Эркин иқтисодий ҳудудлар
Download 7.24 Mb. Pdf ko'rish
|
ERKINIQTISODIYHUDUDLAR
poleofunksiyali bo„ladi.
Birinchisi uncha murakkab bo„lmagan funksiyalarni bajarishga qaratilgan. Ular tranzit yuklarni tashishga xizmat qilish, tovarlarni yuklash va saqlash kabi xizmatlarni bajarishga mo„ljallangan bo„lib, odatda portlar, omborlar, aeroportlar, chegara rayonlarida joylashadi. Ikkinchi guruh hududlar esa biznes faoliyatining ko„p funksiyaliligi bilan farq qiladi va o„z ichiga tranzit muolajalarni, savdoni, sanoatni, xizmat ko„rsatishni, pul muomalasini va boshqa sohalarni oladi. Tadbirkorlik xususiyatiga qarab, EIHlarni quyidagicha turkumlaydilar: 1. Mamlakat iqtisodiyotining “ochiq sektori” ni shakllantiruvchi hudud. 2. Mamlakatning depressiv tumanlarini rivojlantirish hududi. 3. Anklav tusdagi hudud. 4. Iqtisodiy markaz tusidagi hudud. 5. Tashqi savdo hududi. 6. Funksional hudud. 7. Kompleks hudud. Chegaralarni belgilash va EIHni faoliyat yuritish tartibiga qarab ikkiga bo„linadi: 1. Yopiq. 2. Ochiq. Erkin iqtisodiy hududlar iqtisodiy ixtisoslashuv nuqtai nazardan ham turkumlanadi: 1. Erkin savdo hududlari. 2. Eksport-sanoat hududlari. 3. Tadbirkorlik hududlari. 4. Ilmiy parklar. 5. Kompleks hududlar. Turkumlashda tashkil etish xarakteri ham asos bo„lishi mumkin: 1. Funksional yondashuv. 2. Territorial yondashuv. 3. Ma‟muriy territorial birlik. 4. Tarmoq korxonasi. Joylashish geografiyasiga qarab ham EIHlar ikkiga bo„linadi: 1. Ichki hududlar, mamlakatning ichki qismida, chegaradan ancha uzoqda joylashgan hududlar. 2. Tashqi hududlar, mamlakatning chegarasida yoki chegaraga ancha yaqin joyda joylashgan hududlar (EIHlarni qirg„oq oldi, chegarada va mamlakat ichida joylashgan hududlar tarzida ham ajratish mumkin). O„z navbatida, har bir mamlakatda EIHlarning talab etilgan shakli va turi tashkil 78 etiladi. Bunga esa o„ziga xos sabab va omillar ta‟sir ko„rsatadi. Chunki hech bir davlat jahon amaliyotida mavjud barcha EIHlar turlarini tashkil etishga majbur emas. EIHarni tashkil etuvchi mamlakat uchun ushbu hudud namunaviy samara ham beradi. Ya‟ni milliy iqtisodiyotga yuqori malakali mehnat resurslari keladi, zamonaviy texnologiyalar, nou-xaular, ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish tajribasi olib kelinadi hamda mahalliy kadrlarga o„rgatiladi. Erkin iqtisodiy zonalar marketing samarasini beradi, ya‟ni zonada yaxshi ishni tashkil eta olgan korxonalar (firmalar) mamlakatning qolgan korxonalari uchun ishni tashkil etishda o„rnak bo„ladi. Erkin iqtisodiy zonalarda hukumat tomonidan qo„yiladigan to„siqlarni kamaytirish yo„li ham ishlab chiqarish samaradorligiga ijobiy ta‟sir qiladi. Bu esa mamlakatda iqtisodiyotni liberallashtirish jarayonini tezlashishiga yordam beradi. Erkin iqtisodiy zonalarlar ustunligining yana bir jihati ilg„or texnologiyalarning berilishi (tarqalish)dir. U bevosita, bilvosita va raqobat samaralarini beradi: - bevosita samara – bu erkin iqtisodiy zonalardagi korxonalarning yangi texnologiya tufayli zamonaviy, raqobatbardosh, sifatli, arzon tovarlar ishlab chiqarishlaridir; - bilvosita samara – bu erkin iqtisodiy zonalardagi yangi texnologiya bilan ishlayotgan korxona, uni tayyor mahsulotini ishlatadigan, unga xomashyo, yarim tayyor mahsulot yetkazib beradigan korxonalarga zamon talablariga javob beradigan buyurtmalar orqali ijobiy ta‟sir qilishidir; - raqobat samarasi – bu yangi texnologiyaga o„tgan korxonalar zona ichida va zonadan tashqari firmalar o„rtasida raqobatni kuchaytirib yuboradi, buning natijasida firmalarni ilg„or texnologiyalarni qo„llashga, yangi texnologiyalar yaratish uchun ilmiy tadqiqotlar qilishga majbur qiladi. Erkin iqtisodiy zonalar samaradorligiga ta‟sir etuvchi quyidagi omillarning hisobga olinishi muhim o„rin egallaydi: - EIHlar uchun joy tanlashda oqilona yondashuv (tanlangan maydonda investitsiyaviy hamkorlikni olib borish uchun obyektiv sharoitlarning mavjudligi; - imtiyoz va qulayliklar tizimini yaratishda xorijiy investorlar manfaatini har tomonlama hisobga olish; - qabul qiluvchi mamlakatda qulay investitsiya muhitini saqlash kafolatining mavjudligi; - EIHlar zaruriy va ishchi infratuzilmasining mavjudligi yoki uni yaratish uchun moliyalashtirish imkonining borligi; - EIH ma‟muriy boshqaruv tizimining samaraliligi va o„ta moslashuvchanligi. Umuman olganda, jahon tajribasi shuni ko„rsatadiki, EIHlar faoliyati samaradorligiga turli omillar ta‟sir ko„rsatadi. Ularning samaradorligi esa EIHlar uchun joyni to„g„ri tanlash, yo„nalishni to„g„ri tanlash, siyosiy, moddiy, moliyaviy, iqtisodiy, geografik, ekologik, mehnat, ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy, huquqiy, infratuzilmaviy va boshqa turli omillarni hisobga olish, xorijdan investitsiya va texnologiyalarni jalb qila bilish, tashqi iqtisodiy faoliyatni jadallashtira olishga bog„liq. Download 7.24 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling