Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

очиқлик ва жавоб қайтишининг айнан бирхиллиги қабул 
қилиниши мумкин. Биринчи ўлчовга бошқаларга ўзи- 
нинг очиқлиги ва бошқалардан жавоб таъсирини 
қабул қилиши, айниқса бизнинг ҳаракатни улар қан- 
дай ҳис этишини билдирувчи таъсири киради. Ик- 
кинчи ўлчовда кишилар бошқалар билан ўзининг улар 
ҳақидаги фикрлари ва ҳислари билан сўзлашади. Бу- 
лар асосида тузилган жадвал (матрица)га вертикал бўйи- 
ча биринчи ўлчовни, горизонталь бўйича иккинчиси- 
ни қўйиб, шахслараро ахборотлар алмашишдаги бешта 
одатни ажратиш мумкин (25- чизма).
Ю қори 
I 
2
Ўзининг
очиқлиги
амалга
Ўзини
ош ириш
Ахборот
алмашишда
очиқлик
Ўзи учун 
савдолашиш
Ўзида
туташиш
Ўзини
\и м о я
қилиш и
Паст
4
П аст 
Ж авоб қайтиш ининг 
Ю қори
бир хиллиги
25-чизма. Ахборотлар алмашиш одатлари
166
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Индивидларнинг ахборот алмашиш одати бирин­
чи квадрантда ўзининг очиқлигини аниқлаши мумкин. 
Бу одат ўзини бошқаларга юқори даражада очикди- 
гини тавсифлайди, аммо индивид томонидан жавоб 
қайтиши паст даражада бўлади. Индивид ва одатда 
бошқалар этиборини ўзининг хулқига жалб қилмоқ- 
чи бўлади. Афсус, бу одат бошқалар томонидан бир- 
дек жавоб қайтмаслиги билан қийналади. Бошқалар- 
нинг реакцияси (таъсирланиши)ни ўзининг ҳулқига 
бошқаларнинг таъсирланишини юракка яқин олиб, 
бу одатдан индивид руҳий қийналиш и мумкин. 
Оқибатда, ахборот алмашувчилар ўртасида самарали 
муносабат ўрнатишга етарли имкон бўлмай қолади.
Иккинчи квадрантдаги индивиднинг ахборот ал- 
машиши ўзини амалга оширишини аниқлайди ва 
юқори очиқлиги билан тавсифланади, бунда жавоб 
қайтиши ҳам юқори бўлади. Энг юқори шароитда бу 
одат исталгандек, аммо ҳолатбай омиллар (ташкилот 
сиёсати, мақомдаги фарқ ва ш.к.) таъсиридан бун­
дай одатдаги индивид ўзини амалга оширишдан қай- 
тиши мумкин.
Учинчи квадрантдаги ахборот алмашиш одати ўзи- 
да туташиш, яьни бир вақтда паст даражада очиқлик 
ва паст даражада жавоб қайтишдир. Бу ҳолатда инди­
вид гўё ўзини бошқаларга билдирмаслик мақсадида 
ажратади. Бу одат кўпроқ ички дунёси бамаъни, му- 
лоҳазали кишиларга хосдир. Ушбу одатнинг сўнгги 
чеки (чегараси) ўз ғояларини, фикрларини, ихлоси- 
ни ва ҳиссини бошқалардан бекитиши билан боғлиқ.
Тўртинчи квадрантдаги ахборот алмашиш ўзини 
ҳимоя қилиши билан боғлиқ. Бунда очиқлик паст да- 
ража билан тавсифланади, аммо жавоб қайтиш эса 
юқори даражада. Бу одатдан бошқаларни яхши билиш 
ва уларни тўғрироқ баҳолаш учун кенг фойдаланила- 
ди. Одатда бундай индивидлар бошқалар учун кам очиқ- 
лик қиладилар, аммо бошқаларни муҳокама қилиш- 
ни ёқгирадилар. Ўзи ҳақида тинглашни ёқгирадилар, 
аммо ўзининг сифатини, айниқса ёмонлигини, бош- 
қалар билан муҳокама қилинишини ёқтирмайдилар.
167
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Жадвал ўртасида ўзи «сотувчи» индивидлар жой- 
лашган, бордию бошқалар ҳам шундай қилсалар бун­
дай одат «ўзи учун савдолашиш» дейилади ва шахс- 
лараро ахборот алмашиш жараёнидаги очиқлиги ва 
жавоб қайтиши ўртача тавсифланади.
Ушбу одатларни ишлата олиш ҳақиқий қадр-қим- 
матдир. Бошқа одатларни ишлата олиш муносабати- 
да эса самарали жавоб қайтиш муаммосини англай 
билиш, ўзини кўрсата билиш ва бошқаларни эшита 
билиш муҳим.