“Elektro izolyasion materiallar va texnologik qurilmalarni sinovdan o‘tkazish” fanidan laboratoriya ishlarini bajarishda texnika xavfsizligi «Elektro izolyasion materiallar va texnologik qurilmalarni sinovdan o‘tkazish»

2.4. Sinov transformatorini darajalash. 
Ikkilamchi (yuqori kuchlanish) kuchlanishni birlamchi kuchlanishning 
qiymatidan foydalanib ma’lum transformatsiyalash koeffitsientini qoʻllab aniqlash 
ancha qulaydir 
1
2
U
K
U


Lekin, bu holda sinalayotgan ob’ektning sig’imi bilan aniqlanadigan, sinov 
transformatorining 
chulg’ami boʻylab tokning oqib oʻtishi va sinov 
transformatorining toʻyinishi bilan bog’liq boʻlgan yoʻl qoʻyib boʻlmaydigan 
xatolikga olib keladi. Quyidagi 1.1 –rasmda keltirilgan vektor diagrammasidan 
1
2
U
U
kuchlanishlar nisbatiga yuklama sig’im tokining ta’siri illyustratsiya qilingan, 
shuning uchun ikkilamchi kuchlanish U
2
-ni yanada aniqroq aniqlash uchun 
ommaviy sinovlarda sharli razryadlagich yordamida tajriba yoʻli bilan olingan 
U
2
=f(U
1
) darajalash egri chizig’idan foydalaniladi.
Ma’lumki, shar–shar oraliqqa mansub boʻlgan bir qancha afzaliklarga ega 
boʻlgan sharli razryadlagichlar yuqori kuchlanish laboratoriyalarida amplitudaviy 
voltmetr sifatida qoʻllaniladi. SHarlar orasidagi masofaning keng diapazonda S

0,5D oʻzgarishida bu oraliq oʻlchashning ancha turg’un natijalarini beradi. 
Impulьslar koeffitsienti birga yaqin. SHar–shar oralig’i boshqa oriliqlarga 
qaraganda ixchamdir. 
Sinov transformatorining boshqarish sxemasini oʻz ichiga olgan tajriba 
ishining printsipial sxemasi 2.2.-rasmda keltirilgan. 

---

SHarli razryadlagich yordamida transformatorlarni darajalash ikkita usul 
boʻyicha amalga oshirilishi mumkin. 
Birinchi usul boʻyicha birlamchi chulg’amda voltmetrning shkalasidagi 
butun songa mos keluvchi boʻlinishlarga teng kuchlanish qoʻyiladi va keyinchalik 
oldindan ancha masofaga uzoqlashtirilgan sharlar ular orasida razryad paydo 
boʻlguncha yaqinlashtiriladi. Keyin esa sharlar orasidagi masofaning uzunligi (X) 
oʻlchanadi va tablitsa yoki sharli razryadlagichning darajalash egri chizig’i 
yordamida birlamchi kuchlanishning bu qiymatiga mos keluvchi U
2
kuchlanish 
aniqlanadi. Bu usulni qoʻllaganimizda sharli razryadlagich sharlari orasidagi 
masofaning uzunligini kuchlanish qoʻyilgan xolatda oʻzgartiradigan moslama va 
razryadlanish oraliqning (X) qiymatini hisoblaydigan shkala boʻlishi kerak. 
Ikkinchi usul boʻyicha tanlangan ma’lum kuchlanishga mos keluvchi sharlar 
orasidagi masofa oʻrnatiladi. Keyin sinov transformatori qoʻshiladi va kuchlanish 
X oraliqda razryad olinguncha sekin koʻpaytirilib boriladi. Razryad boshlangan 
paytdagi (lahzadagi) kuchlanish U
1
volьtmetr yordamida qayd qilinadi. Bu 
usulning afzalligi darajalash uchun masofadan boshqarilishga ega boʻlmagan sharli 
razryadlagichni qoʻllashdir. Tajriba ishini bajarishda shu usuldan foydalanamiz. 
SHarli razryadlagichdan foydalanilganda uni shunday oʻrnatish lozimki, uni 
oʻrab turgan predmetlar (narsalar) undan 5D masofada joylashishi kerak. SHarlar 
sirtining toza saqlanishi talab etiladi. Oʻlchash paytida tasodifiy xatoliklardan 
muhofazalanish uchun teshilish tajribasi bir necha (3-5) marta takrorlanib ularning 
oʻrtachasi olinishi kerak. Xavfli oʻtakuchlanishlarning oldini olish maqsadida sinov 
transformatorini zarb bilan qoʻshib boʻlmaydi. 
.a) b) 
1.1-rasm. Transformatorning vektor diagrammasi 
a) Induktiv xarakterli yuklama; b) Sig’im xarakterli yuklama 
Kuchlanishning koʻtarilish tezligi 1kV/sek dan oshmasligi kerak. SHuni 
yodda tutish lozimki, sinalayotgan oraliqning har bir teshilishi sinov transformatori 
uchun qisqa tutashuv sifatida qabul qilinadi. SHuning uchun har bir razryadlanish 
(teshilishdan) keyin sinov transformatorini avtomatik ravishda oʻchirish moslamasi 
koʻzda tutilishi va avtomatik oʻchirish moslamasi boʻlmasa uni qoʻlda oʻchirish 
kerak. Har bir razryadlanish KSHR uskunasida ma’lum bir iz qoldaradi - sharlar 
sirtida kuyindi hosil boʻlishi va razryad kuchlanish qiymatining oʻzgarishi nazarda 
tutilgan. Sinov transformatorining yuqori kuchlanish zanjirida tokning qiymatini 
I
’
2 
j

1
1
x
I

1 

1 

1 

1
1
x
I
_



1
1
1
x
I
E

1 

I

0
I

Ф  
0 

2 

'
2
I

1
1
x
I
-E
1 
j

1
1
x
j

1
U  

1
I
'
2
I
I
0 

Ф
0 

2 

2 
'
'
2
U

'
2
'
2
r
I





0
0
2
1
x
I
E
E
'
2
U





0
0
2
1
x
I
E
E
-j

'
2
'
2
x
I
-

r
I
'
2

---

chegaralash maqsadida 1kOm/kV hisobidan aktiv qarshilik (koʻpincha suvlik yoki 
sopol) ulanishi kerak 
a) 
b) 
kV
m
ax 
0 2 4 6 8 10 12 X (sm) 
2.2.-rasm Sinov transformatorining boshqarish sxemasini oʻz ichiga olgan 
tajriba ishining printsipial sxemasi 
a) IOM 100/25 rusumli sinov transformatorli sinov qurilmasining printsipial 
sxemasi. 
R
3 
V 
V 
A 
РОТ 
(РНО) 
R
3 
V 
V 
A 
РОТ 
(РНО) 
U
’’
2
80 
60 

20 
40 

---

b) x<8 sm boʻlgandagi U”
2
=f(x) funktsional bog’lanish