Epidemiologiyadan

 
Epidemik jarayonning namoyon bo’lishi 
Epidemik jarayon yuqumli kasalliklar bilan kasallanish ko’rinishlarida 
namoyon bo’ladi. Kasallanish turli darajada va hududlar bo’yicha, aholining turli 
guruhlari va vaqt mobaynida taqsimlanishining o’ziga xosligi bilan ifodalanadi. 
Yuqumli kasalliklar bilan kasallanish darajasini baholashda epidemik va 
ekzotik kasallanish degan tushunchalar ham qo’llaniladi. Yuqumli kasalliklarning 
vaqt bo’yicha taqsimlanishida ko’p yillik va yil mobaynida o’zgarishlari hisobga 
olinadi. 
Kasallanishning bir qator yillar davomida raqamlar bilan ifodalanishi ko’p 
yillik o’zgarish deb ataladi. Kasallanish darajasining ko’p yillik o’zgarishi uchta 
guruh sabablar ta’siri ostida bo’ladi. Birinchi guruhga epidemik jarayonga doimiy 
ta’sir o’tkazuvchi sabablar kiritilgan bo’lib, bu ta’sir natijasida ko’p yillik 
epidemik tendensiya shakllanadi. Bu tendensiya o’sish, pasayish va bir xilda turish 

---

18 
tarzida namoyon bo’ladi. 
Ikkinchi guruhga davriy ravishda ta’sir o’tkazuvchi va epidemik jarayonning 
doimiy ravishda takrorlanib turuvchi tebranishini ta’minlovchi sabablar kiradi. 
Uchinchi guruh sabablar epidemik jarayonning tasodifan o’zgarishini 
ta’minlovchi tasodifiy sabablardir. Yuqumli kasalliklarning bir yil mobaynida 
ifodalanishi kasallikning yil mobaynida o’zgarishi deyiladi. Kasallikning yil 
mobaynida ko’p yillik o’zgarishi kabi tebranib turishi doimiy faol ta’sir qiluvchi: 
davriy faollashib turishi, epizotik ta’sir qiluvchi sabablar tufayli sodir bo’ladi. Yil 
mobaynida doimiy ta’sir qiluvchi sabablar yil mobaynidagi kasallikni keltirib 
chiqaradi. Yilning aynan bir faslida davriy ravishda ta’sir qiluvchi sabablar 
mavsumiy kasallanishni keltirib chiqaradi. Tasodifan ta’sir qiluvchi sabablar 
kasallikning birdan ko’payib ketishiga sabab bo’ladi. Kasallik aynan bir hududda, 
aholining turli guruhlari orasida bir xil tarqalmaydi. Har xil yoshdagi va har xil 
kasbdagi kishilar orasida kasallanish ko’rsatkichlari har xil bo’ladi. 
Bu aholining turli guruhlari orasida kasallanish xavfining turli darajada 
bo’lishi, ya’ni kasallikka moyillikning turli darajada bo’lishi bilan ifodalanadi. 

---

19