Estetika nazariyasi Reja: Dunyoni estetik idrok etishning mohiyati

Estetik ehtiyoj. Estetik anglash va shu asosdagi faoliyat jarayonining ibtidosi estetik 
ehtiyojga borib taqaladi. Estetik ehtiyoj inson hayotida ro’y beradigan barcha estetik hodisalarning 
asosi sifatida ham tabiiy-biologik, ham ijtimoiy-ma’naviy mohiyatga ega; «go’zal nafs», 
nafosatga tashnalik, insonda estetik hissiyotni qo’zg`atish xususiyatini saqlab qolgan holda, 
keyinchalik uning butun umri mobaynida takomillashib boradi va estetik muhokama, estetik baho, 
estetik did va estetik idealning shakllanishiga xizmat qiladi. Har bir shaxsdagi madaniyatlilik 
darajasi, ma’naviy salohiyati uning estetik ehtiyoji doirasi bilan o’lchanadi. U «go’zal nafs» 
sifatida boshqa ehtiyojdan talab etilayotgan ob’ektdan moddiy-iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va 
boshqa manfaatlar kutmasligi, beg`arazligi bilan ajralib turadi. 
Estetik hissiyot. Ko’pincha adabiyotlarda estetik hissiyot «estetik tuyg`u» so’zida, birlik 
shaklida beriladi. Goh estetik kechinmaning, goh estetik hayajonning sinonimi tarzida talqin 
qilinadi. Bizningcha, bu unchalik to’g`ri emas. Chunki hayajon ham, kechinma ham bitta 
tuyg`udan emas, tuyg`ular silsilasidan iborat bo’ladi, shu sababdan uni ko’plikda – hislar yoki 
hissiyot shaklida qo’llash maqsadga muvofiq. 
Endi estetik hissiyotni tashkil etadigan hislarning ba’zilarini qisqacha ko’rib o’taylik. 
Estetik hissiyotning ibtidosidagi tuyg`u estetik qiziqish. Ma’lumki, qiziqish hissi, sog`inch 
va qo’msashdan farqli o’laroq, o’tmishda ro’y bergan hodisani emas, balki ko’p hollarda 
kelajakda, tez muddat ichida ro’y berishi lozim bo’lgan voqelikni nazarda tutadi, unga intiladi; 
intilish jarayoni esa –«uchrashuv»ga tayyorgarlik degani. Estetik qiziqish sub’ektning ob’ekt 
haqida, hali u bilan yuzma-yuz kelmasdan turib, muayyan bir umumiy tushunchaga ega bo’lishini, 
uni idrok etishga o’zini hozirlashini taqozo etadi. 
Estetik lazzatga kelsak, uning zavqdan yana bir farqi shuki, u san’atning huzurbaxshlilik 
xususiyatidan kelib chiqadi. Shuning uchun uni estetik huzur deb ham atash mumkin. Zero u 
estetik idrok etish jarayonining so’ngida ro’y beradi va ma’lum ma’noda forig`lanish holati bilan 
uyg`unlashib ketadi.