- Mahmud Koshgʻariy (XI asr) Markaziy Osiyoda ilk oʻrta asr madaniyatining buyuk arboblaridan boʻlib, tilshunoslik sohasida, xususan turkiy tillarni oʻrganish sohasida mashhur boʻldi va tarihda oʻchmas iz qoldirdi.
Mahmud al Qoshg‘ariyning mashhur kitobi “Devoni lug‘at at-turk” turkiy ensiklopediya ko‘rinishidadir. Unda umumiy tarixiy-madaniy, etnografik va tilshunoslik ma’lumotlari to‘plangan va jamlangan. - Qoraxoniylar davrining atoqli shoiri, donishmand va davlat arbobi Yusuf Xos Hojibning (XI asr) “Qutad-g`u bilig” (“Baxt-saodatga boshlovchi bilim”) deb nomlangan didaktik, badiiy-falsafiy asari bizgacha yetib kelgan bo`lib, boshqa asarlari ma'lum emas. “Qutadg’u bilig” - baxt-saodatga eltuvchi bilim, ta’lim degan ma’noni bildiadi.
- Ahmad Yugnakiy (12-asr oxiri – 13-asr 1-yarmi, ?) - shoir, mutafakkir. Tarjimai holi haqida deyarli maʼlumot yoʻq. “Hibat ul-haqoyiq” (“Haqiqatlar tuhfasi”) asari bizgacha yetib kelgan. Asar o’n to’rt bobdan iborat. Asarda boshqa ta’limiy-axloqning asarlar kabi insonni barkamol etishning asosiy belgisi bu uning xush-xulqligidir, deyiladi.
- Kaykovus 412 hijriy yilda (milodiy 1021-1022) tug’ilgan. Uning avlodlari gilon qabilasidan bo’lib, Tabaristonda (hozirda Kaspiy dengizining janubidagi hudud) yashaganlar. Kaykovus o’z hayoti davomida ko’rgan-bilganlari asosida o’zining buyuk «Qobusnoma» asarini yaratan.
- “Qobusnoma” 44 bobdan iborat. Dastlabki 4 bobi Haqni tanimoq, Paygʻambarlarning xilqati (yaratilishi), Alloh neʼmatiga shukur qilmoq haqida boʻlib, qolgan 40 bobi ota-onani hurmatlash, ilmiy bilimlarni, sanʼatni egallash, harb, savdo, dehqonchilik ishlari va hunarni oʻrganish, odob-axloq qoidalariga rioya etish, farzand tar-biyasi, saxovat va juvonmardlik kabi koʻplab masalalarni oʻz ichiga oladi.
- Kaykovusning «Qobusnoma» asarida yoshlar tarbiyasida – juvonmardlik talablaridan eng muhimi - axloq tarbiyasi deb ko’rsatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
