Epidemiologiyadan

Tibbiyotda qo’llanuvchi buyumlarga sterilizatsiyadan oldingi ishlov 
berish 
Bunday ishlov berishga sabab, buyumlar yuzasidagi oqsil, yog’ va boshqa 
moddalarni 
yo’qotishdir. 
Sterilizatsiya 
oldi 
ishlovi 
qo’lda 
yoki 
mexanizatsiyalashgan usulda olib boriladi. Qo’lda ishlov berish quyidagi tartibda 
amalga oshiriladi: a) oqib turgan suv ostida 0,5 daqiqa davomida chayish, yuvish; 
b) anjomlarni 50°S haroratli yuvuvchi eritmada 15 daqiqa bo’ktirib qo’yish, 
mexanik tozalash. Yuvish vositalari sifatida "Biolat" preparatining 0,5%li eritmasi 
yoki "Progress", "Astra", "Lotos" yuvish vositalarining 0,5% eritmasi bilan 0,5% 
vodorod peroksidi aralashmasi qo’llaniladi. 0,5% pergidrol eritmasini tayyorlash 
uchun 975 ml suvga 20 g. standart (27,5-33%) pergidrol eritmasi solinadi. 
Ekspozitsiya muddati tugagach tibbiy anjomlar qaytadan ishqor qoldig’idan 
tozalash uchun oqar suvda chayiladi. "Biolat" preparati qo’llanilganda yuvish 3 
daqiqa, "Progress", "Novost", "Lotos" 5 daqiqa, 'Astra" preparatida esa 10 daqiqa 
davom ettiriladi; v) oqar suvdan so’ngra distillangan suvda 0,5-1 daqiqa davomida 
chayish, yuvish, bo’ktirish; g) 80-85"S haroratli issiq havoli sterizatorlarda 
quritish. 
Mexanizatsiyalashgan usulda ninalar, shprislar, asbob-uskunalar uchun 
mo’ljallangan mashinalarda sterilizatsiya tartibiga asosan olib boriladi. Yuvuvchi 
eritma rangi o’zgarmasa 1 sutka davomida uni qayta qizdirib, 6 martagacha 
foydalanish mumkin. 
Buyumlarning sterilizatsiya oldi ishlov sifatini tekshirish nazorati 
Qon qoldiqlari mavjudligini bilish uchun orto-tolidinli yoki amidopirinli 
sinamalar qo’llaniladi. Yuvish vositalari qoldiqlarini aniqlashda esa fenolftaleinli 
sinama qo’llaniladi. 
ORTO-TOLIDINLI SINAMA teng miqdordagi hajmda distillangan suvda 
tayyorlangan orto-tolidinning 1% li suvdagi eritmasi va vodorod peroksidining 
3%li eritmasi aralashtiriladi. Tampon ho’llanib tibbiy anjom artiladi, qon qoldig’i 
bo’lsa ko’k-yashil rang paydo bo’ladi. 
AMIDOPIRINLI SINAMA. Teng miqdordagi 5% li amidopirinning spirtdagi 

---

86 
eritmasi, 30% li sirka kislotasi va 3% li vodorod peroksid eritmasi olinib 
aralashtiriladi. Nazorat qilinayotgan buyumga birlamchi reaktiv tomiziladi. Agar u 
ifloslangan bo’lsa ko’k yashilga bo’yaladi. 
FENOLFTALEINLI SINAMA quyidagicha qo’yiladi: fenolftalinning 1% li 
spirtli eritmasi tayyorlanib buyumlar yuzasiga 1 tomchi suriladi (tomiziladi). Agar 
buyum yuzasida yuvuvchi vosita qoldig’i bo’lsa eritma pushti rangga bo’yaladi. 
Sterilizatsiyadan oldin ishlov berilgan buyumlarning har bir turining 1% 
nazoratdan o’tishi shart. DSENM va dezinfeksiya xodimlari davolash-profilaktika 
muassasalarida sterilizatsiyadan oldingi ishlovni kamida har 3 oyda 1 marotaba 
nazorat qilishlari kerak. 
T. I. ISKANDAROV SINAMASI. Iskandarov sinamasining yuqorida 
ko’rsatilgan sinamalardan (amidopirin, orto-tolidin) keskin farq qilib, tibbiy asbob-
uskunalarda qon yoki uning elementlari qoldiqlari qolgan yoki qolmaganligini 
aniqlab ko’rsatib beradi. Yangi usulning afzalligi yana shundaki, unda nafaqat 
yangi qon qoldiqlari, balki plazma va zardoblar qoldiqlari ham samarali aniqlanadi. 
Bu esa gepatit V, OITS (SPID) kabi kasalliklarning tarqalishining oldini olishda 
epidemiologik jihatdan juda katta ahamiyat kasb etadi. 
T. I. Iskandarov sinamasining yutuq tomonlaridan yana biri shuki, bunda 
tekshirilayotgan asbob anjomlar, ularning yuzalari sinama uchun ishlatiluvchi 
eritmalar bilan muloqatda (kontakt) bo’lmaydi, shuning uchun bu anjomlarni 
sinama o’tkazilgandan so’ng qayta ishlovdan o’tkazish shart emas. 
Sinamani qo’yish uchun dastlab 3 ta eritma tayyorlab olinadi, ya’ni 
qiyoslovchi eritma. 
№1 eritma — asosiy indikator eritma (T. I. Iskavdarov eritmasi); 
№2 eritma - musbat natijalarni qiyoslash uchun; 
№3 eritma - manfiy natijalarni qiyoslash uchun. 
Plastinkaga №2 eritmadan 1 tomchi va №3 eritmadan 1 tomchi tomiziladi 
hamda ularga 1 tomchidan №1 eritmadan qo’shiladi. 
Musbat sinama (№2eritma + №1eritma) - ko’k rangda. 
Manfiy sinama (№3eritma + №1eritma) - pushti rangta bo’yaladi. 
Taqqoslovchi sinamalar tayyor bo’lgach, asosiy sinamaga o’tish mumkin. 
Tekshirilayotgan shprislarga 3-4 tomchi distillangan suv quyiladi va qolgan qon 
qoldiqlarini aralashtirish uchun shpris porsheni silindr ichida bir necha bor 
harakatlantiriladi. Bu suyuqlikdan №1 eritmaga 1 tomchi tomiziladi. Natija musbat 
bo’lsa ko’k ranga bo’yaladi. 
Bug’ bilan sterilizatsiya qilish usuli: To’yingan suv bug’i bosim ostida 
qo’llanilganda barcha turdagi mikroblarni yo’qotishda yaxshi natija beradi. Bug’ 
bilan sterilizatsiya uslubi bug’ sterilizatorlarida amalga oshiriladi. Bug’ bilan 
sterilizatsiyalash 
kasalxonalar va poliklinikalarning turli bo’limlarida, 
mikrobiologiya laboratoriyalarida, farmasevtika va boshqa muassasalarda 
qo’llaniladi. 
Bug’li sterilizatsiyaga yara yuzasiga teguvchi, qon va uning preparatlariga 
hamda shilliq qavatga tegib, uni jarohatlantirish holati bo’lgan asbob-uskunalar 
beriladi. Bug’li sterilizatorlar tuzilishi, hajmi, ishlash bosimi va boshqa 

---

87 
ko’rsatkichlariga qarab farqlanadi, sterilizatorlar turi: yumaloq, to’g’ri, burchakli. 
Bug’li sterilizator ishining nazorati. Elektr yordamida isitiladigan tik holdaga 
bug’li sterilizatorlar quyidagilardan iborat: sterilizatsiya kamerasi, vodoprovod 
kamerasi va himoya qiluvchi g’ilof. Ish tartibi: bug’ bosimida (atmosfera 
bosimidan yuqori) (1 kg/sm
2
) va harorati 120°S 45 daqiqa ushlanadi, bosimi 
(2kg/sm
3
) va harorati 132 °S bo’lganda 20 daqiqa ushlanadi. 
Bug’li sterilizatsiya sifatini bakteriologik sinovdan o’tkazishda tarkibida 
120°S haroratli bug’ ta’siriga 3-5 daqiqa davomida chidash bera oladigan sporali 
saprofitlari bor bo’lgan bog’ tuprog’i sinamasi qo’llaniladi. Nazorat paytida bironta 
sinamada sporalar o’sishi kuzatilsa, sinama qaytariladi. Maboda yana o’shanday 
natija olinsa, sterilizatorning sifatsiz ishlash sabablari aniqlanib tuzatilguncha 
to’xtatib qo’yiladi. Markazlashgan sterilizatsiya bo’limlarida bug’li sterilizatorlar 
ishi yil mobaynida kamida 2 marta tekshiriladi. Sterilizatorlarning umumiy sonidan 
tanlab 30% tekshiruvdan o’tkaziladi. 
Bug’li sterilizatsiyani sifatini termik nazorat yordamida ham o’tkazish 
mumkin. Bu usul ayrim moddalarni turli haroratlarda rangini o’zgarishi yoki erish 
xususiyatlariga asoslangan. Bu usullardan biri Mikulich usulidir. Eng samarador 
usullardan bo’lgan bu usul kukunsimon moddalar bilan o’tkaziladi. Bu moddalar 
turli haroratlar ta’sirida erish xususiyatiga egadir. Kukunsimon moddalarni kichik 
shisha probirkalarga solinib berkitiladi va sterillanayotgan biksni ichiga solinadi. 
Asosan quyidagi moddalardan foydalaniladi: oltingugurt (erish harorati 111-
120°S), antipirin (113°S), rezorsin (110-119°S), benzoy kislotasi (121°S), naftol 
(120-122°S), fenasetin (134-135°S).