Elmi redaktor: Rəvcilər: dos. E. N. Kərimo v prof. I. A. Kərimli dos. T.Ş.Şükürov
Download 4.84 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Cədvəl 5.2 Dou Consun sənaye indeksini formalaşdıran 30 iri şirkət
- Cədvəl 5.3 NASDAQ-ın ayrı-ayrı sahələr üzrə indekslərin dinamikası
- Cədvəl 5.4 Kredit reytinqini tərtib edərkən istifadə olunan qiymətli kağızların etibarlılığının təsnifatı
- Cədvəl 5.5 Xarici ölkələrin müqayisəli kredit reytinqləri
- Birinci, analitik mərhələ.
- İkinci mərhələ
- Dördüncü mərhələ
- Altıncı mərhələ
- Mövzu 6. Beynəlxalq marketinq tədqiqatlarının iqtisadi- riyazi metodları Mövzunun planı
- Sinergiya
- Sosial-iqtisadi hadisələrin və proseslərin kütləvi xarakteri.
- İqtisadi hadisələrin inkişafında təsadüfilik, qeyri-müəyyənlik.
|
Qiymət
Rekvizitdə əhali göstərilməklə bütün qiymətlərin göstərilməsi (keyfiyyət, işgüzar göndərmə, göndərmənin müddəti, qablaşdırma və s. )
İstehsal, istehlak. ticarət, qiymət. Uzun illər artıq kifayət qədər işgüzar konyukturanm nüfuzu və kütləvi iqtisadi göstəricilər sırasına Doy Consun indeksi daxildir. Bu indeks ABŞ-m fond birjasının göstəricilərindən birinin dəyişməsi indeksidir. İlk dəfə 1884-cü ildə Çariz X.Dou «Wall Street journal» qəzetinin ilk redaktoru kimi bu indeksin hesabını hazırlamış və nəticədə ümumdünya səviyyəsində qəbul edilmişdir. Özünün son 127 illik tarixində Dou Cons bir sıra dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Birinci ən vacibi - sənaye indeksi - 30 iri kampaniya, ikinci - nəqliyyat - indeksi 20 iri kampaniya. Dou Consun sənaye indeksi iri kampaniyaların (NYSE) Nyu-York fond birjasının aksiyalarının orta qiymətini özündə əks etdirir. Cədvəl 5.2 Dou Consun sənaye indeksini formalaşdıran 30 iri şirkət Aleca
Dupont
Minn Mu ME
Allvid Sqni Ekodak
Morqan JP
AM Express Exxon
Philip Mor
AM Tomd T Gen Elec
Proct. Gam
Beth Streel Gen Motor
Sears
Becing
Good Year
Texaco
Caterpillar
IBM
Un Carbide
Chevron
Int Paper
Utd Tech
Coka-Cola
Me Donalds Westnqhse
Disney
Merck
Woolvorth
71
İqtisadiyyatın «yeni iqtisadiyyatın yüksək texnoloji sahələrinin işini xarakterizə edən mühüm dünya indekslərindən biri NASDAQ-dır. NASDAQ+Camposite-nin daha tam indeksləri ilə NASDAQ ticarət sistemində olan amerikan xarici şirkətlərin bütün adi aksiyalarının bazar dəyərini ölçürlər. O, 3993 şirkətin qiymətli kağızlar üzrə göstəricilərini toplayır.
biotexnologiya, kompyuter, sənaye, sığorta, telekommunikasiya, transport, maliyyə. NASDAQ-ın kənar indeksləri 8 sahəvi indeksləri birləşdirir.
Sənaye
Kompyuterlər
Biotexnologiya Telekommunikasiya
2065 şirkət NASDAQ industrial ildə dəyişiklik+17%
736 şirkət NASDAQ kompyuter, ildə dəyişiklik + 18
70
şirkət NASDAQ
Biotexnologiya ildə
dəyişiklik.
33.8%. 294 şirkət NASDAQ - telekommunikasiya.
İldə dəyişiklik 47,3% Kapitallaşmamn iri nümayəndələri, mlrd, dollar.
„
ir /1
II II Fuji Photo film -
ADR 17,0
NEK-ADR-16,4
Flextronics 11,5 Sanyo-Elektrik-
ADR-9,14
CRFI-ADR-7.9
Microsoft - 365,7 Intel 201
Oracll 80,9 Dell computcr-70
Sun Mikrosistemy - 42,5
Amgen - 60,6 Immunex- 14,6 Genzyme -11,7 Chiron - 9,7
Gisco sistens - 143 Qualcomm - 44 Worldcom inc - 42,3 Ericson-ADR-41,3 Comcast - 35
NASDAQ - National Association of Sucurities Dealers Automated Quation - fond dilerlərinin Milli Assosiasiyalarının kotirovkasmm avtomatlaşdırılmış sistemidir. 1971-ci ildə yaradılmışdır. Qərbi Avropada əsas fond indeksləri sırasına FT-30 indeksi daxildir. Bu 1935-ci ildən Böyük Britaniyada nəşr edilir. Bu indeks 30 emitentin aksiyalarının kursuna görə saatda bir dəfə səhər saat lO^^-dan IS^O-a kimi və saat 170°-dan birja bağlanana kimi hesablanır. NASDAQ - National Association of Sucurities Dealers Automated Quation - fond dilerlərinin Milli Assosiasiyalarının kotirovkasmm avtomatlaşdırılmış sistemidir. 1971-ci ildə yaradılmışdır. Qərbi Avropada əsas fond indeksləri sırasına FT-30 indeksi daxildir. Bu 1935-ci ildən Böyük Britaniyada nəşr edilir. Bu indeks 30 emitentin aksiyalarının kursuna görə saatda bir dəfə səhər saat 10'’0-dan 15<^°-a kimi və saat H^O-dan birja bağlanana kimi hesablanır. FT-100 (FT-ST-100) Böyük Britaniyada çoxlu geniş yayılrmş indeksidir. Bu indeks xüsusi komissiyanın tərkibinə ixtisarlaşmış maliyyə təşkilatlarının, həm də «Financial Times» və London fond birjasının nümayəndələri daxil olan kampaniyaların 100 aksiyası əsasında hesablanır. Bundan əlavə, FT-SE Mid-250, FT-SE Actuaries 350-dən istifadə edir. Birinci ilə, Böyük Britaniya bazarının 20%-ni təşkil edən orta şirkətlərin aksiyalarının həcmi xarakterizə olunur. Böyük Britaniyanın bütün fond indekslərindən daha çox tətbiq olunan FT- Actuaries All Share indeksidir. Bundan 750 şirkət istifadə edir. Gündə bir dəfə tətbiq 72
olunur, indeks 8 sahəyə bölünür: istehsal vasitələri istehsalı; istehlak şeylərinin istehsalı digər sənaye malları istehsalı, neftçıxarma və neft emalı, maliyyə sektoru, investisiya; dağ-mədən sənayesi, xarici ticarət və 32 sub sahə indeksi. «Financial Times» dünya indeksi kimi 24 dünya ölkəsindən 2200 aksiyanı əhatə edir. Almaniyanın əsas fond indeksi DAX-dır və 30 aksiya üzrə hesablanır. Fransada əsas fond indeksi CAC-40 və 40 iri emitentin aksiyaları üzrə hesablanır. CAC ümumi indeksi 250 emitentin aksiyaları üzrə hesablanır. Yaponiyada fond bazarının əsas indeksi Nikkel Dow Jones Averaqe-dir və Tokio Lokol Birjasının 225 aksiyası əsasında hesablanır. Bundan başqa TOPİX klassik indeksindən də istifadə olunur. Qloballaşma şəraitində dünya maliyyə bazarında investorlara daha dəqiq və müstəqil kredit məlumatlarının alması vacibdir. Müasir dövrdə kredit informasiyası müxtəlif kanallarla yayılır. Maliyyə brokerləri öz müştərilərinə analitik göstəriciləri təqdim edirlər. İnkişaf etmiş bazarlarda bu informasiyaları məsləhətçi firmalardan iri beynəlxalq bankların ixtisaslaşmış şöbələrindən, Beynəlxalq Reytinq agentliklərindən almaq olar. Müasir dövrdə kredit reytinqi qlobal kapital bazarının vacib elementi hesab olunur. ABŞ-da, məsələn, praktiki olaraq kütləvi emissiya reytinqə malik olur. Reytinqdən istifadə - sənayesi inkişaf etmiş dövlətlərin başqa bazarlarında ümumi qəbul olunmuş təcrübəsidir. Kredit reytinqi forma üzrə 1-dən 3-ə qədər hərf simvolunu əks etdirir. Müxtəlif tip maliyyə alətləri üçün özünün məna sistemi mövcuddur. Cədvəl 5.4 Kredit reytinqini tərtib edərkən istifadə olunan qiymətli kağızların etibarlılığının təsnifatı Reytinq simvolları
Reytinqin interpretasiyası Standart and poor's
AAA Aaa
Yüksək etibarlılıq. Faizlərin ödənməsi ehtimalı və borcun əsas məbləğinin yüksək olması.
AA+ AA
AA
Aal Aa2
Aa3
Yüksək etibarlılıq. Faizlərin ödənməsi ehtimalı və borcun əsas məbləğinin yüksək olması
AA+ A!
Etibarlılıq orta səviyyədən yüksək borcların ödənilməsi üzrə emitentin imkanları və faizinin kifayət qədər yüksəkliyi
BBB+
BBB
BBB-
Baal
Baa2
Baa3
Bitibarhhq səviyyəsinin kifayət qədər olması. Emitentin borcun ödənilməsi üzrə imkanları ödəmə anmdakr daxili iqtisadi situasiyanın vəziyyətindən asılıdır.
BB+
BB
BB-
Bal Ba2
Ba3
Öhdəlik həmişə etibarlıdır, amma ödəmənin təhlükəsi həmişə var.
B+
B
B- Bİ
B2
B3 Ödəməməyin yüksək riski. Emitentin ödəmə qabiliyyəti məhduddur.
SD
Ca
Öhdəliyin yerinə yetirilməməsi. Seçmə Defolt Emitent bankrot olur, ya da itkiyə məruz qalır.
73 Reytinqdən istifadə - ümumi qəbul edilmiş təcrübədir. Xarici ölkələrin kredit reytinqi cədvəli aşağıdakı kimidir. Cədvəl 5.5 Xarici ölkələrin müqayisəli kredit reytinqləri Ölkələr
Risk ölkələrinin beynəlxalq kompozit göstəriciləri
Kredit reytinqi
Kredit
etibarlılığı
Uzunmüddətli valyuta əməliyyatları üzrə suveren uzunmüddətli qarşılıqlı əlaqələrin reytinqi
Uzunmüddətli valyuta əməliyyatları üzrə reytinqi
Dekabr
1977 1999
Sentyabr 1997 1999
1999
Yanvar 1998 2000 Yanvar
1998
2000
Ki tay
75,0
74,0
57,8
56,4
71,3
55,1
BBB+ BBB
A3
A3
İndoneziya 66,3
51,8
51,8
27,1
68,9
36,4
BBB- CCC+
Baa3
B3
Malayziya
76,3 74,5
66,7
51,7
79.4
57,0
A BBB
Al
Baa3
Tailand 71,3
74,0
59,4
48,3
66,8
56.0
BBB BBB-
Baa3
Bal
Çexiya
76,5
74,5
-
59,1
71,7 60,8
A A-
Baal
Baal
Macarıstan
75,8
74,5
49,7
57,3
70,0
64,3
BBB- BBB
Baa3
Baal
Polşa
78,3
74,8
50,2
57,5
66,7
62.5
BBB- BBB
Baa3
Baal
Braziliya
71.3
59,5
39.5
36,5
56,7
46,8
BB- B+
Bİ
B2
Argentina 75,5
67,5
41,3
42,4
63,2
53,8
BB BB
Ba3
Bİ
ABŞ
80,8 84,5
92,1
90.9
100
94,5
AAA AAA
-
Aaa
Yaponiya 87,3
83,7
91,5
86,5
93,0
90,0
AAA AAA
-
Aal
Almaniya 80,5
81,5
91,3
92,0
95,4
93,4
AAA AAA
-
Aaa
İtaliya 81.3
75,5
75,4
81,3
86,9
87,1
AA AA
Aa3
Aa3
İspaniya
79,5
76.0
75,5
81.7
91,3
86,6
AA AA
Aa3
Aa3
Portuqaliya
82,3
80,8
71,2
78,4
91.1
82,8
AA- AA
Aa3
Aa2
Reytinqlənmə prosesi aparıcı reytinq şirkətlərilə bir sıra ardıcıl mərhələlərdən keçir. Məsələn, Moody’s şirkəti 6 ardıcıl mərhələni həyata keçirir.
mühiti diqqətlə öyrənilir. Moody’s bu göstəricilərdən istifadə edərək emitent kampaniyanı əks etdirən sahələri tədqiq edir. Analitik olaraq Moody’s şirkətin cari iqtisadi situasiyada baş verən dəyişikliklərə gələcəkdə əks cavab verə bilmək qabiliyyətini müəyyənləşdirir. Bu qabiliyyətə təsir göstərən əsas faktorlar aşağıdakılardır: -
bazar payı və rəqiblər arasında vəziyyət; -
xərclərin strukturu və kapital intensivliyi; -
maliyyə elastikliyi; -
menecmentin keyfiyyəti; -
strateji idarəetmə. İkinci mərhələ, reytinq şirkətinin rəhbərliyi ilə qabaqcadan görüş. Üçüncü mərhələ, sorğu reytinqi aparan şirkətin rəhbərliyi ilə görüş. Bu görüş adətən kampaniyanın ştab-kvartirasında keçirilir və 2 tam iş gününə bölünür. Müzakirə üçün əsas suallar aşağıdakılardır: -
ümumi məlumat və şirkətin tarixi; -
koorporativ strategiya; -
əməliyyat suallar bloku: bazarda mövqe, istehsal gücü, bölgü sistemi malgöndə- rənlərin şəbəkəsi; -
74 - investisiyaların planlaşması, başqa kampaniyaların əldə etmə imkanı. Dördüncü mərhələ, reytinq qərarının qəbul edilməsi. Adətən bu qərar 3 həftədən 4 həftəyə qədər vaxt aparır. Beşinci mərhələ, reytinq haqqında məlumatın verilməsi. Qərar qəbul olunan kimi Moody’s bu haqda rəhbərliyə məlumat verir. Hüquqi leqallaşmadan sonra Moody’s bu məlumatları dünya maliyyə ictimaiyyətinin nəzərinə çatdırılır.
reytinqin dəqiqliyinə cavabdehliyini götürür. Yoxlama sualları 1 .Konyunktura nədir və onu hansı amillər formalaşdırır? 2.
3.
Dünya bazarının proqnozlaşmasmda ekspert qiymətləndirmənin növləri hansılardır? 4.
Konyuktura xülasəsinin nümunəvi sxemini izah et. 5.
0
Consun sənaye indeksi nədir və necə müəyyənləşdirilir? 6.
7.
Kredit reytinqi nədir, necə müəyyənləşdirilir? Mövzu 6. Beynəlxalq marketinq tədqiqatlarının iqtisadi- riyazi metodları Mövzunun planı 1.
Beynəlxalq marketinq - sosial-iqtisadi sistemin növüdür. 2.
İqtisadi-riyazi (ckonometrik) modelləşdirmənin aiqoritrai. 3.
Ekonometrik modellərin ümumi təsnifatı. 4.
Beynəlxalq marketinqdə ckonometrik metodların inkişafının əsas mərhələləri. 5.
Ekonometrik metodların onlardan istifadə edilməsi məqsədlərindən asılı olaraq təsnifatı. 1. Beynəlxalq marketinq - sosial-iqtisadi sistemin növüdür Sistem - qarşılıqlı əlaqəli elementlərin və elementlər və onların atributları arasında münasibətlərin kompleksidir. Sosial-iqtisadi sistem - malların və xidmətlərin istehsalı, mübadiləsi, bölüşdürülməsi və islehlak proseslərini əhatə edən mürəkkəb ehtimallı dinamik sistemdir. Sosial-iqtisadi sistem kibernelik sistemlər, yəni riyazi proqramlaşdırma obyekti ola bilən idarə edilən sistemlər sinfinə aiddir. “Sistem” anlayışı kibernetikanın mərkəzi anlayışıdır. Sistem adlandırılmaq üçün hadisə və ya proses aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: •
sistemin bütövlüyünün təmin edilməsi; •
sinergiya, emercentlik effektinin olması; •
verilmiş elementlər çoxluğunun tədqiqinin məqsədləri və meyarları olması; •
verilmiş sistemə münasibətdə daha böyük, xarici, mühit adlanan sistemin olması; •
verilmiş (həmin) sistemdə qarşılıqlı əlaqəli hissələrin (altsistemlərin) ayrıl 75
masının mümkünlüyü. Sistemin bütövlüyü - sistemin xüsusiyyətlərinin onu təşkil edən elementlərin xüsusiyyətlərinin prinsipcə sadə cəmindən ibarət olmamasını nəzərdə tutur. Sinergiya ümumi effektin sistemin müstəqil fəaliyyət göstərən elementlərinin effektlərinin cəmindən böyük kəmiyyətə qədər artmasım təmin edir. Emercentlik (sistemin bütövlüyünün xüsusiyyətlərinin ən aydın (açıq) təzahürü) - sistemi təşkil edən elementlərdən ayrıca götürülmüş heç birinə xas olmayan xüsusiyyətlərin olmasıdır. Sistemdən kənarda həmin əlamətlər beynəlxalq marketinqdə mövcuddur. Elementlərin verilmiş çoxluğunun tədqiqinin məqsədlərinin və meyarlarının olması da şirkətin xarici ölkələrin bazarlarında iştirakını genişləndirmək və öz fəaliyyətinin səmərəliliyini yüksəltmək məqsədini qarşısında qoyan beynəlxalq marketinq fəaliyyətinə məxsusdur. Verilmiş sistemə münasibətdə (nisbətən) daha böyük, xarici, mühit adlanan sistemin olması. Qlobal və multimilli beynəlxalq marketinq mühitidir, harada ki, firma xarici bazarlarda işləyir, beynəlxalq marketinqdə kibernetik sistemin həmin elementinin mövcud olmasını sübut edir. Verilmiş sistemdə qarşılıqlı əlaqəli hissələrin (altsistemlərin) ayrılmasının mümkünlüyü. Beynəlxalq marketinq beynəlxalq əmtəə siyasəti, qiymət siyasəti, satış siyasəti, kommunikasiya (əlaqə) siyasəti kimi bir çox altsistemlərə malikdir. Həm də beynəlxalq marketinq spesifik xarakteristikalara malik olan sosial-iqtisadi sistemin təmsilçisidir (nümayəndəsidir). Sosial-iqtisadi sistemin xüsusiyyətləri _______________________________________ •
Sosial-iqtisadi hadisolorin vo proseslərin kütləvi xarakteri •
Dinamiklik •
Təsadüfilik, qeyri-müəyyənlik •
Sistemi xarici mühitdən ayırmağın qeyri-mümkünlüyü _____ » Yeni amillərə fəal münasibət _______________________________________________________ Sosial-iqtisadi hadisələrin və proseslərin kütləvi xarakteri. Proseslərin qanunauyğunluqları az sayda müşahidələr əsasında aşkar edilmir. Kütləvi müşahidələr aparılması lazımdır. İqtisadi proseslərin dinamikliyi mühitin (xarici amillərin) təsirilə iqtisadi sistemlərin parametrlərinin və strukturunun dəyişilməsindən ibarətdir.
proseslər əsas etibarilə ehtimali xarakter daşıyırlar və onların öyrənilməsi üçün ehtimal nəzəriyyəsi, xaos və riyazi statistika əsasında iqtisadi-riyazi modellər tətbiq edilməsi lazımdır. İqtisadi sistemlərdə baş verən hadisələri və prosesləri onları təmiz şəkildə müşahidə və təsdiq etmək üçün ətraf mühitdən ayırmaq mümkün deyil. Meydana çıxan yeni amillərə fəal münasibət sosial-iqtisadi sistemlərin həmin amillərə, onların təsiri üsullarına və metodlarına münasibətindən asılı olaraq fəal, heç də həmişə gözlənilən hərəkətlər etmək qabiliyyətidir. Beləliklə, marketinqin istənilən digər növü kimi, beynəlxalq marketinq yuxarıda göstərilmiş əlamətlərin hamısına uyğundur və sosial-iqtisadi sistemin mötəbər növüdür, bu da kibernetikada sistemlərin tədqiqinin əsas metoddan - iqtisadi-riyazi modelləşdirmədən istifadə edilməsinin mümkünlüyünü və səmərəliliyini sübut edir. 76
|
