Elmi redaktor: Rəvcilər: dos. E. N. Kərimo v prof. I. A. Kərimli dos. T.Ş.Şükürov
Download 4.84 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mövzu 5. Beynəlxalq marketinq və beynəlxalq bazarın konyunkturası Mövzunun planı
- «Survey of Current Bizness»
- «Economiks Statistik Monthly»
- -«Monthly Digest of Statistiks»
- Konyunkturanın proqnozlaşması etapları.
- Şəkil 5.1 Ekspert qiymətləndirmə metodunun formaları
- Cədvəl 5.1 Konyunktura xülasəsinin nümunəvi sxemi
- İsteh.sal
|
Yoxlama sualları 1 . 2 .
4. 5. 6 . 7. 8 . 9. 9.
11 .
. 13. 14. Məqsədli bazarın seçilməsi hansı göstəricilərə əsasən həyata keçirilir? Xarici ölkələrin risk indeksi necə qiymətləndirilir? Beynəlxalq bazarın subyektləri hansılardır? Xarici kontragent üzrə məlumat-biznes arayışı necə hazırlanır? Bazarın mal strukturu nədir? Bencmakinq nədir və onun iki səviyyəsini izah et. Beynəlxalq seqmentlənmə daxili bazarda seqmentlənmədən fərqlənirmi? Siz beynəlxalq seqmentləmənin hansı tiplərini bilirsiniz? Onlardan hansıları daha çox xərclər tələb edir? Hansıları daha böyük dərəcədə marketinq yanaşması ilə əlaqədardır? Beynəlxalq marketinq sahəsində mütəxəssislər bazarlarına yeridilmək üçün ölkələri seçən zaman hansı metodlardan istifadə edirlər? “İmkanlar - risk” matrisası nədir? Onun xarici bazarın seçilməsində rolu. “Ölkənin cazibədarlığı - şirkətin qabiliyyəti” matrisası nədir? Xarici bazarın seçilməsində onun rolu necədir? Məqsədli xarici bazarların seçilməsi strategiyalarının xarakteristikasını verin. Biznesin beynəlxalq genişləndirilməsi strategiyalarının xarakteristikasını verin. Xarici bazarlardan getməyin strategiyası necədir? Onun təhlükəsi nədən ibarətdir? 64
Mövzu 5. Beynəlxalq marketinq və beynəlxalq bazarın konyunkturası Mövzunun planı 1.
Konyunktura anlayışı və konyunkturanı formalaşdıran faktorlar. 2.
Konyunktura göstəriciləri 3.
Dünya bazarının proqnozlaşması texnologiyası 4.
Beynəlxalq maliyyə-iqtisadi indekslər və konyunktura göstəricisi kimi reytinqlər. 1. Konyunktura anlayışı və konyunktura yaradan amillər «Konyunktura» anlayışı müəyyən vaxt dövründə iqtisadiyyatın vəziyyətini əks etdirir, istehsalın cari vəziyyəti, tədavül və müvafiq göstəricilərdə əks olunmuş müəyyən amillərlə formalaşan müxtəlif səviyyələrdəki tələbatdır. Tədqiqat obyektindən asılı olaraq ümumiqtisadi dünya konyunkturasını, həm də milli, regional bazarların ayrı-ayrı mal, valyuta və maliyyə bazarlarının sahəvi konyukturasını fərqləndirirlər. Ümumiqtisadi konyunktura özündə 4 fazanı birləşdirir: a)
b)
c)
d)
Müəssisənin beynəlxalq bazarda məqsəd və vəzifələri ümumiqtisadi konyunkturanın nəzərə alınması ilə həyata keçirilir. Ümumiqtisadi konyunktura və məqsədli bazardakı vəziyyət özündə müxtəlif amillərin təsirini sınayır. Konyunktura yaradan faktorlar bir qayda olaraq iki qrupa bölünür: dövri və qeyri-dövri. Dövri faktorlara daimi fəaliyyətdə olan amillər daxildir . Qeyri-dövri konyunktura yaradan amillər öz növbəsində 2 qrupa bölünür: daimi və təsadüfi. Daimi amillərə aşağıdakılar aiddir: -ETT;
-
bazarın monolizasiya səviyyəsi; -
dövlət və dövlətlərarası tənzimləmə; -
məlumat sisteminin vəziyyəti; -
kredit-pul və valyuta situasiyası; -
enerji və ekoloji problemlər. İkinci qrup faktorlara daxildir: -
təbii faktorlar; -
siyasi və sosial konfliktlər; -
təbii fəlakətlər. Birinci qrup faktorlar maşın və avadanlıq hazır məhsul bazarı üçün, ikinci qrup amillər isə xammal və kənd təsərrüfatı məhsulları bazarı üçün əsasdır. Dünya əmtəə bazarının konyukturasına əsas təsiri bu və ya digər dövlətin ixrac kreditivlərinin məhdudlaşdırılması, embarqoların tətbiqi göstərə bilər. 65
2. Konyunktura göstəriciləri Müəyyən dövrdə mal bazarının konyunkturası bir sıra indikatorlarla, göstəricilərlə müəyyən olunur. Onlara daxildir: -
istehsalın vəziyyəti haqqında göstəricilər; -
daxili və xarici ticarətin dinamikası; -
tədavül sferasının vəziyyəti; -
tələbin və təklifin hərəkəti; -
valyuta və kredit pul əməliyyatlarının göstəriciləri; -
qiymətin dinamikası; -
məşğulluq və işsizliyin dinamikası; İstehsalın vəziyyəti haqqında göstəricilərə daxildir: -
-
məşğulluq; -
əmək haqqı. Tədqiqatın məqsədindən asılı olaraq makroiqtisadi, həm də sahəvi göstəricilərdən istifadə olunur. -
vəziyyəti, həm də beynəlxalq ticarət haqqında məlumatları əks etdirir; -
valyuta, kredit-pul situasiya göstəriciləri: kampaniyanın aksiyalarının kursunun dinamikasının indeksləri, onların gəlirləri, dividentləri və s. daxildir. Qiymət haqqında göstəricilər - istehsalçı ölkələrin bazarları, ayrı-ayrı mal istehlakçıları, həm də dünya bazarında pərakəndə və topdan ticarət qiymətləri, indeksləri və dinamikaları daxildir. Belə ki, məsələn, pərakəndə və topdan qiymətlərin indeksləri cari qiymət göstəricilərinin saziş göstəricilərinə nisbəti kimi hesablanır. Onun artımı ilə inflyasiyanın intensivliyi haqqında mühakimə yürütmək olar. Dünya qiymətlərinin proqnozu və analizi. Dünya bazarında qiymətlərin öyrənilməsində əsas birinci yeri hazırki vaxt üçün qiymətin səviyyəsinin öyrənilməsi, ikinci yeri isə gələcəkdə qiymət təmayülünün proqnozunu hazırlamaq tutur. Malın qiymətinə müxtəlif amillərinin təsirinin vaxtı və dərəcəsi istehsal prosesinin rəqabət şəraiti, mal tədavülü və istehlakı ilə müəyyən olunur. Bundan başqa, çox şey malın təkrar istehsalda tutduğu yerdən asılıdır. Qiymətin səviyyəsi haqqında düzgün təəssürat yaratmaq üçün, malın özünü yaxşı öyrənmək lazımdır. Buna görə də qiymət analizinə başlamazdan əvvəl malın keyfiyyət xarakteristikası ilə tanış olmaq lazımdır. Sosial-iqtisadi inkişafın ümumi məsələlərindən əks olunan dünya bazarı konyukturası haqqında məlumatların əsas mənbələri hansılardır? Onlara BMT-nin statistik illik sorğu kitabları, YUNİKTAD-ın nəşrlərindən dünya bankının dünyanın sosial-iqtisadi göstəriciləri və dünya bankının atlası aiddir. Konyuktura məlumatlarının vacib mənbəələrinə MVF-nun BTT-nin aylıq nəşri beynəlxalq maliyyə statistikası aiddir. BTT hər il 2 cilddə məruzələri nəşr edir. I cilddə dünya ticarətinin tam analizi verilir. II cilddə isə dünya ticarəti haqqında statistik dəqiq məlumatlar verilir. Sorğu kitabları içərisində BMT-nin regional komissiyasının ixtisaslaşmış məlumatlarını nəşr etdirən sorğu kitabı daxildir. Bu nəşrdə ölkələr üzrə tam detallaşdırıirmş məlumatlarla ümumdünya sorğu kitablarındakı məlumatların müqayisəsi verilir. Bundan başqa, bütün nəşrlər içərisində əsas iqtisadi göstəricilər (ƏİG) adlı aylıq statistik nəşr əsas yerlərdən birini tutur. Bu nəşr qısamüddətli statistik məlumatların mən 66
bəyi hesab olunur. Kvartalda bir dəfə keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin qısamüddətli iqtisadi göstəriciləri adlı nəşr buraxılır. Bu nəşrə Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri və keçmiş SSRİ-nin respublikaları daxildir. Qiymət haqqında informasiyaları nəşr etdirən əsas xarici mənbələrə «Survey of Current
ayının dəyişmələrin üzrə statistik informasiyalarını əks etdirən aylıq bülletendir. Yaponiya: «Economiks Statistik Monthly» - Yaponiya Bank Departamentinin nəşr etdirdiyi statistik illik məcmuədir. FRQ - «Wirdschaft and Statistik» - hökumət statistika idarəsinin buraxdığı statistik bülletendir. Böyük Britaniya -«Monthly Digest of Statistiks» - Böyük Britaniyanın MS İdarəsinin bura.xdığı statistik məcmuədir. Fransa - Əsas rəsmi statistik informasiya mənbəəsi aylıq «Bülleten Mensuel de
Dünya və sahəvi konyukturanı qiymətdə statistik məcmuələrdən başqa beynəlxalq təşkilatlarının, iri ticarət-istehsal- konsaltinq firmalarının, bankların buraxdığı analitik xülasələrdən də istifadə olunur. 3. Dünya bazarının proqnozlaşniası texnologiyası Bazarın inkişafının proqnozu bir çox hallarda qısamüddətli konyuktur proqnozunu xatırladır, amma marketinq nöqteyi-nəzərindən məqsəd daha əhəmiyyətli, mühüm sayılır. Belə ki, proqnoz gərək uzunmüddətli, perspektivli olsun, ona görə ki, firma ona əsaslana bilsin, uzunmüddətli, kompleks marketinq proqramı işləyə bilsin. Bura bazar strategiyası, bazara məqsədyönlü təsir etmək ilə kompaniyanın və əmtəənin mövqeyinin yüksəldilməsi də daxildir. Öz mahiyyətinə görə bazarın proqnozu analoji olaraq bazar tədqiqatını təşkil edir və analoji göstəriciləri birləşdirir. Amma özünəxas xüsusiyyətləri və fərqləri olur, bunlardan ən önəmlisi gələcəyə istiqamət və perspektivlərin qiymətləndirilməsidir. Bazarın inkişafının proqnozu bazarın gələcək həcmi üzrə, tələb, təklif, rəqabət qabiliyyəti, tələbin elastikliyi, qiymət, istehsal üzrə göstəricilər, xarici və daxili ticarət, kredit-pul və maliyyə sferası, həm də kapital qoyuluşu və sifarişi, bazarın firma quruluşu və s. göstəriciləri müəyyən edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, xarici bazarda keyfiyyətli iş təkcə konkret mal bazarında (istər dünya, istərsə də ayrıca ölkə üzrə) proqnozun tərtibi ilə bitmir. Gərək ümum- təsərrüfat konyukturu, istehlak səviyyəsinin inkişaf perspektivlərinin qiymətləndirilməsi, əhalinin gəlirlərini, siyasi və sosial stabilliyi, risk dərəcəsini və s. nəzərə alasan. Uzunmüddətli proqnozun qurulması, eləcə də qısamüddətli proqnozlar sosial- iqtisadi təsirlərin inkişafının obyektiv xüsusiyyətlərinə, daha dəqiq onların ətalət- liliyinə əsaslanır. Amma son dövrlər bu xüsusiyyət mahiyyətcə öz əhəmiyyətini bazarın və iqtisadi proseslərin inkişafının qeyri-müəyyənliyi və turbulentliyi ilə əlaqədar itirmişdir, bu da müəyyən dərəcədə dünya və ayrıca ölkə bazarlarında gələcək hadisələrin proqnozlaşdırılmasım və öncəgörməni çətinləşdirir. Müasir elmdə hazırki dövrdə proqramlaşmanm öz adətlərinə, tətbiq sahəsinə, elmi əsaslandırılmasına görə 100-dən artıq müxtəlif metod və üsullar var. Bunların içərisində 67
ekspert qiymətləndirmə beyin hücumu, tarixi analogiya, müxtəlif iqtisadi-riyazi metodlar EHM-dən və ssenar metodlardan istifadə mühüm yer tutur. Dünya bazarının vəziyyətinin daha inandırıcı formada müəyyən edilməsi gələcəkdə müxtəlif metodlarla həyata keçiriləcək. Belə çoxlu proqnozlaşma metodlarının müxtəliflikləri içərisindən 10-15-i daha müvəffəqiyyətlə tətbiq olunur, yerdə qalanlar isə eksperimental yoxlama, işləmə mərhələsində yerləşir. Dünya bazarının proqnozlaşmasımn geniş yayılmış metodları aşağıdakılardır; -
Statistin ekstrapolyasiya metodu (tend metodu və ya dinamik sıralar); -
məntiqi və riyazi modelləşdirmə, iqtisadi-riyazi modelləşdirmə, EHM-dən istifadə etməklə çoxfaktorlu modellərin qurulması; -
-
kombinələşmiş metodlar. Konyunkturanın proqnozlaşması etapları. Konyukturanın proqnozlaşması konyunkturanın ümumi inkişaf tendensiyasının qiymətləndirilməsi ilə başlayır. Bunun üçün gərək müasir konyukturanın gələcək konyunkturadan fərqləndirən hər bir şey nəzərə alınsın. Bu məqsədə uzunmüddətli dövr üçün təhlil xidmət edir. İkinci addım dövrün fazalarını və fazadaxili nümunəvi yeri müəyyən etməkdən ibarətdir. Bu addım böhran dövrünün və onun başa çatması, başlanğıcı, kamillik və tənəzzül mərhələlərinin fərqləndirilməsi üçün çox vacibdir. Bu məqsədlə müəyyən tarixdə təhlil aparılır. Proqnozlaşmamn vacib məsələləri dövrün inkişafının növbəti fazasına keçid momentinin (anının, məqamının) və tempinin müəyyənləşdirilməsidir. Onun həll olunması üçün bütün konyunktur simptomatika sistemi vacibdir, ona görə ki, dövrün bir fazasından digərinə keçid dinamikasına kəmiyyət xarakteristikası verməyə imkan verir. Bu proqnozun ən çətin hissəsidir. Konyunkturun inkişafının daxili amilləri ilə yanaşı, mütəxəssislər dünya konyunkturası, hazırki ölkə iqtisadiyyatının təsirini izləyirlər. Bu hal hazırki ölkənin onun dünya təsərrüfatına inteqrasiya olunması, xarici-iqtisadi əlaqələrinin güclənməsi ilə artır. Makroiqtisadi proqnozlar (ümumi təsərrüfat konyunkturasının proqnozu) - ayrıca ölkələrin, ölkələr qrupunun, dünyanın konyukturasmm qısamüddətli inkişafının daha inandırıcı ümumi istiqaməti haqqında təəssürat verir. Amma belə makroproqnoz deyil, ayrıca mal bazarının konyukturasmm gələcək inkişafı haqqında aydın, dctalh təəssürat almaq üçün kifayət etmir.
ümumitəsərrüfat konyunkturunun özünəməxsus, eləcə də ümumi xüsusiyyətlərini xarakterizə edir. Buna görə də mal bazarının konyukturasmı proqnozlaşdırarkən kompleks, sistemli tədqiqatın, o cümlədən hər bir mal bazarı üçün və bütün amillərin formalaşması üçün ümumi spesifik halqanın aşkarlanması, onların qarşılıqlı əlaqələrinin müəyyən edilməsi ölkənin ümumtəsərrüfat konyukturunun qarşılıqlı əlaqəsinin hesaba alınması vacibdir. Mal bazarının konyukturunun və ümumtəsərrüfat konyukturunun vəziyyətini xarakterizə edən göstəricilərin nisbəti bazarın təbiətində spesifikasından beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində rolu və yerinə görə, həm də proqnozlaşmamn dərinliyindən asılı olaraq dəyişir. Təcrübə göstərir ki, ümumtəsərrüfat konyuktur göstəricilərində maşın və avadanlıq bazarının proqnozları 90%, mineral xammal bazarında isə 50-75% ümumi göstəricilər 68
sistemində təşkil edir. Ekspert qiymətləndirmə metodu iqtisadi, o cümlədən bazar proqnozlarında daha tez-tez tətbiq edilir. Ekspert qiymətləndirmə analiz olunan amillər əksmənalı və mürəkkəb olduqda tətbiq olunur. Dünya mal bazarının ekspert qiymətləndirilməsi yüksək dərəcəli mütəxəssislər, ekspertlər tərəfindən aparılır. Ekspertlər öz bilik təcrübələrinə əsaslanırlar. Deyilmiş tənqidi fikirlər təhlil olunur, toplanılır və nəticədə dünya bazarının göstərilən perspektivdə, daha inandırıcı istiqamətdə ümumi rəy işlənib hazırlanır.
individual (fərdi) ekspert qiymətləndirmə bir ekspert tərəfindən həyata keçirilir və “adlı” olur. Bir qayda olaraq, alınmış proqnozun inandıncıhğının yüksəldilməsi məqsədi ilə digər mütəxəssislərin proqnozları ilə tutuşdurulur.
nəzərdə tutur. Ənənəvi ekspert qiymətləndirmə - ekspert qiymətləndirmənin ənənəvi sadə metodlarından istifadə edilməsinə əsaslanır. Qarışıq (kombinə olunmuş) ekspert qiymətləndirmə - ekonometrik metodlarla dinamik sıraların ekstrapolyasiyası metodu tamamlanır. Misal üçün, Delfi metodu başqa metodların və EHM-nm tətbiqi ilə birgə istifadə olunur. Delfi metodu və ya Delfi prosedurası ekspert kollektivinin fikrinin ümumiləşdirilməsi yolu ilə, onun bir neçə turda xüsusi hazırlanmış prosedura üzrə fərdi yazılı anketləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bununla yanaşı birbaşa diskussiya keçirilməsi və ekspertlərin fikirlərinə qarışmaq, təsir etmək qəbul edilmir. Müvafiq əmsallardan alınmış fərdi fikirlərin işlənməsi prosesində hər bir ekspert- mütəxəssisin fikirlərinin xüsusi çəkisi və kompitentliyi nəzərə alınır. Bu, imkan verir 69
ki, “publikasiya deklamasiya”, “avtoriletə təzyiq” prestijlik haqqında düşüncə, meyl- lilik, idarə və qrup maraqları kimi psixoloji aspektləri çıxarmağa imkan verir. Bu metod ilk dəfə amerikan korporasiyası Rand tərəfindən işlənmiş və tətbiq olunmuşdur.
mütəxəssislərin birbaşa müzakirə prosesində bu ekspertlərin vahid fikrinin işlənməsi məqsədini daşıyır. Onların görüşü xüsusi hazırlanmış ssenari üzrə keçirilir. Hər bir iştirakçı müzakirədə öz fikrini qısaca söyləmək imkanı qazanır. Bu metodun əsas qaydaları aşağıdakılardır: -
ekspertlərin diqqətinin bir ideyaya cəmlənməsi; -
iştirakçılar tərəfindən verilmiş hər bir ideyanın müzakirəsi; -
ekspert tərəfindən deyilən fikrin yığcam olması; -
əvvəlki çıxışlar ilə əlaqədar ortaya çıxan yeni ideya haqqında çıxış edən ekspertlərə üstünlük verilməsi. Beyin hücumu metodu qrup müzakirəsini nəzərə alaraq fərdi fikirlərin sadəcə cəmindən 70% effektivli sayılır. Ekspert qiymətləndirmə metodunun çatışmamazhqları aşağıdakılardır; -
ekspert qiymətləndirmədə professional məhdudiyyət, idarə maraqları, cari situasiyanın əhəmiyyətinin yüksəldilməsi, pisliyin şişirdilməsi və s. bağlı subyektizm; -
-
konkret miqdar formasında (rəqəm forması) və keyfiyyətcə qiymətləndirmədə onların məhdudlaşdırmaq arzusu. Göstərilən mənfi momentlərin dəf olunması üçün ekspertlərin ekspert qiymətləndirmə üçün təklif olunan materiallar “məqsəd ağacı”, problem ağacı, qrafiklər, matris cədvəlləri, ssenarilər, materialların illüstrasiyasını yüksəldir. Proqnozlaşmada ekspert qiymətləndirmə metodunun keyfiyyətinin yüksəldilməsinə iqtisadi-riyazi metodlardan və EHM-dan onların işlənməsi üçün istifadə nəzərdə tutulur. Dünya bazarının iqtisadi-riyazi proqnozlaşması iqtisadi-riyazi modelləşmə başqa metodlardan, o cümlədən ekspert qiymətləndirmə metodundan fərqli olaraq nəzəri- iqtisadi təhlilə ciddi miqdar qiyməti verir, proqnozlaşmanın nəticəsində elmi göstəricilərin obyektiv etibarlılıq dərəcəsi əldə olunur. Müasir iqtisadi proqnozlaşma praktikada statistik-chtimal, ekonometrik modellər və çox hallarda çoxfaktorlu reqressiv analiz, iqtisadi-riyazi modelləşmənin (elmi ekstrapolyasiya elementləri daxil olmaqla) və fərdi və kollektiv ekspert qiymətləndirmədən daha perspektivlidir. Çoxfaktorlu reqressiv modeldən dünya əmtəə bazarının proqnozlaşması məqsədi ilə istifadə olunması riyazi, şərtlərin nəzərə alınması, onların statistik məlumatların təhlilində tətbiqinin qanunauyğunluğu, hər şeydən əvvəl isə dinamik sıralar formasında təqdim olunması tələb olunur. Dünya əmtəə bazarının proqnozlaşması istiqamətində mütəxəssislər həm də müvəqqəti laqa effektini nəzərə alırlar (Dünya qiymətlərinə nisbətdə ayrı-ayrı göstəricilərin dinamikası). Bu, hər şeydən əvvəl, investisiya fəaliyyətinə mal ehtiyatına təsir edir. Hesablamalar göstərir ki, göstəricilərin dinamikasının sınması, bir qayda olaraq, bir neçə kvartal dünya qiymətlərinin hərəkətində sınıqlar dayanıqlı formada irəli keçir və bu göstəricilər dünya mal bazarının konyukturasında mümkün dəyişikliklərin etibarlı indikatoru kimi xidmət edir. 70
4. Beynəlxalq maliyyə-iqtisadi indekslər və konyuktura göstəriciləri kimi reytinqlər Dünya bazarının konyukturasını tədqiq edərkən müxtəlif iqtisadi indekslərə, reytinqlərə və başqa daha dolğun göstəricilərə diqqət yetirmək lazımdır. Bu göstəricilər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən konsaltinq kampaniyalar, agentliklər, tədqiqat institutları, birja təşkilatları tərəfindən izlənilir. Bir qayda olaraq müxtəlif indekslər, reytinqlər bir tərəfdən cari dünya iqtisadiyyatı konyukturasını xarakterizə edir, digər tərəfdən isə ona aktiv təsir edir.
Bölmələrin adı
Xidmətin əsas istiqamətləri Giriş
Əsas təsirlərin qısa xülasəsi, keçən 3-5 ildə bazar üçün xarakteristika. İsteh.sal
3-5 ildə dinamika, ərazi yerləşməsi, ETT-nin təsiri, böhranlar. Dövlət tənziminin xüsusiyyətləri.
Bütünlükdə həcm və dinamika və əsas istehlakçılar üzrə bölgü, ETT-nin təsiri. Əmtəələrin istehlakçıya çatdırılması üzrə ölçü xarakteri və intensivliyi.
İstehsalçı - istehlakçı həlqəsində ehtiyatların hərəkəti. Dövlət ehtiyatlarının ölçüsü, onun dinamikası və tənzimlənməsi.
Bütünlükdə və əmtəə-ərazi strukturunda, həm də iri istehsalçı və satıcılar üzrə həcm və dinamika. Ticarətin və onun tənzimlənməsinin yeni forma və metodları.
Download 4.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|