Elyektrolit eritmalarining xossalari

IX.6. Elyektrolit eritmalarning tyermodinamik nazariyasi

Dissosilanish darajasi katta bo‘lgan kuchli elyektrolitlar uchun

dissosilanish konstantasi konsyentrasiyaga bog‘liq, chunki eritmada

ko‘p sonli ionlarning to‘planishi natijasida ularning o‘zaro ta'-

siri syezilarli bo‘ladi. Bog‘ning ionliligi yuqori bo‘lgan koordi-

nasion turdagi kiristall strukturada moddalar kuchli elyektro-

litlarning xossalariga ega bo‘ladi. Bunday moddalarga ko‘pgina

tuzlarni misol qilish mumkin. Ularning kristall panjarasida alohida molyekulani ajratish mumkin emas. Shuning uchun bunday

moddalarning kutbli erituvchilarda (suv) erishida eritmaga

alohida solvatlangan ionlar o‘tadi va buning natijasida elyektro-

litik dissosilanish to‘liq boradi, ya'ni eritmada dissosilanmagan

zarrachalar bo‘lmaydi. Bundan shunday xulosa chiqadiki, kuchli

elyektrolitlar uchun dissosilanish konstantasi haqidagi tushun-

chani qo‘llab bo‘lmaydi, chunki ushbu tushuncha eritmada dissosi-

lanmagan zarachalarning bir qismi mavjudligini hisobga oladi.

Ma'lum sharoitlarda, masalan, erituvchining dielyektrik sing-

diruvchanligi kichik bo‘lgan vaqtda, qarama-qarshi zaryadli solvat-

langan ionlarning o‘zaro elyektrostatik ta'sirlashishi uchun sharoit

yaratiladi. Bunda solvatlangan ionlar bir biriga juda yaqin

masofagacha yaqinlashadi va ion juftini hosil qiladi. Ion jufti

murakkab agryegat bo‘lib, erituvchi molyekulalari bilan o‘rab olingan

ikkita qarama-qarshi zaryadlangan ionlardan iborat bo‘ladi, unda

elyektr zaryadlari o‘zaro kompyensasiyalangandir. Bunday jarayon asso-

silanish dyeyiladi. O‘zining tabiati va hosil bo‘lish myexanizmi

bo‘yicha ion juftlari kuchsiz elyektrolitlarning dissosilanmagan

molyekulalariga ayniy emas.

Kuchli elyektrolitlar eritmalarida ion juftlarining hosil

bo‘lishi haqidagi tushuncha Byorrum va Syemyenchyenkolar tomonidan

kiritilgan. Ushbu tushunchaga binoan har bir erituvchi uchun ma'lum

q paramyetri (Byorrum paramyetri) mavjud bo‘lib, bu paramyetr ion

jufti hosil bo‘lishi jarayonida ionlarning bir biriga qanchalik

yaqin kyelishini ko‘rsatuvchi masofani bildiradi. Ushbu paramyetr

(2 )

2

kT

z z e

q



   (IX.5)

munosabatdan aniqlanadi, bu yerda: z+, z- – kation va anionlarning

zaryadlari; ye – elyektronning zaryadi 4,8 x 10-10 el.st.birlik

(Cm3/2 *g

½*s-1); k – Bolsman doimiysi, J/K; T – absolyut harorat,

K;  – erituvchining dielyektrik singdiruvchanligi.

(IX.5) munosabatdan ko‘rinishicha, ionlar zaryadining ortishi

ularning o‘zaro ta'sirlashish masofasini orttiradi. Aksincha, eri-

tuvchi dielyektrik singdiruvchanligining ortishi ionlar o‘rtasida

350

elyektrostatik o‘zaro ta'sirlashish kuchini  marotaba kamaytiradi.

Shu sababli, dielyektrik singdiruvchanligi katta bo‘lgan qutbli

erituvchilarda ion juftlarining paydo bo‘lishi qiyinlashadi.

Hattoki nisbatan kichik masofalarda ionlarning o‘zaro ta'sir-

lashishini hisobga olmasa bo‘ladi (q ning qiymati kichik), shuning

uchun ionlarni izolyasiyalangan dyeb hisoblasa bo‘ladi. (IX.5)

tyenglamaga muvofiq harorat ortishi bilan Byorrum paramyetri

kamayadi va ionlarning o‘zaro ta'sirlari kichikroq masofalarda

kuchsizlanadi, bu esa ionlarning issiqlik harakati enyergiyasining

ortishi bilan tushintiriladi. Byerilgan harorat va ionlarning

zaryadida Byorrum paramyetri har bir erituvchi uchun aniq qiymatga

ega bo‘ladi. Masalan, bir zaryadli ionlar uchun suvda (z+=z-=1) 250C

da q 3,57 10 sm 0,357nm

2 1,38 10 298 8

(4,8 10 ) 8

16

10 2

  

   



 



 .

Agar ionlar orasidagi masofa ushbu kattalikdan kichik bo‘lsa, u

holda molyekulani dissosilanmagan dyeb hisoblasa bo‘ladi. Agar