Elmi redaktor: Rəvcilər: dos. E. N. Kərimo v prof. I. A. Kərimli dos. T.Ş.Şükürov


Download 4.84 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/62
Sana28.01.2018
Hajmi4.84 Mb.
#25475
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   62

Modelləşdirma  metodu  -  sosial-iqtisadi  sistemlərin  işarələri  riyazi  vasitələrdə  təsvir 

edilməsi üsuludur, modellərin işlənib hazırlanmasına (tərtib edilməsinə) və onlardan istifadə 

edilməsinə yönəldilmiş nəzəri və əməli (təcrübi) fəaliyyət üsuludur. 

Model  -  real  obyektiv,  prosesin  modelləşdirilən  obyektin  (prosesin)  əhəmiyyətli 

xüsusiyyətlərini əks etdirən və onu tədqiqatın və idarəetmənin gedişində əvəz edən material 

(maddi) və ya ideal formada surətidir (şəklidir). 

İqtisadi  model  -sosial-iqtisadi  sistemin  işarəli-riyazi  vasitələrlə  təsvir  edilməsi,  onun 

əhəmiyyətli xüsusiyyətlərini əks etdirən və onu tədqiqatın və idarəetmənin gedişində əvəz 

edən surətidir (şəklidir). 

Modelləşdirmə  metodu  analogiya  metoduna,  yəni  real  obyektin  bilavasitə  deyil,  ona 

bənzər və daha əlçatan olan modeli vasitəsilə öyrənilməsinin mümkünlüyünə əsaslanmışdır. 

Modelləşdirmə  metodu  habelə  adekvatlıq  (eynilik,  uyğunluq)  prinsipinə,  yəni  modelin 

modelləşdirilən  obyektə  və  ya  prosesə  uyğunluğuna  əsaslanmışdır.  Həm  də  sadəcə 

adekvatlığa deyil, tədqiqat üçün əhəmiyyətli hesab edilən xüsusiyyətlər üzrə adekvatlığa nail 

olmaq vacibdir. Adekvatlığm yoxlanması çox ciddi problemdir, həm də ona görə ki, iqtisadi 

kəmiyyətlərin ölçülməsinin çətinliyi onu çətinləşdirir. 

İqtisadi-riyazi  modelləşdirmə  aşağıdakı  əməli  (praktiki)  vəzifələri  həll  etmək 

qabiliyyətinə malikdir; 

-

 

iqtisadi obyektlərin və proseslərin təhlili; 



-

 

iqtisadi  proqnozlaşdırma,  iqtisadi  proseslərin  inkişafının  qabaqcadan  görünməsi, 



planlaşdırma; 

-

 



təsərrüfat  fəaliyyətinin  bütün  səviyyələrində  idarəetmə  qərarlarının  işlənib 

hazırlanması. 

Lakin analogiya və adekvatlıq - müəyyən dərəcədə şərti anlayışlardır, çünki modelin real 

obyektə  tam  uyğunluğu  yoxdur.  Ona  görə  də  güman  etmək  olmaz  ki,  iqtisadi-riyazi 

modelləşdirmə nəticəsində alınmış məlumatlardan bilavasitə hazır idarəetmə qərarları kimi 

istifadə edilə bilər, onlar - məsləhət vasitələridir. İdarəetmə qərarının qəbul edilməsi insanın - 

menecerin, marketoloqun işi olmaqda qalır. 

2.

 

İqtisadi-riyazi (ekonometrik) modelləşdirmənin aiqoritmi 

Modelləşdirmə  prosesi  dövrü  (silsiləli)  xarakter  daşıyır.  Beynəlxalq  marketinq  üçün 

ekonometrik modelin işlənib hazırlanmasının (tərtib edilməsinin) bir dövrünün ardıcıllığını 

və mərhələlərini - aiqoritmini nəzərdən keçirək. 



I

 

mərhələ, İqtisadi problemin qoyulması və onun keyfiyyət təhlili. 

Problemin  mahiyyəti  (xaricdə  məqsədli  bazar  seçilməsi),  qəbul  edilən  zəminlər  (ilk 

şərtlər) və fərziyyələr. 

II

 

mərhələ. Riyazi model qurulması. 

Bazar  hadisələrinin  (təzahürlərinin)  funksiyalar,  tənliklər,  bərabərsizliklər  şəklində 

formalaşdırılması. 

Modelin  tipi  seçilir,  onun  tətbiq  edilməsi  imkanları  araşdırılır,  dəyişənlərin  və 

parametrlərin siyahısı dəqiqləşdirilir. 

III

 

mərhələ. Modelin riyazi təhlili. 

Modelin ümumi xüsusiyyətləri aşkar edilir və onun həlləri (bir və ya bir çox) tapılır. 

77 


IV

 

mərhələ. İlkin iqtisadi informasiyanın hazırlanması və modelə daxil edilməsi. 

Adətən ən çox əmək tutumlu mərhələdir (beynəlxalq marketinq sistemi, bazar, 

firma və s. üzrə informasiya, məsələn, qiymətlər, xərclər, bazarda pay və s.). 

V

 

mərhələ. Modelin rəqəmlərlə həlli. 

Məsələnin  rəqəmlərlə  həllinin  aiqoritmiəri,  EHM  üçün  proqramın  hazırlanması, 

çoxvariantlı xarakter daşıyan hesablamalar. 

VI

 

mərhələ. Rəqəmlərlə nəticələrin təhlili və tətbiqi. 

Modelləşdirmənin  düzgünlüyünün  modelin  bazar  reallıqlarına  adekvathğınm 

(uyğunluğunun) yoxlanması. 

Hər  mərhələdə  səhvlər  aşkar  edilən  halda,  işin  başlanğıc  mərhələlərinə  qayıtmaq 

(mərhələlərin  qayıdış  əlaqələri)  və  ekonometrik  modelləşdirmənin  müvafiq  təshihinin 

(düzəlişinin) həyata keçirilməsi mümkündür. 



3.

 

Ekonometrik modellərin ümumi təsnifatı. 

Beynəlxalq  marketinqdə  ekonometrik  modellərin  geniş  spektrindən  (dairəsindən) 

istifadə olunur, onlar aşağıdakı kimi təsnif edilə bilər: 

1)

 



aqreqatlaşdırılma mərhələsi üzrə: 

 



makroiqtisadi (ölkə, region); 

 



mikroiqtisadi (firma); 

2)

 



qurulma metodları üzrə: 

 



 balans modelləri (mövcud vəsaitlərin və onlardan istifadə edilməsi istiqamətlərinin 

uyğunluğunu ifadə edən); 

 

trend  modelləri  (hadisələri  rəqəmlər  sırasında  uzunmüddətli  meyl  vasitəsilə  ifadə 



edən); 

 



təsviri  modellər  (müxtəlif  məlumatlar  və  göstəricilər  arasında  münasibətlərin 

xarakterini müəyyən edən); 

 

proqnoz modelləri (proqnozlaşdırma və planlaşdırma imkanım təmin edən); 



 

 optimallaşdırıcı  modellər  (ən  yaxşı  variantın  seçilməsini  həyata  keçirmək  imkanı 



yaradan); 

 



təqdim  (imitasiya)  modelləri  (EHM-tədqiqlər  (imitasiyalar),  oyunlar,  eksperiment 

aparmaq imkanı yaradan irimiqyaslı modellər). 

3)

 

İnformasiyanın tipi üzrə: 



 

analitik modellər (aprior (təcrübəyə əsaslanmayan) informasiya üzərində qurulan); 



 

eyniləşdirilən  modellər  (aposterior  (təcrübəyə  əsaslanan)  informasiya  üzərində 



qurulan); 

4)

 



vaxt amilinin nəzərə alınması üzrə: 

 



statik modellər (bütün elementlər bir vaxt anma aid edilmişdir - “fotoşəkil”); 

 



dinamik modellər (sistemləri inkişafda təsvir edən - “videoşəkil”). 

5)

 



qeyri-müəyyənlik amilinin nəzərə alınması üzrə: 

 



determinasiya edilmiş modellər (əgər modelin çıxışında nəticələr idarəetmə təsirlərilə 

birmənalı müəyyən edilirsə, onlardan asılı olursa); 

 

stoxastik,  ehtimali  modellər  (girişdə  verilmiş  kəmiyyətlərdir,  çıxışda  təsadüfi 



amillərin təsirindən asılı olaraq müxtəlif nəticələr); 

6)

 



riyazi obyektlərin xarakteristikası üzrə (riyazi aparatın tipi üzrə): 

 



matrisa modelləri; 

 



xətti proqramlaşdırma modelləri; 

78 


 

xətti olmayan proqramlaşdırma modelləri; 



 

korrelyasiya - reqressiya modelləri; 



 

kütləvi xidmət nəzəriyyəsi modelləri; 



 

şəbəkə planlaşdırılması modelləri; 



 

oyunlar nəzəriyyəsi modelləri; 



 

ehtimal nəzəriyyəsi modelləri; 



 

xaos nəzəriyyəsi modelləri. 



4.

 

Beynəlxalq marketinqdə ekonometrik 

metodların inkişafının əsas 

mərhələləri 

Marketinq və xüsusilə geniş iqtisadi və bazar tədqiqatları sahəsilə bağlı olan beynəlxalq 

marketinq  bazar  problemlərinin  tənzimlənməsi  və  yerləşdirilməsi  üçün  elmi  biliklərin  və 

təcrübənin cəmlənmiş ifadəsidir və elmi və o cümlədən iqtisadi-riyazi, ekonometrik metodlar 

kompleksini əhatə edir. Onların arasında statistik metodların və operativ (və ya operasiyalı 

(əməliyyatlı)) tədqiqatların xüsusi yeri vardır (operation research - OR). 

İstifadə  edilməsinə  XVIII  əsrdə  başlanmış  statistik  metodlar  əvvəlcə  təsviri  statistika 

adlanırdı.  Onlar  xeyli  miqdarda  məlumatların  toplanmasını,  təsnifatını  və 

sistemləşdirihnəsini  və  sonradan  onların  köməyilə  iqtisadi,  bazar  və  digər  hadisələrin 

inkişafının  əsas  meyllərinin  və  istiqamətlərinin  aşkar  edilməsini  şərtləndirir.  Hazırda 

statistikada geniş əhatəli və yüksək analitik metodlar işlənib hazırlanmışdır ki, onlar statistik 

metodlar  və  operativ  tədqiqatlar  (araşdırmalar)  metodları  arasında  fərqləri  müəyyən 

dərəcədə aradan qaldırır. 

Operativ  tədqiqatlar  (araşdırmalar)  metodları  ilk  dəfə  İngiltərədə  İkinci  Dünya 

müharibəsinin başlanğıcında müharibə vaxtı ölkənin iqtisadiyyatının idarə edilməsinin yeni 

sistemi formalaşdırılan zaman istifadə edilmişdir. Sonralar operativ təhlil metodları, xüsusilə 

Amerika  firmalarının  idarəçilik  fəaliyyətində  xeyli  dəyişikliklərə  və  təkmilləşdirilmələrə 

məruz  qalmış  və  dünya  ölkələrinin  əksəriyyətində  menecment  və  marketinq  sisteminə 

yayılmışdır. 



İmitasiya  (təqlid)  metodları.  İqtisadiyyatın  və  şirkətlərin  idarəçilik  fəaliyyətinin 

kompyuterləşdirilməsi  erası  (XX  əsrin  70-ci  illərinin  ortalarından  başlayaraq)  marketinq 

tədqiqatlarının ekonometrik metodlarının inkişafını və təkmilləşdirilməsini sürətləndirmiş və 

onların tətbiq dairələrini genişləndirmişdir. Bununla yanaşı, statistik metodlardan və operativ 

tədqiqat metodlarından istifadə etməklə imitasiya (təqlid) metodları işlənib hazırlanmışdır. 

İmitasiya (təqlid) metodlarının inkişafı və təkmilləşdirilməsi nəticəsində beynəlxalq bazar 

mühitində  qərarlar  qəbul  edilməsinin  irimiqyaslı  modelləri  və  çoxməqsədli  metodları 

yaradılmışdır. 



5.

 

İstifadə edilməsi məqsədlərindən asılı olaraq ekonometrik metodların təsnifatı 

Beynəlxalq  marketinqdə  istifadə  edilməsi  məqsədlərindən  asılı  olaraq  ekonometrik 

metodların təsnifatı 6.1 cədvəlində verilmişdir. 

Statistik metodlar marketinq sahəsində mütəxəssislərə iqtisadiyyat və bazar hadisələrini 

kəmiyyətcə müəyyən etmək və müxtəlif cür riyazi hesablamaların, ehtimali bölüşdürmələrin, 

fərziyyələr  qurulmasının  və  riyazi  yoxlamaların  köməyilə  onların  yaranmasının  və 

inkişafının  səbəblərinin  axtarışını  həyata  keçirmək  imkanı  yaradır.  Statistik  metodlara 

beynəlxalq marketinq tədqiqatlarında və marketinq proqramları 

79 


tərtib edilməsində geniş yayılmış vaxt sıraları (trendlər) qurulması, reqressiv təhlil, çoxamilli 

təhlil və s. metodları aiddir. 

Cədvəl 6.1. 

Ekonometrik metodların təsnifatı 

Metodların növləri

 

İstifadə məqsədləri



 

Optimallaşdırma

 

Proqnoz,


 

planlaşdırma

 

Nəzarət


 

Statistik metodlar (çoxamilli təhlil)

 

 

X



 

X

 



Operativ tədqiqatlar metodları: Ehtimal 

nəzəriyyəsi metodları

 

X

 



 

 

Miqdarı planlaşdırma metodları



 

X

 



 

X

 



Şəbəkə metodları

 

X



 

 

X



 

Rəqabət (oyunlar) nəzəriyyəsi metodları

 

 

X



 

 

Imitasiya (təqlid)



 

X

 



X

 

X



 

Statistik metodlar 

Reqressiv  təhlildən  firmalar  tərəfindən  çox  zaman  satılmaların  həcmləri  və  digər 

iqtisadiyyat və bazar dəyişənləri arasında asılılığın, məsələn, onların gəlirlərin səviyyəsinin 

dəyişilməsindən  asılılığının,  həm  də  kəmiyyət  ifadəsində  və  vaxt  üzrə  irəliləməyə  və  ya 

geriləməyə  görə  düzəlişlərlə  qiymətləndirilməsi  üçün  satılmaların  proqnozlaşdırılmasmda 

istifadə  edilir.  Satılmaların  həcminin  digər  dəyişənlərdən  asılılığının  müəyyən  edilməsi 

gələcək  satışın  həcmlərini  proqnozlaşdırmaq  imkanı  yaradır.  Bu  zaman  firmalar  habelə 

ekspertlərin xidmətlərinə fəal müraciət edirlər. 

Son  vaxtlar  çoxamilli  təhlil  hadisələrin  iqtisadi  məlumatlar  və  göstəricilər  arxasında 

gizlənən  strukturunu  qarşılıqlı  əlaqələnmiş  çoxsaylı  amillərin  sadələşdirilməsi  və 

sıxlaşdırılması yolu ilə statistik təhlili əsasında müəyyən etmək imkanı yaradan metod kimi 

beynəlxalq dairədə marketoloqlar tərəfindən daha çox qəbul edilir. 

Belə  ki,  müasir  firma  özlərinin  xarici  ölkələrdəki  filiallarının  satış  fəaliyyətini  təhlil 

edərkən  adətən  çoxamilli  təhlil  tətbiq  edirlər.  Nümayiş  sifətində  aşağıdakı  vəziyyəti  təklif 

edirik (cədvəl 6.2). 

Xarici ölkədəki

 

Satılmaların həcmi.



 

Əhalinin sayı, min

 

Reklam xərcləri.



 

Əmtəə qruplarının

 

filialın nömrəsi



 

ayda milyon dollar

 

nəfər


 

ayda min dollar

 

sayı


 

1

 



131

 

149



 

2,3


 

99

 



2

 

197



 

188


 

2,4


 

178


 

3

 



222

 

282



 

2,6


 

110


 

4

 



170

 

183



 

2,9


 

95

 



5

 

168



 

221


 

2,4


 

82

 



6

 

155



 

128


 

4.3


 

104


 

7

 



205

 

153



 

4,8


 

190


 

8

 



269

 

197



 

6,6


 

288


 

9

 



206

 

125



 

6,0


 

169


 

10

 



126

 

77



 

3,6


 

156


 

11

 



261

 

210



 

5,4


 

283


 

12

 



248

 

258



 

5,2


 

170


 

13

 



250

 

254



 

3,8


 

228


 

14

 



167

 

114



 

3.0


 

145


 

15

 



166

 

174



 

3,2


 

151


 

Orla göstərici

 

195,4


 

180,9


 

3,9


 

163,2


 

80 


6.2 cədvəlinin məlumatlarına əsasən satılmaların həcmlərinin hər əlahiddə şərtlə: filialın 

yerləşdiyi şəhərin sayı ilə, onun reklam xərclərilə və satılan əmtəə qrupları dəsti ilə nisbəti 

müvafiq olaraq: 0,632; 0,760; 0,632 kimi korrelyativ (asılı) göstəricilər vasitəsilə ifadə edilə 

bilər və on  yüksək  göstəricisi olan şərt həmin amilin satışın  həcmlərinə  ən böyük təsirini 

gösərir. 

Yəni həmin halda satışın həcmlərinə reklam xərcləri xüsusilə böyük təsir göstərir. Bu 

zaman belə fakt nəzərə alınır ki, yalnız təkcə reklam xərcləri deyil, bütün qalan amillər də 

həmin firmanın satılmalarının dinamikasına təsir göstərirlər. 

Elm sahəsində çoxamilli hesablamaların çoxsaylı üsulları işlənib hazırlanmışdır, onların 

öyrənilməsinin  obyekti  insanların,  məsələn,  psixologiyada,  sosiologiyada  və  digərlərində 

fəaliyyətləri  və  hərəkətləridir.  Nəzərə  alaraq  ki,  marketinq  istehlakçıların  tələblərinin  və 

dəlillərinin  öyrənilməsilə,  reklamla,  ictimai  rəyin  öyrənilməsilə  və  b.k.  məşğuldur,  eyni 

zamanda 

çoxamilli 

təhlil 

metodlarım 



fəal 

tətbiq 


edir. 

Məsələn, 

tələbin 

proqnozlaşdırılmasmda,  onun  strukturunun  və  satılmalarının  təhlilində,  yeni  malların 

planlaşdırılmasında  və  işlənib  hazırlanmasında,  laboratoriya  sınaqlarının  məlumatlarının 

təhlilində, elmi araşdırmaların qiymətləndirilməsində və b.k. onlardan istifadə edilir. Təsviri 

və proqnoztik modellər (proqnoz modelləri) də çoxamilli təhlil metoduna aiddir. Onlardan 

birinciləri,  əsas  etibarilə,  müxtəlif  məlumatlar  və  göstəricilər  arasında  nisbətlərin 

xarakterinin  müəyyən  edilməsi  hesabına  hadisələrin  təhlilinin  sadələşməsi  məqsədlərinə 

xidmət  edirlər,  ikinciləri  isə  ayrı-ayrı  iqtisadi  kəmiyyətlər  arasında  daha  dəqiq  və  aydın 

əlaqələr şəraitində hadisələrin gələcək inkişafını proqnozlaşdırmaq üçündür. 

Belə modellər müasir firmaların beynəlxalq marketinq fəaliyyətində geniş tətbiq edilir, 

çünki onlar beynəlxalq marketinq mühitinin və dünya bazarının şərtlərinin dəyişilmələrinin 

qabaqcadan  görünməsi  və  proqnozu  ,firmanın  gələcək  taktiki  və  strateji  hərəkətlərinin 

formalaşması  məsələsini  həll  edirlər,  bunun  üçün  təsviri  modellərin  tətbiqi  əsasında 

hadisələrin strukturunun aydınlaşdırılması lazımdır (şəkil 6.1). 

Çoxamilli  təhlil  modellərinin  özü  yüzlərlə  müxtəlif  növlərə  və  modifikasiyalara 

malikdir,  çünki  kəmiyyət  və  keyfiyyət  göstəricilərindən  istifadə  edir,  bu  isə  yuxarıda 

göstərilmiş  modellərin  tiplərinin  şəklini  dəyişdirmək  və  ayrı-ayrı  firmaların  konkret 

şərtlərinə və vəzifələrinə uyğunlaşdırmaq imkanı verir. 

 

y = /(x)


 + 

E

 



- ^

 

T əsviri 



Proqnozlaşdıncı 

modellər 

modellər 

Şəkil 6.1TəsAİri modellər və proqnoz modelləri. 

Belə  ki,  təsviri  tipli  modellər  inqrediyent  təhlilindən  (əsas  elementlərin  təhlilindən), 

çoxaldıcı  təhlildən,  kəmiyyət  nəzəriyyəsinin  üçüncü  tipindən,  klaster  təhlilindən  və 

digərlərindən istifadə edirlər. Proqnoz modelləri sifətində reqressiv təhlildən, dif- fercnsial 

təhlildən, keyfiyyət nəzəriyyəsinin birinci və ikinci tiplərindən, korrelyasiya 

81 


təhlilindən, struktur təhlilindən və digərlərindən istifadə edilir. 

Yuxarıda verilmiş misalda xarici ölkələrdəki filialların  satılmalarının həcmlərinə təsir 

edən  amilləri  ikiqat  reqressiya  metodu  ilə  təhlil  etməyə  çalışaq.  Bu  metod  proqnoztik 

modelin (proqnoz modelinin) qurulmasının ən mötəbər metodudur və çoxsaylı səbəbiyyət 

kəmiyyətləri  vasitəsilə  nəticələrin  müxtəlif  variantlarını  ifadə  etmək,  habelə  həmin 

dəyişənlərin  strukturunu  təhlil  etmək  imkanı  yaradır.  Struktur  təhlilin  köməyilə  dəyişilən 

səbəbiyyət  şərtlərinə  (şəraitinə)  uyğun  olaraq  nəticələrin  variantlarını  proqnozlaşdırmaq 

mümkün olur. 



Hipoteza.  Firmanın  xarici  ölkələrdəki  filiallarının  satılmalarının  həcmlərinin 

dəyişilməsi  eyni  zamanda  iki  dəyişilənin:  həmin  şəhərin  sakinlərinin  sayının  və  satılan 

malların əhatəsinin genişliyinin təsiri nəticəsində baş verir: 

Model: 


>■,.

 

=



 

O



+  ■

 

1



 

+

 



Q j X j   ■  2 + a ^ x -  ■ 3 + £, 

burada, y   -  xarici ölkədəki hər filialın satışlarının həcmləridir; 

X, • 

1

 - sakinlərin sayıdır; 

X,. • 2 - reklam xərcləridir; 

X,. • 3 - malların nomenklaturasıdır; 



Ü Q   -  sabit kəmiyyətdir (naməlum parametrdir); 

- Ö


3

 - satışların hər dəyişəndən asılılığı dərəcəsini göstərən əmsallardır və ya əsas 

reqressiv əmsaldır (naməlum parametrdir); 

 firmanın filiallarının satışlarının həcmlərinin dəyişilmələri arasında bu 

təsadüfi göstəricidir, çünki onu səbəbiyyət əlaqəsilə izah etmək mümkün deyil. 

ikiqat  reqressiv  təhlilin  birinci  məqsədi  naməlum  göstəriciləri  müəyyən  etməkdir  ki, 

onların  vasitəsilə  müşahidələrin  məlumatlarına  əsasən  satılmaların  həcmlərinin 

dəyişilmələrini  tam  izah  etmək  olar.  Onun  ikinci  məqsədi  qiymətləndirici  parametrlər 

əsasında  qrupun  birinci  təhlili  zamanı  müəyyən  edilmiş  səbəbiyyət  dəyişənlərinin 

dəyişilmələrinə  uyğun  olaraq  satılmaların  həcmlərinin  gələcək  dinamikasını 

proqnozlaşdırmaqdır. 

Hipoteza: 

j), = O

Q

 + a,x,. • 1 + öjX, • 2 + a,x, • 3, 

burada, y, - satılmaların həcmlərinin qiymətləndirilən proqnozudur; 

«j - Oj - qiymətləndirici göstəricilərdir. 

Yoxlama sualları: 



1

.Sosial- iqtisadi sistem nədir və onun hansı xüsusiyyətləri var? 

2.

 

Beynəlxalq marketinq ücün iqtisadi -riyazi modellərin hazırlanması ardıcıllığı - alqo- 



ritmi necədir? 

3.

 



Beynəlxalq marketinqdə iqtisadi -riyazi modellərin təsnifatı necədir? 

4.

 



Beynəlxalq marketinqdə iqtisadi -riyazi metodların inkişafının əsas mərhələləri 

hansılardır? 

82 


Mövzu 7. Beynəlxalq mədəni mühit, beynəlxalq 

marketinqdə kross- mədəni təhlil 

Mövzunun planı 

1.

 



“Mədəniyyət”,  “submədəniyyət”,  “biznes-mədəniyyəti”  və  “istehlak  mədəniyyəti” 

anlayışları. 

2.

 

İşgüzar mədəniyyətin təsnifatı 



3.

 

İşgüzar münasibətlər: ölkələr üzrə əsas fərqlər 



4.

 

Kross-mədəni təhlilin metodologiyası 



1.

 

“Mədəniyyət”, “submədəniyyət”, 

“biznes-mədəniyyəti” və “istehlak 

mədəniyyəti” anlayışları 

Beynəlxalq fəaliyyətlə məşğul olan kompaniyaların etdikləri səhvlərdən biri də onların 

xaricdə  də  öz  ölkələrindəki  biznesi  olduğu  kimi  tətbiq  etməyin  mümkünlüyünü 

düşünmələridir. Amma hər bir ölkə öz mədəniyyətləri, adət-ənənələri, davranış normaları, 

ictimai  qadağaları  ilə  fərqlənir.  Cəmiyyət  insanların  təkcə  öz  ətrafdakılara  münasibətini 

deyil, özünün özünə müvafiq əmtəəyə, həm də istehlakçı istəklərinin qiymətləndirilməsi və 

qəbul etməsinin əsasını təşkil edən dünyagörüşünü yaradır. Mədəni səviyyə, mədəni dəyərlər 

və  davranış  normaları  bir  çox  hallarda  marketinq  qərarlarını,  o  cümlədən  beynəlxalq 

fəaliyyəti müəyyən edir. 

Xarici ölkə alıcılarının istəklərini və həmin istəklərin müasir və keyfiyyətli ödənilməsi 

əhəmiyyətli  dərəcədə  Azərbaycan  kompaniyalarının  xarici  iqtisadi  fəaliyyətini 

genişləndirməyə imkan verir. 

Bundan əlavə, xarici ölkə əməkdaşları ilə işgüzar əlaqələrin aktivləşməsi, bu və ya digər 

bir ölkədə mövcud olan adət və ənənələri işgüzar mədəniyyətə əməl olunmasını tələb edir. 

Bu sərgi və konfransların hazırlanması və təşkilində, danışıqların aparılmasında, xarici 

mütəxəssislərin xarici filialların idarə olunması üçün muzdla tutulması gedişində baş verir. 

Bütün bunlar beynəlxalq marketinqdə mədəni mühitin böyük əhəmiyyətini təsdiq edir. 

Xarici  partnyorlarla  münasibətlərin  qurulması  heç  də  həmişə  müxtəlif  milli 

mədəniyyətlərin, biznes mədəniyyətlərin toqquşması ilə deyil, qarşılıqlı harmoniya, razılıq 

rejimində  baş  verməlidir.  Ümumi  lokal  və  işgüzar  mədəniyyətlərin  öyrənil-  məməsi, 

müxtəlif  ölkə  nümayəndələrinin  işgüzar  münasibətlərində  anlaşılmamazlığa  səbəb  olur. 

Beynəlxalq marketinq proqramı hazırlamazdan əvvəl, proqressiv kompaniyalar, beynəlxalq 

və  xarici  marketinq  mühitini,  o  cümlədən  xarici  istehlakçının  xüsusiyyətlərini,  mədəni 

adətləri, mədəni normaları və davranış qaydalarını, xüsusiyyətlərini öyrənməlidirlər. 

Beynəlxalq  marketinqin  “ası”  hesab  olunan  kompaniyalar  “Mc.Donald's”  və 

“Coca-Cola”  çox  ciddi  bu  istiqamətdə  səhv  etmişdilər.  Onlar  mədəniyyətə  əhəmiyyət 

vermədən  müsəlmanların  dini  hisslərini  çox  ağır  formada  təhqir  etmişdilər.Belə  ki,  öz 

əmtəələrinin  üzərində  Səudiyyə  Ərəbistanının  bayrağını  təsvir  edərək  Qurandan  sitat 

yazmışdılar. Amma islam qanunlarına görə belə müqəddəs yazı heç bir halda cırıla və yaxud 

zibillə birlikdə tullana bilməz. 

83 


Beynəlxalq marketinqdə müxtəlif ölkələrin mədəniyyətlərindən, eləcə də sosial inkişaf, 

mentalitet və dillə bağlı sırf kommunikativ xarakterli problemlər baş verə bilir. 

Marketinqdə  mədəni  amillərə  mədəniyyət,  submədəniyyət  və  sosial  vəziyyət  daxildir. 

Mədəniyyət  -  hər  bir  ölkənin  və  yaxud  ölkələr  qrupunun  qəbul  etdiyi,  dayanıqlı  əsas 

stereotiplər,  qiymətli  istiqamətlərdir  ki,  həmin  ölkə  vətəndaşı  bunları  həyatın  davranış 

normalarının əsas prinsipi hesab edirlər. 

Mədəniyyət - insan davranışını, tələbatını müəyyən edən ilk səbəb və əsas faktordur. 

Belə  ki,  ABŞ-da  uşaqlar  doğulandan  individualizm,  qaydalar,  qanunlar  çərçivəsində 

azadlıq,  aktivlik,  müvəffəqiyyət,  proqress,  iş  qabiliyyəti,  təcrübilik,  xarici  komfort, 

silantropstva və s. kimi qiymətli təəssüratları mənimsəyirlər. 

Yaponiyada  uşaqlar  bir  başqa  cür  həyati  dəyərləri  mənimsəyirlər.  Məsələn, 

kollektivçilik, intizamhhq, böyüklərə, zəiflərə hörmət, işqabiliyyəti, əməksevərlik, ciddilik, 

asketizm və s. Mədəni normaların, dəyərlərin fərqliliyi təkcə istehlakçı seçiminə deyil, xarici 

partnyorlarla işgüzar münasibətlərə də təsir edir. 



Submədəniyyət  adətən  ümumi  dəyərlər  sistemi  olan  əhali  cp'upuna  aiddir:  məsələn, 

anqlikan kilsəsinin və ya müsəlman dininin ardıcılları, yəni eyni bir millətin nümayəndələri. 

Bir submədəniyyətə aid olan insanlar özünəməxsus istehlak və alıcı davranışına malik 

olurlar. Ayrıca ölkənin submədəniyyət tipini bilmək perspektivli məqsədli bazarı seçməyə 

yardımçı olur. Bir sıra hallarda eyni submədəniyyət bir sıra ölkələrdə mövcud olur. 

Sosial vəziyyət də mədəniyyət qaydalarında əsas amil kimi çıxış edir. Bir çox hallarda 

insanın  istəklərinin  spesifikasına  təsir  göstərir.  Sosial  vəziyyət  məşğuliyyət,  ixtisas,  gəlir 

səviyyəsi, təşkil və s. əsasında müəyyən edilir. Belə ki, müxtəlif ölkələrin ali məktəblərinin 

nümayəndələrinin oxşar istehlakçı tələbləri olur, bu ölkələrin müxtəlif ixtisaslı adamlarının 

isə əksinə, müxtəlif istehlakçı tələbləri olur. 


Download 4.84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   62




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling