Energetik sharoitlari

Quduq tubi atrofiga ta’sir qilish bilan qazib chiqarishni tartibga 
solish. Ma’lumki, qazib chiqarish jarayonida quduq tubi atrofining 

---

162 
holati unda harakat qiladigan suyuqlik va gazlarga katta ta’sir qiladi. 
Suyuqlik va gazlarning g’sha erdagi filtratsioi holatini boshqarish katta 
ahamiyatga molikdir. 
Quduqni 
qazish 
jarayonida 
quduq 
tubi 
atrofining 
g’tkazuvchanligi dastlabki holatidan biroz yomonlashadi. Bunga 
sabablardan biri qatlamni burg’ulash va ochish jarayonida ishlatilgan 
gilli eritmaning qatlamga ta’siridir. Aksariyat gilli eritmalarning 
solishtirma og’irligi birdan katta bg’lib, bu jarayonda qatlamga 
eritmaning kirishi hamda gilli pg’stloq hosil bg’lishi kuzatiladi. Sodir 
bg’lgan jarayon quduqni ishga solish vaqtida bir qismi yuvilib ketsa 
ham aksariyat, burg’ulash eritmasi qatlamga anchagina kirib, ba’zi 
g’ovaklik va yoriqlarni tg’latadi, natijada qatlamning quduq tubi 
atrofidagi g’tkazuvchanligi anchagina yomonlashadi. Bunday holat 
quduq atrofidagi 2-3m, ba’zan hatto undan ortiq masofaga ham etishi 
mumkin. Buning natijasida quduqning mahsuldorligi 2-3 marta 
kamayib ketishi turgan gap. 
Quduqni ishga solish jarayonida garchi bir qismi qatlamdan 
chiqib kelsada, dast kollektorlik xususiyatlariga ega bg’lgan 
qatlamlarda ularning g’tkazuvchaligi ancha kamayadi. 
Kg’p qatlamli ob’ektlarda aksariyat yuqori g’tkazish 
xususiyatiga ega bo’lgan qatlamlargina ishga tushib, past 
g’tkazuvchan kg’rsatkichli qatlamlar qimirlamay qolaverishi mumkin. 
SHunday hol rg’y bermasligi uchun qatlamni qazish vaqtida 
geologik kuzatuv ishlarini juda jiddiy olib boriga taqozo etiladi va 
quduqni ishga solish jarayonida iloji boricha quduq tubi atrofini 
yaxshiroq tozalashga harakat qilinadi. 
Qatlamni qazish ishlari nihoyasiga etgach, har bir qatlamni 
g’ziga 
xos 
hususiyatlarini 
bilgan 
ularning 
g’tkazuvchan-ligi 
yaxshilangan tadbirlari kg’riladi. Bular asosan aksariyat quduq tubi 
atrofini kislota va sirt aktiv moddalar bilan ishlov beriladi, ba’zan 
qatlamni yuqori bosim ostida sun’iy yoriqlar hosil qilish (gidrorazrыv) 
jarayonini qg’lash, qatlamni qg’shimcha otish hisobiga amalga 
oshiriladi. Quduqlarning ishlash jarayonida quduq tubi atrofiga ta’sir 
g’tkazish usullari qayta qg’llanishi va takrorlanishi mumkin. 

---

163 
Haydovchi quduqlarda ularning atrofini tozalash maqsadida 
haydash 
jarayoni 
ma’lum 
muddatga 
tg’xtatiladi, 
natijada 
haydalayotgan suv quduqdan chiqa boshlaydi, harakat yg’nalishi 
o’zgarishi natijasida quduq tubi atrofi anchagina tozalanadi. Bu 
jarayon vaqti-vaqti bilan takrorlanib turiladi. Quduqlar guruhining 
ishini yaxshilash uchun quyidagi tadbirlar qo’llanadi. 
Oluvchi va haydovchi quduqlar guruhining ishini yaxshilash 
maqsadida ularning ba’zilaridan tanlangan holda qg’shimcha otish 
tashkil qilinadi (albatta bunda kam mahsuldor oraliqni qayta otiladi). 
Haydovchi quduqlarning ba’zi qatlamchalarini ham ishga solish uchun 
haydash bosimi oshiriladi. Undan tashqari har xil usullar bilan 
mahsuldor qatlamning qabul qiluvchanligini kamaytirishga qaratilgan 
ishlar qilinadi. Oluvchi quduqlarning ba’zi qatlamlarni ishga tushirish 
maqsadida quduq tubi bosimi kamaytiriladi va nihoyat haydovchi 
quduqlarga har bir qatlamga alohida suv haydashga erishishga 
harakat qilinadi. 
Har xil o’tkazuvchanlik xususiyatiga
ega bg’lgan ikki qatlamni 
maxsus asbob-uskunalar yordamida bir quduqda ishlatishni tashkil 
qilish katta ahamiyatga molik vazifadir. Bunda ma’lumki, paker 
yordamida qatlamlar bir-biridan ajratilib, biri nasos kompressor 
quvurlar orqali, ikkinchisi esa quvurlar orqali ishlatiladi. Bunday usul 
bilan qazib chiqarishni tartibga solish uchun avval ob’ektlar baravar 
bg’lishi mumkin. Keyinchalik qatlamlarning g’z imkoniyatlariga qarab 
alohida ish rejimini belgilagan holda uni boshqarish mumkin. 
Bu usulni haydovchi quduqlarda qg’llash ancha yaxshi natijalar 
beradi. SHu usul bilan kam mahsuldorlik xususiyatiga ega bg’lgan 
qatlamlarni ishga tushirish imkoniyati tug’ilishi boshqarishning 
samarasidir. 
Qatlamdan olinadigan suvning miqdorini kamaytirishga 
erishish texnologning asosiy vazifalaridan biridir. Bunda albatta g’z 
ishini bajarib, ma’lum miqdorda neftni siqib chiqargan suvdan 
shunchaki qatlamning qulay joylaridan quduqqa oqib keluvchi 
qg’shimcha suvning farqini bilish lozim bg’ladi. Qatlam sharoitida 
ancha kam qovushqoqlikka ega bg’lgan neftlarni chiqarish vaqtida 
quduqning bevaqt suv bosishini har xil usullar bilan chegaralash 

---

164 
mumkin, lekin bunday holatni qovushqoqligi yuqori bg’lgan neftli 
konlarda qg’llab bg’lmaydi, aks holda kg’plab neftli maydonchalar va 
qatlam- chalar chegaralanib qolishi va ulardan neft ololmasligimiz 
mumkin. AQSH dagi Eshli-Villi konida har bir m
3
neft bilan 239m
3
suv 
olinganligi va bu hol iqtisodiy jihatdan g’zini oqlagan-ligi ma’lum. 
Hozirgi kunda yg’ldosh suvni zararsizlantirish va atrof-muhitga yomon 
ta’sir etishini oldini olish muammosi turadi va u ham katta iqtisodiy 
harajatlar talab qiladi. Demak, bu holatni ham kg’z g’ngimizdan 
qochirmasligimiz lozim.