tudasi va davom etish vaqti R_K rezistorga kam boglnq bo’ladi.
Multivibrator sxemasndagi tranzistorlar aktiv (kuchaytirish) rejimda ham ishlaydi. Bu rejimda to’- yingan tranzistorning bazasidagi ortiqcha tok tashuv- chilarning so’rilish jarayoniniig impuls froitn davom etish vaqtiga bo’lgan salbiy ta’siri kuzatilmaydi. Lekin impulsnimg tepa qismi yassi bo’lmaydi. Chunki unga S_b1 va S_b2 kondensatorlar kuchlanishinnng o’zgarishi ta’sir etadi. T₁ tranzistorning to’yinish sharti 1 muvozanat holat uchun quyidagicha ifodalanadi:
I_k1 ≤ β₁Ib1 (2.3.0)
Unda β₁ — umumiy emitterli ulanish sxemasida tranzistor­ning tok bo’yicha kuchaytirish koeffisiyenta. Bu shart S_b2 kondensatorning — Ye_k qiymatgacha zaryadlanishidagi muvoza­nat holat uchungina emas, balki ko’chki jarayoni uchun xam bajariladi.
Agar kollektorning I_ko1 sokinlik toki hisobiga olinma­sa (I_ko1R_k1<k), sxemadagi muvozanat holat almashinishida kollektor toki , bazaning to’yinish toki esa, bo’ladi. Ularni ifodaga qo’ysak, T₁ tranzistorning to’yinish sharti quyidagicha ifodalanadi:
(2.3.1)
Bunda kondeneatorning zaryadsizlani- shidagi tokning maksimal qiymati.
Mos ravishda, T₂ tranzistorning to’yinish sharti quyidagicha bo’ladi:

Bu yerda β₂—T₂ tranzistorning tok bo’yicha kuchaytirish koeffisneiti, kondensator zaryadsizlanishidagi tokning maksimal qiymati.