“Elektro izolyasion materiallar va texnologik qurilmalarni sinovdan o‘tkazish” fanidan laboratoriya ishlarini bajarishda texnika xavfsizligi «Elektro izolyasion materiallar va texnologik qurilmalarni sinovdan o‘tkazish»

IV. Sinovlar natijalarini rasmiylashtirish. 

tg
ni aniqlash. 
Material 
O‘lchashlar 
Hisoblashlar 
h, sm 

R, Om 
U
1
, V 
E, kVt/sm 

tg
,
R, Vt/sm
3
Nazorat savollari: 
1.Elektroizolyatsion materiallarni C va tgδ qiymatlarini o‘lchashda qanday 
qurilmadan foydalaniladi ? 
2.Sinov olib borilayotgan izolyatsion material ketma-ket ekvivalent
ulangandagi o‘lchov ishlari ? 
3.Sinov olib borilayotgan izolyatsion material parallel ekvivalent
ulangandagi o‘lchov ishlari ? 
4. Izolyatsion materiallarda energiya befoyda yo‘qotish koeffitsienti qaysi 
kattalikka bog‘lik ? 
 
 
KABELLARNI ELEKTR SINOVLARI.
 
 
I. 
Ishni bajarishdan maqsad. 
 
1. Kabel konstruktsiyalaridagi metall bo‘linmalarning 
elektr qarshiligini o‘lchash. 
2. Kabel va sim izolyatsiyasining qarshiligini aniqlash. 
3. Kabellarda yuqori kuchlanish sinovlari. 
4. Kabellarda foydalaniladigan sinov sxemalari. 
II. Ishga oid nazariy tushunchalar. 
Kabelni yuqori kuchlanishli sinovlai zamonaviy elektr tizimlarining parametrlari 
har qanday iste’molchi uchun kerakli kuchlanish darajasi va sifatini ta’minlay 
oladi. Va yirik shaharlarning keng ko‘lamli rivojlanishi, sanoat ob‘ektlarining 
yaqin joylashuvi, ularning kommunikatsiyalari yig‘indisi tufayli, ko‘p liniyalar 

---

kuch kabellari orqali amalga oshiriladi. Tashqi omillarning ta’siri tufayli elektr 
jihozlarining izolyatsiyasi himoya xususiyatlarini yo‘qotishi mumkin, bu esa 
ishlamay qolishiga va normal ishlashining buzilishiga olib keladi. Kabel 
liniyalarida favqulodda vaziyatlarning oldini olish va nuqsonlarni o‘z vaqtida 
aniqlash uchun kabel yuqori kuchlanish bilan sinovdan o‘tkaziladi. 
Sinovga tayyorgarlik 
Yuqori kuchlanish uskunaning o‘ziga ham, xodimlarga ham potentsial xavf 
tug‘dirishi sababli, ma’lum bir harakatlar ketma -ketligini tartibga soluvchi sinov 
metodologiyasi mavjud. Birinchi bosqich – ishni rasmiylashtirish, ish joyini, 
uskunani va kabelni sinovga tayyorlash. Ta’kidlash joizki, faqat voyaga etgan, 
tibbiy ko‘rikdan o‘tgan, elektr xavfsizligi bo‘yicha bilimlarni vaqti -vaqti bilan 
tekshirib turiladigan shaxslar elektr sinovlariga ruxsat etiladi. Ishni bajarish uchun 
naryad tuziladi va brigada a’zolariga mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi 
qoidalaridan yo‘riqnoma o‘tiladi. 
Sinov sxemasi 
Kabel izolyatsiyasining mustaxkamligini sinab ko‘rish uchun chiqishda yuqori 
kuchlanishni ta’minlaydigan turli qurilmalardan foydalanish mumkin. Ammo, 
ma’lum bir modeldan qat’i nazar, o‘lchash va ishlash sxemasi shu printsipga 
asoslanadi. 

---

Kabelni sinovdan o‘tkazish sxemasi 
1 - kuchlanish darajasini sozlash funktsiyali transformator cho‘lg‘omlari 
(avtotransformator), 
2 - sinovdan o‘tkazilayotgan ob’ektga kuchlanish beruvchi yuqori kuchlanishli 
transformator, 
3 - boshqaruv paneli, 
4 - sinalayotgan kabel, 
5 - kenotron katod zanjirini ta’minlovchi kuch transformatori. 
Ushbu sxemada sinalayotgan kabelning tomirlaridan biriga yuqori kuchlanish 
beriladi va qolganlari yerga tutashtirilgan bo‘ladi.
Sinovlarning boshlaishi bilan avtotransformatordan kilovoltmetr orqali sinov 
blokining birlamchi cho‘lg‘omiga kuchlanish beriladi.
Ampermetr unga ulangan 
ikkilamchi cho‘lg‘omda sizib o‘tayotgan to‘kning qiymatini ko‘rsatadi.
Sinalayotgan cho
‘
lg
‘
omga ampermetrdan tashqari R qarshilik ham ulangan bo
‘
lib, 
u izolyatsiya nosoz xolga kelsa o
‘
zgaruvchan to
‘
k qiymatini chegaralash vazifasini 
bajaradi. 
Rezistorning ikkinchi chiqishi kenotron anodiga ulanadi, uning katodi 
kuchlanish o‘zgartirgichning qiziydgan cho‘lg‘omidan ta’minlangan. 
Sinov me’yorlari 

---

Sinovlar paytida yuqori kuchlanishli sim yuqori kuchlanishni oladi, lekin u nol 
qiymatdan belgilangan qiymatgacha silliq ko‘tariladi. Davriy sinovlarda 
kuchlanishni ta’sir qilish vaqti 5 minut, plastmassa va qog‘oz izolyatsiyali 
kabellarni qabul qilish sinovlari uchun 10 minut belgilangan.
Har qanday 
ta’mirlash yoki sxemalarning o‘zgarishlaridan so‘ng, kabelni sinash vaqti 10-15 
minutni tashkil etadi.
Rezina izolyatsiyali kabel barcha holatlarda 5 daqiqa 
davomida yuqori kuchlanish sinovidan o‘tkaziladi.
Barcha ma’lumotlar davlat hujjatlari bilan belgilanadi – elektr uskunalarining 
tuzilish qoidalari (PUE) va texnik ishlatish qoidalari (PTE). Tarmoq 
parametrlariga va kabelning texnik xususiyatlariga qarab, yuqori kuchlanish berish
chegaralari mavjud va quyidagi jadvalda keltirilgan: 
Kabel turlari
Kabelning 
nominal 
kuchlanishi, kV
Sinov 
kuchlanishi, kV 
Sinovning 
davomiyligi, min 
Qog
‘
oz 
izolyatsiyali 
3—10 
6 Uв 
10 
20—35 
5 Uв 
10 
110 
300 
15 
220 
450 
15 
Rezina 
izolyatsiyali 
3 
6 
15 
6 
12 
5 
Mana, jadvalda siz to‘g‘ridan -to‘g‘ri kabelning o‘ziga qo‘llaniladigan 
to‘g‘rilangan kuchlanish qiymatini ko‘rishingiz mumkin. U sinov transformatori 
tomonidan berilgan nominal kuchlanishdan qiymati va qutubi bilan farq qiladi.
U
B

---

kabelning nominal kuchlanishini bildiradi va raqamlar sinov kuchlanishining 
nominaldan necha marta oshishi kerakligini ko‘rsatadi. 
Sizish to‘ki nazorat qilish yoki rad etish uchun parametr emas.
Ammo, agar uning 
sakrashi, yuqori kuchlanish sinovi paytida tebranishlar bo‘lsa, biz nuqsonlarning 
mavjudligini ishonch bilan aytishimiz mumkin.
Bunday holda, kuchlanishning 
berilishi kabel izolyatsiyasi yaroqsiz xolga kelguncha davom ettiriladi, lekin 15 
daqiqadan oshmasligi kerak. To‘k bilan birga assimetriya koeffitsienti ham 
hisoblab chiqiladi, ularning me’yorlari quyidagi jadvalda keltirilgan:
Kabel kuchlanishi, 
kV
Sinov kuchlanishi, 
Kv
Sizib 
o
‘
tuvchi 
to
‘
kning 
ruxsat 
etilgan 
qiymati, 
mA
Assimetriya 
koeffitsientining 
ruxsat 
etilgan 
qiymati
6 
36 
45 
0,2 
0,3 
8 
8 
10 
50 
60 
0,5 
0.5 
8 
8 
20 
100 
1,5 
10 
35 
140 
150 
175 
1,8 
2,0 
2,5 
10 
110 
285 
me
‘
yorlanmagan
me
‘
yorlanmagan
150 
347 
me
‘
yorlanmagan
me
‘
yorlanmagan
220 
510 
me
‘
yorlanmagan
me
‘
yorlanmagan
330 
670 
me
‘
yorlanmagan
me
‘
yorlanmagan
500 
865 
me
‘
yorlanmagan
me
‘
yorlanmagan
Jadvalda berilgan qiymatlardan chetga chiqish kabel liniyasining izolyatsiyasida 
jiddiy o‘zgarishlarni ko‘rsatishi mumkin. Sinov o‘tkazilayotgan vaqtda 
izolyatsiyaning nosozligi, elektr chaqnashlar, o‘zgarmas to‘kning birdaniga o‘sishi 
yoki tebranishlari sezilmasa, sinslsyotgan kabel yaroqli hisoblanadi.
Maxsus 
holatlarda, elektr tizimiga mas’ul bo‘lgan shaxs, zavod standartlari doirasida sinov 
muddatlari va parametrlarini mustaqil ravishda o‘rnatishi mumkin. 

---

Plastmassa va qog‘oz qoplamali 2 dan 35 kV gacha kuchlanish uchun 
mo‘ljallangan kabellar uchun, ishga tushirilgan kundan boshlab dastlabki 2 yil 
mobaynida, yuqori kuchlanishli sinov chastotasi yiliga bir marta o‘tkaziladi. 
Nosozliklar, rekonstruktsiya bo‘lmasa, dastlabki ikki yilda har qanday 
o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan hodisalar ro‘y bermasa, sinovlarni 
kamroq - har 2 yilda bir marta o‘tkazishga ruxsat beriladi.
Aks holda, sinov 
muddatlari avvalgidek qoladi.