Elmi redaktor: Rəvcilər: dos. E. N. Kərimo v prof. I. A. Kərimli dos. T.Ş.Şükürov

Şəkil 4.1. Biznesin genişləndirilməsinin mal-bazar strategiyaları. 

“Yeni  mal-yeni  bazar”  strategiyası  (fəal  ekspansiya  (genişlənmə,  yayılma) 

strategiyası).  Bazar  davranışının  firma:  onun  rəhbərliyi  və  şəxsi  heyəti  tərəfindən 

əhəmiyyətli səylər və xərclər tələb edən ən dinamik və mürəkkəb xəttidir. Eyni zamanda o, 

xarici  ölkələrin  satış  bazarlarına  girməyin  və  onları  qazanmağın  ən  geniş  yayılmış 

strategiyasıdır. O, yeni mallar, onların növlərini və modellərini, yeni məhsul çeşidlərini tələb 

edən əvvəllər əhatə olunmamış xarici ölkələrdə bazar axtarıb tapılmasını, habelə yeni mallar 

tələb  edən  köhnə  xarici  bazarlarda  yeni  seqmentlər  axtarıb  tapılmasını  həyata  keçirmək 

imkanı yaradır. 

“Lazer  şüası”  strategiyası.  Xarici  bazarların  mənimsənilməsi  daha  əlçatan  bazara 

yeridilməklə  sadə  bazarlardan  mürəkkəblərinə  getmək  yolu  ilə  yerinə  yetirilir.  Belə 

strategiya  xərclərə  qənaət  etmək  və  daha  böyük  dərəcədə  müvəffəqiy

5

'əti  təmin  etmək 

imkanı yaradır, çünki hər sonrakı bazar öz xarakteristikalarına görə xeyli dərəcədə əvvəllər 

mənimsənilmiş bazarı xatırladır və böyük risklər  və gözlənilməzliklər  yaratmır. Xüsusilə, 

belə strategiyaya uyğun olaraq əwəlcə daxili bazarda olan bütün imkanları seçmək, sonra 

özlərinin  yerli  istehsalçılarının  yüksək  rəqabəti  olmayan  neytral  xarakterli  sadə  xarici 

bazarlara daxil olmaq və bundan sonra yüksək rəqabətli, o cümlədən həmin xarici ölkənin 

yerli firmaları tərəfindən yüksək rəqabətli bazarlara çıxmaq tövsiyə olunur. 

Hücum strategiyası. Belə strategiya firmanın fəal, təcavüzkar mövqeyini nəzərdə tutur 

və ilk növbədə xarici bazarda da bazar payını əldə etmək və genişləndirmək məqsədi daşıyır. 

Firma  hücumetmə  strategiyasını  aşağıdakı  bir  neçə  halda:  əgər  bazarda  pay  zəruri 

minimumdan və ya optimumdan aşağıdırsa və ya rəqiblərin hərəkətlərinin nəticəsində kəskin 

azalmışdırsa və mənfəətin kifayət səviyyəsini təmin etmirsə; əgər istehsalın yalnız satışların 

əhəmiyyətli dərəcədə artması halında özünü ödəyəcək genişləndi 

52 

rilməsini  həyata  keçirirsə;  əgər  rəqib  firmalar  öz  mövqelərini  itirirsə  və  nisbətən  böyük 

olmayan xərclərlə bazar payını genişləndirmək üçün real imkan yaranırsa seçə bilər. Təcrübə 

göstərir ki, belə strategiya aparılması yüksək dərəcədə inhisarlaşmış bazarlarda və malları pis 

fərqləndirilən  bazarlarda  çətinləşir.  Hücum  strategiyasının  növləri  aşağıdakılardır  (cədvəl 

4.2). 

Cədvəl 4.2 

Bazarın tipi

 

Bazara toplanmış çıxış (“Qarışqa” 

metodu)

 

Bazara fərqli çıxış (“Cırcırama” 

metodu)

 

Hücum

 

Müdafiə

 

Hücum

 

Müdafiə

 

Daxili

 

“Mübarizə

 

ləvazimatı

 

toplanması”

 

“Qala

 

müdafiəsi”

 

-

 

-

 

Neytral xarici

 

“Əməliyyat

 

meydanı

 

tutulması”

 

“Müdafiə

 

perinietrinin

 

saxlanılması”

 

“Məngənə”,

 

“Mühafizə”

 

“Aryerqardda

 

mübarizə”

 

(döyüş)

 

Yüksək rəqabətli xarici 

bazar

 

“Cəbhəboyu

 

hücum”,

 

“Həmlə”

 

-

 

“Dırmıq”

 

“Partizan

 

müharibəsi”

 

03 03 

;3 >1 

f M 

Ö

 

N c3 

Q 5-1 

i-J tc 

“Əməliyyat meydanı (platsdarm) tutulması” strategiyası.  Firma onu maraqlandıran 

ölkənin  bazarına  yeridilməyə  hazırlığa  başlayır.  Satış  şəbəkələri,  anbar  binaları  əldə  edir 

(alır), ilkin informasiya toplayır, birgə müəssisələr yaradır və b.k. 

Firma bir sıra hallarda onu maraqlandıran bazara yaxında yerləşən ölkələrin bazarlarına 

yeridilmə  yolu  ilə  yaxınlaşır  və  ya  oxşar  iş  şəraiti,  lakin  daha  az  dərəcədə  rəqabət  olan 

bazarlara yeridilmə metodlarını öyrənir. 

“Cəbhəboyu həmlə” və ya hücum strategiyası. Fəal rəqabətli çətin əlçatan bazarların 

sərhədlərinin qırılması və bazar mübarizəsinin sərt metodlarından istifadə edilməsi nəzərdə 

tutulur. Bu strategiyanın həyata keçirilməsi üçün xeyli vəsait və yeridilən bazar üçün şərtlərə 

riayət edilməsi tələb olunur ki, o, rəqib firma tərəfindən sərt müdafiə strategiyası tutmasın. 

“Məngənə”  və  ya  mühafizə  strategiyası.  Firma  əsas  rəqiblərin  bazarlarına 

yaxınlığında, eyni zamanda böyük miqdarda bazarlarda hücum hərəkətlərinə təşəbbüs edir. 

Belə  strategiya  firmanın  fəaliyyətinin  yüksək  səviyyədə  beynəlmiləlləşdirilməsini  nəzərdə 

tutur. 

“Dırmıq”  strategiyası.  Firma  əsas  rəqiblərin  bazarlarında  fəal  hücum  və  təcavüzkar 

bazar hərəkətləri edir, əslində (praktik olaraq) bütün əsas seqmentləri onların əlindən alır. Bu 

strategiyanı  dünya  liderliyi  strategiya  -  dünyanın  aparıcı  beynəlxalq  şirkətlərinin  geniş 

yayılmış strategiyası adlandırmaq olar. 

Xarici bazarların pozitiv saxlanması strategiyası 

Müdafiə  strategiyası.  Bu  strategiya,  məsələn,  daxili  bazarda  mövcud  olan  bazar 

mövqelərinin  xarici  bazarlara  yeridilmə  və  orada  öz  gücünü  nümayiş  etdirmək  hesabına 

müdafiə edilməsini nəzərdə tutur. Aşağıdakı strategiyalar onun müxtəlif növləri ola bilər. 

“Qala müdafiəsi” strategiyası. Daxili istehsalın kiçik səviyyədə beynəlmiləlləş- dirilməsi 

şəraitində yerli bazarın xarici firmaların həm mallarla, həm də kapitalla 

53 

yeridilməsindən müdafiə edilməsi məqsədilə proteksionizm (himayəçilik) tədbirlərinin fəal 

tətbiqi  nəzərdə  tutulur.  Bu  adətən  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrə  və  iqtisadi  və  maliyyə 

xarakterli  çətinliklərə  məruz  qalan  və  təsərrüfatın  prioritet  sahələrinin  müdafiəsi  siyasəti 

yeridən ölkələr xasdır. 

“Köhnə mal - köhnə bazar” strategiyası (bazara dərindən daxilolma strategiyası) 

müdafiə  strategiyasının  növüdür  və  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  nisbətən  minimum 

genişləndirilməsini  nəzərdə  tutur  ki,  bu  zaman  məlum  məhsul  mənimsənilmiş  bazar 

çərçivəsində satılmaqda davam edir. Bu halda istehsal xərclərinin azaldılması hesabına bazar 

payının artırılması nəzərdə tutulur. 

“Yeni  mal  -  köhnə  bazar”  strategiyası  (yeni  malların  hazırlanması  strategiyası). 

Sahibkarlıq  fəaliyyətinin  əsas  etibarilə  mənimsənilmiş  bazar  çərçivəsində  əmtəə  siyasəti 

hesabına,  yəni  malın  təkmilləşdirilməsi,  onun  istehlak  xassələrinin  yaxşılaşdırılması, 

çeşidlərinin  (assortimentinin)  genişləndirilməsi,  keyfiyyətcə  yeni  mallar  hazırlanması  və 

b.k. genişləndirilməsini nəzərdə tutur. 

“Müdafiə  perimetrinin  saxlanılması”  strategiyası.  Firmanın  digər  ölkələrlə  iqtisadi 

münasibətlərinin beynəlmiləlləşdirilməsinin müəyyən səviyyəsini və müdafiə hərəkətlərinin 

öz ölkəsinin bazarının hüdudlarından kənara, necə deyərlər, neytral bazarların sərhədlərinə 

qədər genişləndirilməsini nəzərdə tutur. Bu bazarlar həmin firma üçün özünəməxsus sanitar 

kordon (sipər) rolu oynayır, öz ölkəsinin bazarlarına girməyə imkan vermir. Məsələn, fransız 

firmaları üçün onun keçmiş müstəmləkələri olan Afrika ölkələrinin bazarları belə bazarlar 

ola bilər. 

“Aryerqardda  mübariz^  (döyüş)  strategiyası.  Özünün  əsas  rəqiblərinin  ən  yaxın 

arxalarında  bazarların  o  zaman  tutulmasını  nəzərdə  tutur  ki,  “müdafiə  müharibəsi”  onlara 

yaxın bazarlara çıxır. 

“Partizan  müharibəsi”  strategiyası.  Ticarət  basqınları  \'ə  rəqiblərin  öz  bazarlarında 

planlaşdırılmış “narahatlıq” həyata keçirməyi nəzərdə tutur ki, öz rəqabət qüvvəsi haqqında 

bəyan etsin, onlarda (rəqiblərdə) firmanın neytral və daxili bazarlarına girmək arzusuna yol 

verilməsinə və rəqibləri bazarların bölünməsi üzrə razılaşmalara, bazar kompromislərinə \’ə 

ticarət hərəkətlərinin koordinasiyasına getməyə vadar etsin. 

Xarici bazarların diversifikasiyası və ya xırdalanması strategiyası. Özünü mümkün ola 

bilən risklərdən və ayrı-ayrı ölkələrin və dar seqmentlərin bazar tələbinin xarakterindən və 

vəziyyətindən  asılılıqdan  qorumaq  məqsədilə  xeyli  sayda  xarici  bazarlara  yeridilməni 

nəzərdə tutur. 

Liderlik strategiyası 

Lider strategiyası (cədvəl 4.3). Belə strategiya xarici bazarda ən böyük bazar payı, ən 

böyük mənfəət və ən yüksək nüfuz qazanılmasını nəzərdə tutur. Məqsədli bazar tamamilə 

təmin edilir. Yüksək səviyyədə reklam və həvəsləndirmə kompaniyaları keçirməklə nisbətən 

geniş inkişaf etmiş satış şəbəkəsi kanallarında orta və yüksək qiymətlərlə müəyyən malın 

geniş spektrdə (dairədə) modifikasiyah təklif olunur. 

Çelencer  (irəli  atılan)  strategiya.  Xarici  bazarlara  yeridilmənin  belə  strategiyasının 

tətbiq  edilməsinin  əsas  məqsədi  bazar  payının  əldə  edilməsi  (qazanılması)  və 

genişləndirilməsidir, bunun üçün firmanın hərəkətinin eyniləşdirilməsi (identifikasiyası) və 

fərdiləşdirilməsi,  yəni  lider  firmanın  siyasətilə  kəskin  ayrılıq  siyasəti  aparılır  ki,  firma 

bazarda tanınsın. Müəyyən malla bazar, demək olar ki, tam təmin edilir. 

Seqment (dar ixtisaslaşma) strategiyası. Belə strategiyanı həyata keçirən firmalar üçün 

mənfəət və nüfuz vacibdir. Onlar özlərinin bazara yeridilməsini dar çərçivədə 

54 

xüsusi bazar seqmentində cəmləşdirirlər. Bazarda məhdud sırada, lakin yüksək keyfiyyətli 

və  aydın  fərdiləşdirilmiş  mal  çeşidlərini  orta  və  yüksək  qiymətlərlə  xüsusi  reklam  və 

həvəsləndirmə proqramlarının müşayiətilə məhdud və ixtisaslaşmış satış şəbəkəsi vasitəsilə 

təklif edirlər. Tərəfdar strategiyası. Xarici bazarlara yeridilmə və yiyələnmə bu halda daha 

çox məcburi tədbir kimi, firmanın müflisləşməsinə yol verməmək və ya daxili bazarda çətin 

vəziyyətdən çıxış axtarılması məqsədilə baş verir. Əsas məqsəd mənfəətin saxlanmasından 

ibarətdir. Bir qayda ilə, firma mövcud imkanlara uyğun olaraq həmin bazarda daha uğurlu 

olan firmaların hərəkətlərini yamsılayır (təkrarlayır). O, minimum mümkün olan səmərəlilik 

verən ən əlçatan seqmenti seçir, aşağı keyfiyyətli mah aşağı qiymətlə təklif edir, ucuz satış 

kanallarından istifadə edir və bunu xərcləri  və keyfiyyəti aşağı  səviyyədə olan reklam  və 

həvəsləndirmə tədbirlərilə müşayiət edir. 

Yaşama strategiyası. Yaşama strategiyası xarici bazarlara yeridilməyin (girməyin) digər 

bütün  strategiyaları  arasında  ən  az  cəzbedicidir,  çünki  bir  günün  strategiyasıdır,  öz 

hərəkətlərinin nəticələrini nəzərə almadan xalis iqtisadi xarakterli məsələni həll etməyi təklif 

edir və fimıanm xaricdə sonrakı fəallığına çarəsiz zərər vura bilər. Lakin bir sıra hallarda 

həmin strategiyadan istifadə edilməsi biznesin uğurlu inkişafına gətirib çıxara bilər. 

Cədvəl 4.3 

Liderlik strategiyası 

Strategiyanın

 

növü

 

Bazar məqsədi

 

Rəqabətə cavab 

verilməsi 

strategiyası

 

Tələbə reaksiya (cavab) verilməsi strategiyası

 

Məqsədli

 

bazar

 

Siyasət

 

Marketinq-miks

 

Liderlik

 

strategiyası

 

Bazarda ən 

böyük pay, ən 

böyük mənfəət, 

ən böyük nüfuz

 

Bütün

 

istiqamətlər

 

Tam

 

təminetmə

 

Əmtəə

 

Qiymət

 

Distribusiya

 

Həvəsləndirmə

 

Tam parametrlər 

sırası, yüksək 

keyfiyyət

 

Qiymətlərin orta və 

yüksək səviyyəsi 

Sərbəst geniş sistem 

Orta və yüksək 

səviyyə, bütün növlər

 

Liderliyə iddiaçı

 

(“Çelencer”)

 

strategiyası

 

Bazar payı

 

Differensiasiya

 

(fərqləndirmə)

 

Demək olar 

ki, tam 

təminetmə

 

Əmtəə

 

Qiymət

 

Distribusiya

 

Həvəsləndirmə

 

Liderdən

 

fərqləndirmə

 

Müəyyən 

bazar 

hissəsində 

(seqmentində, 

taxçasında) 

ixtisaslaşma 

strategiyası 

(“Seqment” 

strategiyası)

 

Mənfəət, nüfuz, 

ad-san

 

Təmərküzləşmə

 

Xüsusi bazar 

seqmenti 

(mal və ya 

alıcılar üzrə)

 

Əmtəə

 

Qiymət

 

Distribusiya

 

Həvəsləndirmə

 

Məhdud sıra, 

keyfiyyət - ortadan 

yüksək və ya yüksək 

Səviyyə orta və 

yüksək

 

Məhdud, xüsusi 

Xüsusi tələblər

 

Tərəfdar

 

strategiyası

 

Mənfəətlərin

 

saxlanılması

 

Yamsılama

 

iqtisadi

 

Səmərəli

 

Seqment

 

Əmtəə

 

Qiymət

 

Distribusiya

 

Həvəsləndirmə

 

Keyfiyyət - digər 

firmalardakı kimi və 

aşağı

 

A.şağı səviyyə 

Dəyərindən asılı 

olaraq

 

Aşağı səviyyə

 

55 

Qalıq biznes strategiyaları, məcburi strategiyalar 

Marketinq səylərindən asılı strategiyalar 

intensiv  yeridilmə  strategiyası.  Bazarın  tutumu  kiçik  olan  halda  istifadə  edilir. 

Marketinq səylərinə yüksək qiymətlər və yüksək xərclər strategiyası tətbiq olunur. 

Seçmə  yeridilmə  strategiyası.  Bazarın  tutumu  kiçik  olan  halda  istifadə  edilir. 

Marketinqə yüksək qiymətlər və aşağı (az) xərclər strategiyası tətbiq olunur. 

Geniş  yeridilmə  strategiyası.  Bazarın  tutumu  böyük  olan  halda  istifadə  edilir. 

Marketinqə aşağı qiymətlər və yüksək xərclər strategiyası tətbiq olunur. 

Passiv  yeridilmə  strategiyası.  Bazarın  tutumu  böyük  olan  halda  istifadə  edilir. 

Marketinqə aşağı qiymətlər və aşağı xərclər strategiyası tətbiq olunur. 

Xarici bazardan çıxma vo divestisiya strategiyaları 

Cari çəkilmə strategiyası. Belə strategiya biznesin tez ləğv edilməsini və ya bazardan 

yavaş getməyi (əməliyyatların tədricən azaldılmasını) nəzərdə tutur. 

Əgər  xarici  bazar  şirkətin  ümumi  strategiyasına  uyğun  gəlmirsə,  əgər  vəsaitlərdən 

istifadə edilməsinin daha perspektivli alternativləri vardırsa, yəni digər, daha perspektivli və 

mənfəətli bazarlarda mövqelərin tutulması və möhkəmləndirilmə.si yolu ilə öz fəaliyyətini 

optimallaşdırmaq  məqsədilə  həmin  bazardan  gedir.  Məsələn,  firma  material  tutumlu  və 

əmək  tutumlu  sahələrdən  eimtutumlu  texnologiyalar  sahəsinə,  inkişaf  etməkdə  olan 

ölkələrdən inkişaf etmiş ölkələrə getməyi daha yaxşı hesab edir. 

Belə strategiya bir sıra hallarda məcburi olur, firmaya təcili maliyyə vəsaitləri lazım olan 

zaman  və  ya  onu  rəqiblərin  hərəkəti  məcbur  edən  halda  o,  özünün  bazar  payım  satmağa 

məcbur olur. Bu zaman nəzərdə saxlamaq lazımdır ki, bazardan getmək asandır, lakin oraya 

qayıtmaq çox çətindir. 

Əgər şirkət xaricdə birgə istehsal ^■ə ya öz istehsalını təşkil etmək və b.k. xarici-iqtisadi 

inkişaf formalarından istifadə edirsə, onda geriçəkilmə strategiyası divestisiya strategiyasını 

həyata  keçirməyi,  yəni  ölkədən  öz  kapitalının  götürülməsini,  sahibi  olduğu  xarici 

mülkiyyətin  satılmasını,  müəssisənin  bağlanmasını  nəzərdə  tutur.  Beynəlxalq  marke- 

toloqlar  və  menecerlər  bazardan  getmək  haqqında  son  dərəcə  az  hallarda  qərarlar  qəbul 

edirlər. Bazar payını satmaq asandır, lakin onu əldə etmək çox çətindir. 

3.

 

Bazarın firma strukturunun öyrənilməsi (bazarın subyektləri) 

Seçilmiş bazarda mövqeyinin  möhkəmləndirilməsi  üçün, onun  rəqabət  mühitini təhlil 

etmək  lazımdır.  Bazarda  situasiya  bu  və  ya  digər  dərəcədə  monopolik  və  ya  rəqabət 

xarakteri  daşımalıdır.  Bundan  asılı  olaraq  müəssisənin  satış  siyasətini  qururlar.  Seçilmiş 

bazarda dayanıqlı mövqe tutmaq üçün vaxtaşırı analitik iş aparmaq lazımdır. Bunun üçün 

aşağıdakıları müəyyən etmək lazımdır: 

a)

 

Seçilmiş bazarın əsas iştirakçılarını və onların davranış xüsusiyyətlərini; 

b)

 

Mümkün müttəfiqləri və aşkar bədxahları. 

Bazarın firma strukturunu aşağıdakı qruplara ayırmaq olar: 

a)

 

firma-kontragentlər; 

b)

 

firma-vasitəçilər; 

c)

 

firma rəqiblər. 

56 

Firma-kontragentlər  -  müəssisənin  ixrac  məhsulunun  alıcılarıdır  (real,  potensial). 

Təbiidir ki, belə firmalarla müəssisə nə qədər çox əlaqə yaratsa, bir o qədər yaxşıdır. Qeyd 

etmək lazımdır ki, müəssisənin məhsulu ilə maraqlanan firmalar alıcı seqmentinin kriteriyası 

ilə ən yaxşısını seçməyə çalışır. 

Kontragent-firmaların seçilinəsi. 

İnkişaf  etmiş  bazar  iqtisadiyyatlı  ölkələrdə  istənilən  şirkət  üçün  partnyor  haqqında 

informasiya  toplanması  adi  işdir.  Xarici  bazarda  partnyorun  öyrənilməsi  praktikası 

müqavilənin bağlanması,imzalanmasına qədər işgüzar həyatın normasına çevrilmişdir. 

Partnyorun  ciddiliyini  mühakimə  etməyə  imkan  verən  minimal  informasiyalar 

aşağıdakılardır: 

-

 

Rəsmi qaydada şirkətin qeydə alınması faktı; 

-

 

Şirkətlərin yaranma tarixi, hüquqi ünvan, biznes-ünvan; 

-

 

Şirkətlərin nümayəndəliyi və filialları, onların ünvanı; 

-

 

Nizamnamə kapitalının məbləği; 

-

 

Həmmüdirlərin yaşayış yeri, adı, sayı; 

-

 

Şirkətlərin direktoru, katibəsi; 

-

 

Şirkətlərin keçən il üçün fəaliyyətinin maliyyə nəticələri, o cümlədən alınan gəlirin 

Konsaltinq  və başqa  şirkətlərin bu və  ya digər firmalar haqqında məlumatlarını təklif 

edirlər. 

Belə  ki,  potensial  xarici  partnyor  üzrə  məlumat-biznes  arayışını  «Dan  and  Bredstrit» 

kampaniyası adətən belə hazırlayır. Onun 20 bölməsi olur. 

1.

 

Şirkətlərin kodu. 

2.

 

Şirkətlərin tam adı. 

3.

 

Riskin qiymətləndirilməsi cədvəli. 

4.

 

Şirkətlərin rekvizitləri. 

5.

 

Təsisçilər haqqında məlumat. 

6.

 

Ümumi məlumat. 

7.

 

Şirkətin rəhbərliyi haqqında məlumat. 

8.

 

Şirkətlərin vəziyyətinə, fəaliyyətinə təsir edən əsas hadisələr. 

9.

 

Məhkəmə proseslərində şirkətlərin iştirakı göstəriciləri. 

10.

 

Şirkətlərin  ödəmə  öhdəliklərinin  yerinə  yetirilməsi  işində  etibarlılığını  xarakterizə 

edən məlumatlar. 

11.

 

Şirkət  ilə  iş  aparmış  banklar  haqqında,  başqa  maliyyə  təşkilatları  haqqında 

məlumatlar  imkan  verir  ki,  onunla  işgüzar  əlaqələr  yaratmağın  nə  qədər  əlverişli  olması 

müəyyənləşsin. 

12.

 

Son 3 ildə şirkətlərin maliyyə-iqtisadi göstəricilərini təhlil etmək lazımdır. Bu son 3 

ildə onun inkişaf dinamikasını göstərir. Bu bölmə 3 ildən artıq fəaliyyət göstərən firmalar 

üçün məqbuldur. 

13.

 

Şirkətlərin  maliyyə  dayanıqlığını  yoxlamağa  imkan  verən  nisbi  göstəricilərin 

öyrənilməsi. 

14.

 

Şirkətlərin aktiv və passivləri haqqında son maliyyə hesabatının məlumatı. 

Bu məlumat bir qayda olaraq kampaniyanın öz məlumatlarılə hazırlanır. 

15.

 

«Gəlir və xərclər hesabı» bölməsi. O, kampaniyanın illik gəlirini xarakterizə edir. 

16.

 

«Tarixi arayış»şirkət rəhbərliyi haqqında məlumatı əks etdirir. 

17.

 

Təsisçi  firmalar,  qız  müəssisələr  haqqında  məlumat  imkan  verir  ki,  bu  şirkətin 

işgüzar strukturda yerini müəyyənləşdirmək mümkün olsun. 

57 

18.

 

Şirkətlərin bütün filialları haqqında məlumatlar. 

19.

 

Şirkətlərin fəaliyyətinin növü, mal göndərmə şərtləri, işçilərin sayı. 

20.

 

Yuxarıda göstərilən biznes məlumatların qısa xülasəsi. 

Xarici şirkətin cari vəziyyətinin ekspertizasına aşağıdakı bölmələr daxildir: 

1.

 

Şirkətin adı - şirkətlərin tam və dəqiq adı daxil edilir. 

2.

 

Şirkətin reytinqi - şirkətin maliyyə vəziyyəti və kredit riskinin səviyyəsi. 

Təmayül - son 3 ildə inkişaf təmayüllü son hesabat. Reytinqin müəyyən edilməsi 

məqsədi ilə istifadə olunan son hesabata daxil edilən maliyyə məlumatları. 

3.

 

Ünvan göstəriciləri. 

4.

 

Kötük şirkətlər. 

5.

 

Ümumi məlumat. 

-

 

Qeydiyyat ili və şirkətlərin fəaliyyətinin başlanması; 

-

 

Satışın həcmi, gəlir; 

-

 

Standart sənaye təsnifatının kodu; 

-

 

Rəhbərlik - şirkətdə hüquqi cavabdehliyi olan şəxslərin adı. 

6 . Xüsusi hadisələr. 

7.

 

Kütləvi məlumatlar. 

8.

 

Ödənişlər haqqında məlumatlar. 

Öz növbəsində «Financial Times» qəzetində «Exporter» əlavəsində 32 dövlətdən olan 

şirkətlərin  maliyyə  hesablarının  etibarlılığı  barədə  məlumat  verilir.  Bununla  bərabər 

Mərkəzi  Bankda  və  yaxud  digər  səlahiyyətli  bankda  yerli  valyuta  idxalçı  ilə  de- 

ponentləşmənin müqavilə müddətinin orta müddəti göstərilir. Bundan əlavə o ödəmələrin 

gecikməsi imkanlarına qiymət verilir (aşağı, orta və ya yüksək risk) və ödəmənin qismən 

liberal  forması  32  dövlətin  idxalçıları  tərəfindən  qiymətləndirilmişdir.  (AH  -  açıq  hesab; 

Təsdiq olunmuş akreditiv - TA; Təsdiq olunmamış akreditiv- QA qabaqcadan tratta - QT; 

30/QT  -  30  günlük  müddətlə  tratta  (tratta  köçürülmüş  veksel)).  Bu  məlumatlar  aşağıdakı 

cədvəldə öz əksini tapır