Эркин иқтисодий ҳудудлар
Xalqaro iqtisodiy hududlar
Download 7.24 Mb. Pdf ko'rish
|
ERKINIQTISODIYHUDUDLAR
|
Xalqaro iqtisodiy hududlar. 1990-yillarda xalqaro EIHlarni tashkil etish
jarayonlari jonlandi. Jumladan, “Tumangan” EIHining tuzilishining xalqaro loyihasi tayorlangan edi. Uning boshlanishiga 1990-yilda Chanchun shahrida o„tkazilgan konferentsiyada asos solingan. Xitoy olimlari XXR, KXDR va Rossiya chegaralari tutashgan Tumangan daryosi havzasida xalqaro ishlab chiqarish – transport hududini tashkil etish g„oyasini ilgari surdilar. G„oya aftorlari, shuningdek, YuNIDOning ham qo„llab-quvatlashi hisobiga Tumangan hududi loyihasini ishlab chiqarishga turli mamlakatlar olimlarini jalb etdilar. Dengizga chiqishga eng katta ehtiyoji bo„lgan Xitoyning Tszilin viloyati vakillari eng ko„p xizmat qildilar. 1991-yilning oktyabirida besh mamlakat vakillari – Koreya Respublikasi, KXDR, XXR, Rossiya va Mo„g„uliston Tumangan daryosi hududidini rivojlantirish dasturini ishlab chiqarish bo„yicha kelishuvga imzo chekdilar. Ammo loyihaning patentsial ishtrokchilarining manfaatlari va qarashlari xalqaro hududning teritorial chegaralari, uning huquqiy statusi, ixtisoslashuvi kabi muhim masalalar bo„yicha jiddiy farq qilar edi. 1991-yildan 1995-yilgacha konsepsiya jiddiy o„zgarishlarga uchradi va yangi versiya – Tumangan loyihasiga aylandi. Geografik hudud o„z ichiga Shimoliy Hamgen viloyatini (KXDR), Tszilin voloyatining Yanbyan aftonom okrugini (XXR) va Primoriyaning (Rossiya) janubiy qismini oladi. Loyihaning asosiy maqsadi – hududning iqtisodiy rivojlanish suratlarini tezlatish va aholi turmush sharoitini yaxshilash (chet el investitsiyalarini jalb etish hamda ichki va tranzit savdoni rivojlantirish hisobiga). Tumangan daryosining havzasi taxminan 88 ming ga ni tashkil etadi. Kelajakdagi yigirma yil mobaynida bu hududga 30 mlrd. dollar investitsiya qilinishi kutilmokda. Bu erda Yevropa va Osiyo o„rtasidagi eng qisqa savdo yo„lini qurish rejalashtirilgan. 1990-yilning o„rtalariga kelib Tumangan loyihasini amalga oshirishning tashkiliy bosqichi yakunlandi. 1995-yil dekabrda Nyu-York shahrida ishtirokchi mamlakatlarning iqtisodiy hamkorligini koordinatsiya qilish uchun tashkiliy tuzilmalarni yaratishga bag„ishlangan uchta asosiy davlatlararo hujjatlar imzolandi: Tumangan daryo havzasini rivojlantirish bo„yicha Maslahat komissiyasini tashkil etish bo„yicha besh tomonlama kelishuv, uchta dengiz bo„yi mamlakatlarining (Rossiya, XXR va KXDR) koordinatsion komitet tuzish bo„yicha uch tomonlama kelishuvi va Tumangan daryosi havzasi va Shimoliy-Sharqiy Osiyoda atrof-muhitni himoya etish asosiy tamoyillari bo„yicha memorandum. Keyingi yillarda hudud turli investitsion loyihalarni bajarish asosida rivojlanmoqda. Rossiya uchun ustuvor yo„nalishdagi loyihalar bu Zarubino pasyolka dengiz portini moderinizatsiyalash hisobiga Xitoyning tashqi savdo kemalariga xizmat ko„rsatishni yo„lga qo„yish, Xunchun (XXR) – Kraskina – Zarubino temir yo„lini qurish, Xasan – Kraskina – Usurisk temir yo„l liniyasini modernizatsiyalash kiradi. Rossiyaning ushbu dasturni amalga oshirishdagi ishtiroki quyidagi 103 imkoniyatlarni yaratadi: - Xitoy va Mo„g„ulistondan tranzit tashuv hajmini ko„paytiradi; - chet el kapitali ishtirokida Primorie o„lkasida yangi qayta ishlash sanoatini rag„batlantiradi va xalqaro turizmni rivojlantiradi; - ishsizlik darajasini kamaytiradi; - mintaqadagi mamlakatlar bilan savdo-iqtisodiy aloqalarni faollashtiradi; - mintaqaviy hamkorlikning iqtisodiy jabhalari ustidan nazoratni kuchaytiradi; - Shimoliy-Sharqiy Osiyoda o„zining obro„sini kuchaytirishga qo„shimcha imkoniyatlarga ega bo„ladi. Maxsus iqtisodiy hududlarning yaratilishi alohida zonalar va mintaqalarning iqtisodiyotini rivojlantirishning samarali yo„nalishi bo„lib, odatda, ustuvor iqtisodiy muammolarni hal qilish, strategik dasturlar va loyihalarni amalga oshirishga yo„naltirilgan. Shu bilan birga, amaliyotda ta‟kidlanishicha, MIHda yaratilgan imtiyozlar tizimi yetarlicha individual va uning hududida amalga oshirilayotgan dasturlar bilan chambarchas bog„liqdir. Jahon iqtisodiy tajribasiga ko„ra, MIH yaratilishida e‟lon qilingan dastlabki maqsadlar va maqsadlar deyarli har doim haqiqiy rivojlanish natijasida yuz berayotgan voqealarga to„g„ri kelmaydi. Maxsus iqtisodiy hududlar yaratilgan ko„plab mamlakatlar tajribasini tahlil qilish ularni tashkil qilish va rivojlantirish uchun bir qator muhim shartlarni aniqlash imkonini beradi, bu esa ularni MIH loyihalarining to„liq bajarilmagani yoki ularning faoliyatining qoniqarsiz natijalariga olib kelishi mumkin 46 . 1. Katta transport tarmoqlari kesishmasida qulay geografik joylashuv. Xalqaro va milliy ahamiyatga ega bo„lgan transport kommunikatsiyalaridan ajralib chiqqan katta mamlakatlarning chuqur dengiz mintaqalarida MIHlar deyarli yaratilmagan. 2. Mamlakat infratuzilmasiga nisbatan afzalliklarga ega bo„lishi kerak bo„lgan kelajakdagi hududning infratuzilmasi mavjudligi. Bularga suv va elektr ta‟minoti kabi zamonaviy infratuzilma obyektlari, zamonaviy telekommunikatsiya tizimlariga ulanish va boshqalar kiradi. 3. Zamonaviy standartlarga javob beradigan qulay ijtimoiy infratuzilma, shu jumladan, yashash joylari, maktablar, sog„liqni saqlash muassasalari, madaniyat va boshqalar mavjudligi. 4. Nisbatan arzon va ayni paytda yuqori malakali ishchi. 5. Bank va boshqa moliyaviy xizmatlar yetarli darajada yuqori bo„lishi; xalqaro moliyaviy markazlarga va bozorlarga arzon narxlarda ulanish. 6. Har xil xizmatlarni taqdim etish yo„li bilan yaratilgan sanoat ishlab chiqarish muhitiga, masalan, asbob-uskunalarni ta‟mirlash va ta‟mirlash va komponentlarni yetkazib berish sohasida qulay. 7. Yangi korxonalar, shu jumladan, chet el kapitali ishtirokida tashkil etilgan ma‟muriy va byurokratik to„siqlar mavjud emas. 8. Rivojlangan va barqaror qonunchilik bazasi; MIHlarning rivojlanishi mahalliy hokimiyatlarning o„zgaruvchan qarorlariga emas, balki, mustahkam va aniq qonunga 46 Семенов К.А. Международные экономические отношения: Учебник для вузов. – М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2003. – 544 с. |
