Elektrotexnika elektr energiyasidan foydalanib ishlovchi qurilma va mexanizmlarni ishlashini, xamda elektr energiyasini ishlab chiqarish va uni uzatish bilan bog’liq muammolarini o’rganuvchi texnikikaviy fandir

17.4-расм. Уч фазали битта ярим даврли тўғрилагич:
а) схема, б) фаза кучланишларнинг графиклари.
Har bitta dioddan tok davrining 1/3 qismi davomida o’tadi. SHuning uchun uning o’rtacha qiymati ga teng bo’ladi.

2. To’g’rilangan kuchlanish: (17.10)

- transformatorning ikkilamchi chulg’amidagi kuchlanishning effektiv qiymati.
3. Teskari kuchlanish: (17.10)
4. Pulslanish koeffitsienti: (17.12)
Tiristorli to’g’rilagich
Diodli to’g’rilagichlarda to’g’rilangan kuchlanishni rostlash uchun o’zgaruvchan tok zanjirida avtotransformator yoki to’g’rilangan tok zanjirida reostat yordamida kuchlanishni o’zgartirish kerak. Elektr energiya ko’p isrof bo’lgani uchun ikkala usulning foydali ish koeffitsienti past bo’ladi (ularda zamonaviy avtomatik rostlash sxemalarini qo’llash mumkin emas). SHu sababli, hozirda tiristorli boshqa-ruvchi to’g’rilagichlar juda keng tarqalgan (18.5-rasm).


17.5-расм. Тиристорли тўғрилагич:
а) схема, б) ток ва кучланишлари графиклари.
Oddiy to’g’rilagichlarda diodning ochilish payti musbat yarim davrning boshlanishiga to’g’ri keladi va tok yuklanishidan shu yarim davrning hamma vaqti davomida o’tadi. Tiristorli to’g’rilagichlarda esa tiristor faqat bosh-qaruvchi elektrodga impuls berilganda ochiladi. 17,5-rasmga qaraganda boshqaruvchi impuls kuchlanishning har bir yarim davrida vaqtga kechikib beriladi. SHuning uchun yuklanishdan tok butun yarim davrda emas, balki vaqt davomida o’tadi. Demak, to’g’rilangan tokning o’rtacha qiymati kamayadi. SHunday qilib, tiristorning boshqaruvchi elektrodga impulslarni har xil vaqtlarda berib yuklanishdan o’tayotgan tok va kuchlanishning o’rtacha qiymatlarini rostlash mumkin.

Tekislovchi filtrlar.
To’g’rilagich hosil qilib bergan pulslanuvchi kuchlanish o’zgaruvchan va o’zgarmas tashkil etuvchilardan iborat bo’ladi. Filtr pulslanuvchi kuchlanishning o’zgaruvchan tashkil etuvchisini kamaytirib berish kerak, lekin u o’zgarmas tashkil etuvchini ham kamaytirishi mumkin. YUklanishga kondensator parallel (17.6-rasm) yoki ketma-ket ulangan drossel sodda tekislovchi filtr hisoblanadi.