Elmi redaktor: Rəvcilər: dos. E. N. Kərimo v prof. I. A. Kərimli dos. T.Ş.Şükürov
Download 4.84 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- ÜTT-yə üzvolma prosedurları.
- Yoxlama sualları
- Bazarın əlverişliyi
- Siyasi mühit
|
ÜTT-də qərarların qəbulu. ÜTT-də qərarlar konsensus yolu ilə qəbul olunur. ÜTT sazişləri üzv’lər arasında müzakirə edilir, konsensus yolu ilə qəbul olunur və bütün üzv ölkələrin parlamentlərinə gündərilir. ÜTT-nin Sazişləri üzv ölkələrin parlamentlərində təsdiq olunmalıdır. Digər hal nəzərdə tutulmadıqda, qərarları səs çoxluğu yolu ilə də qəbul etmək mümkündür.Lakin bu, ÜTT-də çox nadir hallarda istifadə olunub. Əmtəə, xidmətlər, əqli mülkiyyət sahələrini əhatə edən Sazişlərin anlayışlarının açıqlanması və öhdəliklərdən azad olunma 3/4 səs çoxluğu ilə qəbul olunur. Yeni üzvlərin qəbul edilməsi, eyni zamanda iştirakçıların hüquq və öhdəliklərinə toxunmayan düzəlişlərin qəbulu üçün 2/3 səs çoxluğu tələb olunur, lakin praktiki təcrübədə konsensus prinsipi əsas tutulur. ÜTT-yə üzvolma prosedurları. Ümumdünya Ticarət Təşkilatını təsis edən sazişə əsasən, bu təşkilatın təsisçiləri kimi əmtəə və xidmətlər üzrə öhdəliklərinin siyahılarını təqdim edən və ÜTT-nin Əsas Sazişlər Paketini ratifikasiya edən QATT-m (Tariflər və Ticarət üzrə Baş Sazişin) üzv ölkələri olublar. Hal-hazırda ÜTT-nin 147 tam hüquqlu üzv-ölkəsi var, onlardan 128-i təsisçi ölkə statusuna malikdirlər. Eyni zamanda otuzdan artıq ölkə ÜTT-nin müşahidəçi ölkəsi kimi fəaliyyət göstərir, onlardan tam əksəriyyəti (Tacikistan istisna olmaqla, bütün MDB-nin üzvğ olan ölkələr) üzvolma prosesinin müxtəlif mərhələlərindədir. Bundan başqa, bir sıra digər beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən Beynəlxalq Valyuta Fondu, Dünya Bankı, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının müxtəlif təşkilatları, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı və digər regional birliklər, əmtəə birlikləri və s. müşahidəçi şəklində ÜTT-nin fəaliyyətində iştirak edirlər. Ümumdünya Ticarət Təşkilatına qəbul edilmə prosedurları QATT-ÜTT-nin əlli illik təcrübəsi nəticəsində formalaşıb, kifayət qədər mürəkkəbdir və bir neçə mərhələdən ibarətdir. Üzv olan ölkələrin təcrübəsi onu da göstərir ki, qəbul prosesi ən aşağısı 3-4 il, bəzi hallarda isə bundan da çox vaxt apara bilər (məsələn, Çin - 13 ildən artıq, Rusiya - 10 ilə yaxın və sairə). ÜTT-nin əsas prinsip və qaydaları: -
Ticarətdə qeyri-diskriminasiya prinsipi, bütün üzv-ölkələrə “ən əlverişli rejimin” verilməsi; -
olunan rejim yerlilərə tətbiq olunandan az əlverişli olmamalıdır); -
Ticarətin tənzimlənməsində tarif üsullarına üstünlük verilməsi; -
Kəmiyyət məhdudiyyətlərindən imtina edilməsi; -
Ticarət siyasətinin şəffaflığına riayət edilməsi; -
Ticarət mübahisələrinin danışıqlar və məsləhətləşmələr yolu ilə həll edilməsi. 1999-cu ildə Azərbaycan Respublikası hökuməti adından Xarici Ticarət rejimi haqqında Memorandum ÜTT Katibliyinə təqdim edilmişdir. Bundan sonra ÜTT-nin üzvolma proseduruna müvafiq olaraq birinci sual-cavab mərhələsi başlamışdır. Belə ki, ÜTT-nin və həmçinin Azərbaycan üzrə İşçi Qrupunun fəal üzvləri olan Avstraliya, Yaponiya, Avropa Birliyi və ABŞ tərəfindən Memorandumla bağlı suallar verilmiş və təqdim olunmuş suallar müvafiq qaydada cavablandırılmışdır. ÜTT-yə üzvolma prosesinin növbəti mərhələsi kimi 7 iyun 2002-ci il tarixində ÜTT-nin Azərbaycan üzrə İşçi Qrupunun Birinci İclası keçirilmişdir. Bununla əlaqədar Azərbaycanın Nümayəndə Heyəti 2002-ci ilin 3-7 iyun tarixlərində Cenevrəyə səfər etmişdir. Burada Nümayəndə Heyəti və ÜTT-nin 9 üzv ölkəsi - Avstraliya, ABŞ, Litva, Moldova, Gürcüstan, Avropa Birliyi, İsveçrə, Kanada və Azərbaycana üzvolma prosesində dəstək göstərən Türkiyə nümayəndələri arasında ikitərəfli görüşlər keçirilmişdir. Qeyd olunduğu kimi, cari ilin 7 iyun tarixlərində ÜTT-nin 28 üzv-ölkəsi, o cümlədən ABŞ-ın iştirakı ilə keçirilmiş İşçi Qrupunun birinci İclasında Memorandum və üzv-ölkələrə göndərilən cavablar müzakirə edilmişdir. Burada ölkələr Azərbaycana üzvolma istiqamətində gördüyü işlərdə hər cür köməyin göstərilməsinə hazır olduqlarını bildirmişlər. Türkiyə, Avropa Birliyi, ABŞ və eləcə də beynəlxalq təşkilatların xətti ilə Azərbaycana texniki və institusional yardımın göstərildiyi xüsusilə qeyd olundu. Keçirilən iclasda Kanada, Avstraliya, Avropa Birliyi, eləcə də ABŞ tərəfindən çoxsaylı suallar verilmişdir. Nəticədə İşçi Qrupunun üzv ölkələri tərəfindən Azərbaycana bir sıra suallar, həmçinin ABŞ tərəfindən 20 səhifəlik geniş əhatəli suallar təqdim olunmuşdur. Suallar, eləcə də Kanada, Avropa Birliyi və İsveçrə tərəfindən daxil olmuşdur. Cavabların bütün əlaqədar təşkilatlardan toplanıldığından sonra, məlumat təhlil olunmuş və sualların cavablandırılmış toplusunun ilkin layihəsi artıq hazırlanmışdır. ÜTT-na daxil olan dövlətlər bütün paketdəki öhdəlikləri qəbul etməlidirlər. Yalnız burada dörd saziş istisnadır: Hökumət alqı-satqısı haqda saziş. Mülki aviatexnika haqda saziş. Süd məhsulları və mal əti haqda sazişlər. Bu və ya digər dövlətin ÜTT-nin hüquq və vəzifələrini qəbul etməsi ilə digər iştirakçı dövlətlərlə ikitərəfli ticarət müqavilələri sferasında qarşılıqlı münasibətlərin nizama salması qüvvədən düşdü. Ona görə də çoxlu belə müqavilələrin fəaliyyəti ya tam, yaxud da qismən dayandırıldı. QATT-94 tərkibinə həmçinin Mərakeş protokolu da daxil oldu. Mərakeş protokolu kənd təsərrüfatı və digər mallar üzərində razılaşdırılmış tarifdən, preferensiyah tarifdən, qeyri-tarif xarakterli güzəştlərdən və kənd təsərrüfatı üçün daxili və xarici subsidiyalaşdırmaya aid öhdəliklərdən ibarət idi. Əvvəllər QATT-m tərkibi 3 hissədən və 35 maddədən ibarət idi. 1964-cü ildə QATT-m mətninə dördüncü hissə əlavə olundu. ÜTT-yə qəbulda əsas müzakirə obyektlərindən biri də telekommunikasiya vasitələrinin liberallaşması ilə əlaqədardır. “Azelektrom”un özəlləşdirilməsi ölkəmizin sözügedən quruma üzvlüyünə öz töhfəsini verə bilər. Çünki bu, beynəlxalq danışıqlar sahəsində ölkədə ən böyük inhisarçı dövlət qurumudur. Qeyd edək ki, hökumət bu texniki maneənin aradan qaldırılması üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirəcək. Ancaq əvvəlcə bu məsələ ilə bağlı, qurumun konkret şərtlərinin əldə edilməsi lazımdır. Təşkilat üzvlərinin Azərbaycanla razılaşmadığı digər məqam aqrar sektorla bağlıdır. Belə ki, kənd təsərrüfatı Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün prioritet sahə seçildiyindən bu sahəyə dövlət tərəfindən müvafiq subsidiyalar edilir. Hazırda bu istiqamətdə də danışıqlar davam etdirilir. Danışıqlarda razılaşdırılmayan məsələ Azərbaycana hansı kvotanın tətbiqi ilə bağlıdır. Xidmətlər sahəsinə dair öhdəliklər şərti olaraq üç hissədən ibarətdir: horizontal, spesifik və ən əlverişli rejimdən istisnalar. Azərbaycan tərəfinə irəli sürülən əsas təkliflər də məhz bu hissələrə uyğun olaraq formalaşdırılmışdır. Həmin tələblər ona yönəlmişdir ki, xidmətlər sahəsinə investisiyaların cəlb edilməsi, xidmətlərin çeşidinin və keyfiyyətinin artırılması, qiymətlərin azaldılması üçün xidmətlər bazarı libe- rallaşdırılmah və ədalətli rəqabət mühiti təmin edilməlidir. Xidmətlər üzrə ən sərt tələblər ABŞ və Avropa Birliyi tərəfindən irəli sürülmüşdür. Ümumi tələblərdən biri də ondan ibarətdir ki, Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan qanunvericiliyi ilə xidmətlər sahəsində xarici hüquqi və fiziki şəxslər üçün tətbiq edilməsi nəzərdə tutulan məhdudlaşdırıcı tədbirlərdən əlavə yeni məhdudlaşdırıcı tədbirləri özündə ehtiva edən təkliflərin öhdəliklər cədvəlinə daxil edilməsi məqsədəuyğun deyil. Başqa sözlə, .xidmətlər üzrə danışıqlar bu sahədə hazırda mövcud olan tənzimləmə tədbirləri çərçivəsində aparılmalıdır. Bütövlükdə xidmətlər sahəsinə dair Azərbaycan tərəfinə bildirilmiş əsas tələblər aşağıdakılardan ibarətdir: Horizontal öhdəliklərə dair əsas tələblər: -
xidmətlər sahəsində subsidiyaların tətbiq edilməyəcəyinə dair öhdəliyin götürülməsi; -
əcnəbilərə Azərbaycan Respublikasının ərazisində torpaq üzərində mülkiyyət hüququ əldə etmək hüququnun verilməsi; -
üçün mövcud şəraitin daha da liberallaşdınlması və sair. Spesifik öhdəliklərə dair əsas tələblər: -
xidmətlər bazarının daha da liberallaşdınlması və xarici hüquqi şəxslərin Azərbaycanın xidmətlər bazarında heç bir diskriminasiya olmadan xidmətlər göstərilməsi üçün zəruri şəraitin yaradılması; -
xidmətlər üzrə Baş Sazişin (GATS) tələblərinə uyğun olaraq xidmət göstərilməsinin bütün üsulları üzrə Azərbaycan tərəfinin təklif etdiyi məhdudiyyətlərin ləğv edilməsi; -
lİTT-nin tərtib etdiyi təsnifatda əksini tapmış 155 xidmət növlərinin hamısının daxil edilməsi və onlar üzrə heç bir məhdudiyyətin qoyulmaniası; -
fəaliyyətinə heç bir məhdudiyyətin qoyulmaması, sığorta şirkətlərinin nizamnamə kapitalında xaricilər üçün müəyyən edilmiş məhdudiyyətin aradan qaldırılması, xarici sığorta şirkətlərinin Azərbaycan ərazisində birbaşa filiallarının və nümayəndəliklərinin açılmasına icazə verilməsi, xarici kapitalın iştirakı ilə yaradılmış birgə sığorta şirkətlərində İdarə Heyətinin üzvlərinin yarısının əcnəbilərdən ibarət olması, müdir və ya onun müavinlərindən birinin Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olması tələbinin ləğv edilməsi; -
Azərbaycan Respublikası Milli Bankının xarici bank kapitalının yerli bank kapitalında iştirakına məhdudiyyət tətbiq etmək hüququnun ləğv edilməsi və Qanunda təsbit edilməsi, xarici bankların Azərbaycan Respublikası ərazisində birbaşa filiallar açmasına icazə verilməsi, xarici bankların Azərbaycandakı filiallarında inzibatçılardan birinin Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olması tələbinin ləğv edilməsi; 34
-
telekommunikasiya sahəsində “Azelektrom”un müstəsna hüququnun ləğv edilməsi, xidmətlər göstərilməsinin birinci üsulu üzrə heç bir məhdudiyyətin qoyulmaması, kompyuter xidmətləri sahəsində xidmətlər göstərilməsinin birinci üsulu üzrə öhdəliyin götürülməsi; -
paylaşdırma xidmətləri üzrə heç bir məhdudiyyətin qoyulmaması və “Pərakəndə satış” xidmətinin öhdəliklərə dair Azərbaycan Respublikasının təkliflər cədvəlinə daxil edilməsi və heç bir məhdudiyyətin qoyulmaması və sair.
-
Ən əlverişli rejimdən istisnalar cədvəlinə daxil edilmiş istisnaların aradan qaldırılması və bütün ölkələrə eyni şəraitin təmin edilməsi. Yoxlama sualları 1.
Transmilli və beynəlxalq kompaniyalar nə ilə fərqlənir? 2.
Transmilliləşmə indeksi nədir və o, kompaniya üçün necə müə 3 ^ənləşir? 3.
faktları göstərə bilərsinizmi? 4.
TMK-nın beynəlxalq marketinqin inkişafında müsbət əhəmiyyəti nə bağlıdır? 5.
strategiyasının əleyhinə çıxırlar? 6.
Azərbaycan UTT daxil olsa, nə qazanar, nələri itirər? edən
ilə 35
II BOLMƏ BEYNƏLXALQ MARKETİNQ TƏDQİQATLARI Mövzu 3. Beynəlxalq marketinqin tədqiqat metodları Mövzunun planı 1.
Beynəlxalq marketinqin xarici mühiti və onun tədqiqatının xüsusiyyətləri. 2.
Beynəlxalq marketinqdə istifadə olunan əsas informasiya şəbəkələri: internet, ekstranet, intranet. 3.
1. Beynəlxalq marketinqin xarici mühiti və onun tədqiqatının xüsusiyyətləri Bu və ya digər konsepsiyanı seçərkən kampaniya xarici bazarın potensial xarakteristikası ilə imkanlarını və öz məqsədini üz-üzə qoyur. Bazarın şərtləri, onun inkişafının perspektivləri, rəqabət dərəcəsi xarici bazarın seçimində marketinq tədqiqatının mütləq obyektləridir.
qənaətbəxş şəraitlərdə məqsədli bazar seçimində əsas rol oynaya bilər. Daxili bazara giriş imkanını, ilk öncə, mövcud maneələr nöqteyi-nəzərindən analiz edirlər və onları aradan qaldırmaq lazım gəlir: gömrük maneələri, hüquqi məhdudiyyətlər, proteksion və diskriminasyon qeyri-tarif maneələri. Beynəlxalq marketinqdə firmanın özünə, eləcə də onun təkliflərinə münasibətdə, xarici bazarın onu qəbul etməsini analiz, etmək lazımdır. Təsadüfi hallarda qəbul etmə, kampaniyanın menecerlərinin rəftar qaydaları və şəxsi keyfiyyətlər ilə bağlanılır. Marketoloqlar firnranm qəbul olunmasını, xarici bazarlardakı fəaliyyəti ilə qiymətləndirilməsini, onun milli imicinə yanlışlıq anlayışı verən «prizma» effekti ilə bağlayırlar. Bütövlükdə, kampaniyanın inkişafının yeni şərtləri, onun fəaliyyətinə müxtəlif cür təsir edə bilər və ona heç daxili bazarlarda belə olmayan xoşagəlməz şərait yaradar və ya neqativ qəbul etməni dəf etmək üçün daha böyük xərclər tələb edər. Rəqabətin analizi, rəqiblərə bazar seqmentlərinin həcminə görə, ümumi rəqabət situasiyası (sırf rəqabət, oliqapoliya) yaradan aktiv təhlükələri üzə çıxarmaqda kömək edir. Belə tədqiqatın son nəticəsi firmanın rəqabət apamıa bacarığının qiyməti olmalıdır. Firmanın imkanları, onun rəqabət aparma bacarığı konkret məqsədyönlü bazara münasibətinə görə analiz edilir. Bu da kampaniyanın aşkara çıxarılmış rəqabət üstünlüklərində reallaşdırma dərəcəsinə təsir göstərən həlledici parametrlərdən biri - təqdim olunmuş xarici bazarın stabilliyidir. Stabillik iqtisadi və siyasi risk dərəcəsinə təsir göstərir. Situasiyanın daha etibarlı qiymətləndirilməsi üçün marketinq tədqiqatı tələb olunur, onun obyektlərindən biri də kampaniyanın xarici bazardakı fəaliyyətinin xarici mühiti, hüquqi, iqtisadi və sosial-mədəni amilləridir.
dəyişikliklər və idarə etmənin yeni formalarının əmələ gəlməsi, digər hüquqi mühitin yaranmasına səbəb olur, bu da öz növbəsində xarici kompaniyaya qarşı hökumətin stabil olmayan siyasi şəraitinə xarakterik neqativ təsirlərinə gətirib çıxara bilər. Məsələn, -
mülkiyyətin müsadirə olunması; -
valyuta ehtiyatlarının başının bağlanması; -
idxal kvotalarının tətbiqi; -
vergi ödəmələrini ağır həddə çatdırılması. Siyasi situasiyanın demokratikləşməyə tərəf dəyişməsi, qəbul edən ölkə hökumətinin, pozitiv fəaliyyəti ilə nəticələnər. Əgər xarici kampaniyanın təklifi, ilk tələb olunan istehlakçı məhsullarının defısitinin ödənilməsini, yüksək texnoloji məhsulların çatdırılmasını təmin edirsə, o zaman o, maneəsiz rejim təminatına daha çox ümid edə bilər. Eyni zamanda milli istehsalların qorunması məqsədilə, hökumət müdafiəedici fəaliyyət həyata keçirir (gömrük rejiminin ləğv edilməsi, idxal kvotaları, qeyri-tarif maneələri və s.). Beynəlxalq marketinqin xarici mühiti bir qayda olaraq siyasi çalarlara malikdir, bununla bağlı F.Kotler beynəlxalq marketinq kompleksinin iki tərkibdə: siyasi güclə və ictimai rəylə (meqamarketinq konsepsiyası) tamamlamağı təklif etmişdir. Bununla bağlı siyasi amillərin marketinq tədqiqatları, nüfuzlu ictimai-siyasi dairələri (güc dairələri) və eləcə də xüsusi qaydalarla bölünmüş və müəyyən maraqları təqib edən ayrı- ayrı şəxsləri üzə çıxarmalıdır. Belə informasiya məqsədli bazarın siyasi dairələri üçün kampaniyanın effektiv cəlbedici imicinin hazırlanması üçün lazımdır. Marketinq fəaliyyətinin vəzifəsi, siyasi dairə yaratmaq və proqramı onların öz tərəflərinə cəlb etmək və ya neytrallaşdırılmaq üçün hazırlıq, xarici mühit münasibətində maneələrin öyrənilməsidir. İctimai-siyasi gücə təsir etmək məqsədilə, qəbul edilən ölkənin qanunvericiliyi öyrənilir və eləcə də danışıqlar aparmaq, lobbizm, əməkdaşlıq, müvafiq reklam kampaniyaları, pablik rileyşnz proqramı, təbliğat qaydaları strategiyası hazırlanır. Hüquqi mühiti öyrənərkən ölkədə hansı növ qanun tətbiq etmək lazımdırsa, onu aydınlaşdırmaq lazımdır. Ənənələrə, əxlaqa, adətlərə əsaslanan kütləvi hüquq ölkələrində (Bö
5 mk Britaniya), məhkəmə araşdırması aparıcı rol oynayır. Bunu alqı-satqı müqavilələrinin forma və tərkibində özünü göstərən işgüzar münasibətlərdə də nəzərə almamaq olmaz. Vətəndaş hüququ sistemi (dünyanın 70-dən çox ölkəsi) qanunlar toplusu əsasında hərəkət edir, hadisələrin yenidən baxılması isə faktın qanunverici əsasnamə ilə üz-üzə qoyulmasına əsaslanır (vətəndaş kodeksi). Belə halda müqavilənin forması daha sıx- laşdırılmışdır. Belə ki, vətəndaş kodeksi bu və ya digər situasiyaları özünə daxil edir. ABŞ-da ictimai hüquq fəaliyyət göstərsə də, kommersiya praktikası yeganə kommersiya kodeksi ilə tənzimlənir (Uniform Commercial Code, Uniform - «Yuniform kommersial koud» - kommersiya kodeksi forması) və onun prinsipləri vətəndaş hüquqlarına yaxındır. Marketoloq üçün dini qaydalara əsaslanan teoretik hüquq sistemləri (27 ölkə) daha mürəkkəbdir. (İslama əsaslanan müsəlman hüququ). Belə ölkələrdə hüquqi mühit islamdan, vətəndaş və ictimai hüquqdan ibarət, praktik olaraq mürəkkəb olan kompozisiyasını özündə əks etdirir, bunun sayəsində isə ayrı-ayrı ölkələrin hüquq sistemi təsadüfi hallarda unikal olur. Beynəlxalq marketinq praktikasında nəzərə alınması lazım olan qanunverici hallara aşağıdakılar daxildir: -
-
əmtəə nişanı və müəllif hüququ müdafiəsi; -
mühasibat uçotu formalarının standartlaşdırılması; -
ətraf mühitin mühafizəsi; -
sanitar-gigiyenik normalar; -
texniki təhlükəsizlik qaydaları; -
məhsulun məcburi standartlaşdırılması; -
əmək və məşğulluq sualları; -
qiymətqoyma; -
vergi ödəməyə cəlb olunma. Beynəlxalq marketinq fəaliyyətində suveren dövlətlərarası əməkdaşlığı tənzimləyən beynəlxalq hüquq qaydaları əsasnaməsini nəzərə almaq lazuudır. Beynəlxalq hüquq beynəlxalq razılaşmada əsaslandırılır. Beynəlxalq razılaşma iki və ya çox tərəfli ola bilər. ABŞ və Kanada arasındakı “Azad ticarət haqqında” razılaşma - ikitərəfli, “Tarif və ticarətlə bağlı olan Baş razılaşma” isə çoxtərəflidir. Beynəlxalq razılaşma daha çox əmtəənin irəliləyişi, oxşarlığı, yükün daşınması, mülkiyyətin əldə olunması suallarına toxunur. Məqsədli bazar potensialının hüquqi mühitini öyrənərkən milli qanunvericiliyin beynəlxalq hüquqla üst-üstə düşən vəziyyətini göstərmək lazımdır. Belə vəziyyətə düşən ölkə üçün həlledici olan - müqavilə iştirakçılarıdır (razılaşma). Qeyd etmək lazımdır ki, ölkələrin bir çoxunun makromühitini xarakterizə edərkən, əsasən turbulent şəraitdə, hüquqi mühitin inkişafını proqnozlaşdırmaq lazımdır. Məsələn, Honkonqda öz fəaliyyətini planlaşdıran kampaniyalar çətin vəziyyətdə qalırlar. Belə ki, Honkonq 50 ildən bəri öz koloniyalı keçmişindən miras qalmış ictimai hüquqlarından, hazırda reformasiya prosesində olan Çin hüquq sisteminə keçməlidir. Əgər firmanın mə.xsus olduğu ölkənin hökuməti özünün eks ərazi prinsiplərinə riayət etməyi və öz ölkəsinin ölkədaxili qanunvericiliyinə beynəlxalq biznesdə əməl elməyi tələb edirsə, o zaman kampaniyanın beynəlxalq marketinq fəaliyyəti çətinləşə bilər. Siyasi mühit beynəlxalq hüququn iqtisadi mühiti ilə sıx bağlıdır. İqtisadi quruluş siyasi sistemdən asılıdır. Komanda iqtisadiyyatı və ictimai mülkiyyət - totalitar rejimə, bazar iqtisadiyyatı, şəxsi mülkiyyət demokratik sistemə uyğun gəlir. Hökumət sektorunun şəxsi mülkiyyət ilə ahəngini, (məsələn, Fransada), eləcə də, demokratik ölkə iqtisadiyyatında dövlətin bu və ya digər tənzimləmə dərəcəsini nəzərə almaq lazımdır. Dünya iqtisadiyyatını öyrənərkən təsərrüfat strukturuna əsasən ölkənin klassifıkasiya- sına diqqət yetirmək lazımdır: nalural təsərrüfat tipli ölkələr, xammal rxrac edən ölkələr, inkişaf etməkdə olan ölkələr və sənayesi inkişaf etmiş ölkələr. İqtisadiyyatın inkişafının hər növü və səviyyəsi məqsədli xarici bazar seçimində konkret maraq kəşf edir. Belə iqtisadi meyarlar, məsələn, adambaşına düşən gəliri, ailə gəliri səviyyəsi və s. seçilmiş coğrafi regionun dərin seqment və digər göstəricilərilə bərabər, əmtəə siyasətinin həllində və marketinq kompleksinin digər elementlərinə əsasən qərarın müəyyən edilməsində istifadə oluna bilər. Beynəlxalq marketinq tədqiqatının obyektlərindən biri də, sosial mədəni mühitdir. Burada fərdin özünəməxsus xüsusiyyətləri, işgüzar danışıqları və sosiumun bütövlükdə üstünlüklərini öyrənmək lazımdır. Məsələn, beynəlxalq reklam üçün özünün xarici görünüşü ilə milliyyəti uyğun gələn məqsədyönlü, iştirakçı tipajı seçimi vacibdir. İnsanın antropoloji xarakteristikası, ideal xarici görünüş haqqında təsəvvürlərini bilmək lazımdır (bir qayda olaraq, reklam çarxlarmdakı cavan, qamətli idmançı fərd- lər, məqsədyönlü auditoriyanın real xarakteristikasına uyğun gəlməyə bilər, ancaq məqsədyönlü auditoriyanın müsbət münasibətini təmin edər). Daxili mühit və bazar haqqında informasiya seqmentasiya üçün vacibdir. İşgüzar münasibətdə dil həm də qeyri-verbal ünsiyyət vasitələri, məsələn, danışıqlar zamanı özünü aparmaq qaydaları, punktualhq, jestlər vacibdir. İşgüzar danışıqlara gəlincə, burada bu və ya digər milliyyətin xarici dilə müxtəlif münasibətini, eləcə də qəbul olunmuş ümumi işgüzar danışıq dilini nəzərə almaq lazımdır.
Məsələn, Yaponiya və Portuqaliyada bir dil üstünlük təşkil edir. İsveçrədə dörd dövlət dili; az danışılan dillər ölkələrində (Hollandiya, Danimarka), çoxları xarici dildə, əsasən ingilis dilində danışırlar. İngilis dili (onun amerikan variantı) - işgüzar danışıqların ən çox yayılmış dilidir. Ümumiyyətlə, dünyada fransız və ispan dilləri də yetərincə yayılmışdır. İngilislər hesab edirlər ki, başqa dilləri öyrənmək vacib deyil. Onsuz da «hamı ingiliscə danışır». Verbal olmayan dillərə, rənglər, ayrı-ayrı jestlərin mənası daxildir. İşgüzar danışıqlar zamanı bunu, əmtəənin qeydiyyatında və kommunikasiya siyasətində nəzərə almaq lazımdır. Söhbətlər zamanı hərəkətlərdə bir vacib məqam var - həmsöhbətlər arasında, ölkədə qəbul olunmuş və ənənəyə çevrilmiş məsafənin gözlənilməsi (ABŞ-da işgüzar danışıqlar üçün 1-1,5 m, şəxsi söhbətlər üçün 40-50 sm). Adətlərə riayət olunmaması uyğunlaşmanın və əlaqələrin qurulmasının pozulmasına gətirib çıxara bilər. Punktuallığa gəlincə, onun normaları daha müxtəlifdir. ABŞ-da işgüzar şam yeməyinə vaxtında gəlmək məsləhətdir. Latın Amerikasında isə müəyyən gecikmələrlə. Fərdi xarakteristika ilə bərabər, cəmiyyətə (sosiuma) bütövlükdə aid olan adətləri, mədəni ənənələri nəzərə almaq lazımdır. Xarici bazarın bu yönlərini bilmək, öz ölkəsində işlənmiş biznes aparma metodlarının vacib uyğunlaşma dərəcələri suallarını həll etməyə imkan verir. Qeyd olunmuşdur ki, yeni sosiumda işləməyə başlayarkən, insan uyğunlaşmanın 3 etapını dəf edir: yeni adətlərdən vəcdə gəlmək və təəccüb, müdaxilə, hətta depressiya «mədəni şok». Download 4.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|