Fakulteti tal`im yo`nalishi kurs guruh talabasi

III BOB. RADIOAKTIVLIK VA RADIOAKTIV ELEMENTLAR OID KIMYOVIY MASALALAR ISHLASH
3.1. Na`munaviy masalalar yechish
1- misol. Tabiiy rubidiy tarkibida ikkita izotop 85Rb va 87Rb bo’ladi.
Rubidiyning nisbiy atom massasi 85.47 ga teng. Har qaysi izotopning massa ulushini
foizlarda aniqlang.
Yechish :
I-usul. Izotoplarning molyar ulushlari yig’indisi 1 ga tengligini bilgan xolda,
quyidagicha tenglama tuzamiz:
85Rb ning molini x ga , 87Rb ning molini esa (1-x) ga teng
Demak; 85x + 87(1-x) = 85.47
85x + 87-87x =85.47
2x = 1.53
x= 0.765 yoki 76.5 % 85Rb
100 – 76.5 = 23.5 % 87Rb
II-usul. Diogonal usulidan foydalanamiz.
Javob : 76.5 % 87Rb ; 23.5 % 85Rb
6- misol. Tabiatda tarqalgan magniyning 78.6% ni 24Mg izotopi, 10.1% ni
25Mg va 11.3 % ni 26Mg izotopi tashkil etadi. Magniyning o’rtacha nisbiy atom
massasini toping.
Yechilish. Bu masalani yechishda barcha izotoplar 100% deb olinib, har bir
izotoplar og`irliklari hisoblab topiladi.
m(o’rtacha)= 24 ∙ 0,786 + 25 ∙ 0,101 + 26 ∙ 0,113 = 18,864 + 2,525 + 2,938 = 24,327
Javob: 24,327
YADRO REAKSIYALAR
1. ²³⁸₉₂U+x¹₍₎ n→y⁰.₁e + ²⁴⁴₉₆Cm Ushbu yadro reaksiyasi asosida 9,52 mg uran yemirilishidan necha dona elektron hosil bo'ladi?
A) 12,04_*10¹⁹ B) 18,06_*10¹⁸ C) 38,73_*10¹⁸ D) 96,32_*10¹⁸
2. ²²⁸₉₃Np → Cm + x⁴₂a + y.₁⁰e Ushbu yadro reaksiyasi asosida 9,12 mg neptuniy yemirilishidan 12.04 _*10¹⁹ elektron ajralgan bo'lsa, reaksiya natijasida hosil bo'lgan kyuriy izotopining nisbiy atom massasini hisoblang,
A) 142 B) 224 C) 233 D) 128

3. ²⁵⁶₁₀₀Fm→Bk+x⁴₂^α+y.₁⁰e 12,8 mg fermiy yemirilganda 9,03-10¹⁹ dona elektron hosil bo'lsa, reaksiya natijasida olingan berkliy izotopining nisbiy atom massasini toping.

A) 244 B) 245 C) 144 D) 147
4. ²⁵⁴₉₈Cf→Cm+x⁴₂α+y-₁⁰e 12,7 mg kaliforniy parchalanganda 12,04·10¹⁹ dona elektron hosil bo'lsa, reaksiya natijasida olingan kyuriy izotopining nisbiy atom massasini aniqlang.
A) 149 B) 146 C) 245 D) 242
5. ²⁴⁵₉₄Pu→²¹⁴₈₃Bi+x⁴₂α+y_-1⁰e + 3¹₀n Ushbu yadro reaksiyasida 72,24_*10¹⁸ dona elektron hosil bo'lsa, reaksiyada parchalangan plutoniy miqdorini. (mg) hisoblang.
A) 9,8 B) 7,35 C) 14,8 D) 8,56
6. ²⁵⁴₁₀₂No→²³⁴₉₆Cm+x⁴₂a+y.₁⁰e. Ushbu yadro reaksiyasi asosida 10,16 mg nobeliy yemirilishidan hosil bo'lgan elektronlar sonini hisoblang.
A) 36,12 _* 10¹⁸ B) 96,32 _* 10¹⁸ C) 18,06 _* 10¹⁸ D) 12,04 _* 10¹⁸
7. ²²⁷₉₁Pa-+Rn+x⁴₂α+y.₁⁰e. Ushbu yadro reaksiyasi asosida 6,81 mg protaktiniy yemirilishidan 54,18-10¹⁸ elektron ajralgan bo'lsa, reaksiya natijasida hosil bo'lgan radon izotopidagi neytronlar sonini hisobiang.
A) 125 B) 211 C) 210 D) 124
8. 2,14 mg fransiy yadro reaksiyasi asosida parchalanganda 48,16-10¹⁹ dona
elektron hosil bo'lsa, reaksiya natijasida olingan talliy izotopining nisbiy atom massasini toping, ²¹⁴₈₇Fr →Tl +x ₂⁴α + y-₁⁰e
A) 186 B) 190 C) 109 D) 105
9. ²²⁷₉₁Pa → Rn+x⁴₂a+y._l°e. Ushbu yadro reaksiyasi asosida 6,81 mg protaktiniy yemirilishidan 54,18-10¹⁸elektron A)ralgan bo'lsa, reaksiya natijasida hosil bo'lgan radon izotopining nisbiy atom massasini hisoblang.
A) 210 B) 120 C) 211 D) 124
10. ²⁴⁶₉₄Pu → ²³⁰₉₀Th + x₂⁴α + y.₁°e. Ushbu yadro reaksiyadda 7,38 mg plutoniy yemirilishi natijasida hosil bo'lgan elektronlar sonini xisoblang.
A) 96,32-10¹⁹ B! 46,21-10¹⁹ C) 72.24-10¹⁸ D) 12,04-10¹⁸

*

55
5


Xulosa
Radioaktivlik tibbiy materiallarni sterilizatsiya qilish uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, u oziq-ovqat mahsulotlarini va tarkibidagi idishlarni sterilizatsiya qilishda ishlatiladi. Bundan tashqari, radioaktivlik matolarni qayta ishlashda, ularni ajinlarga chidamli qiladigan davolashdan oldin qo'llaniladi.
Yopish xususiyatiga ega bo'lmagan idishlar radioaktivlik bilan ishlov berilib, ovqatning metall yuzasiga yopishib qolishiga yo'l qo'ymaydi. Avtomobil dvigatellari tsilindridagi motor moylarining samaradorligini aniqlash uchun radioaktiv izlar qo'llaniladi.
Radioaktivlik oltingugurt dioksidi va azot oksidlari kabi zaharli gazlarni atrof muhitdan tozalashda ishlatiladi. Radioaktiv material tuxum qobig'ining qalinligini o'lchash, shuningdek, mo'rt tuxumlarni qadoqlashdan oldin olib tashlash uchun ishlatiladi. Qoplama sifatida ishlatiladigan polietilen material ham radioaktivlikka ta'sir qiladi. Radioaktiv davolash polietilenni isitishga va uni yopiq ovqatga to'g'ri yopishtirishga imkon beradi.
Bundan tashqari, radioaktivlik yordamida neft va kimyoviy rezervuarlarda suyuqlik miqdori, shuningdek qurilish maydonchalarida tuproq va materiallarning namligi va zichligi aniqlanadi. Bundan tashqari, quyma va metall choklarning kamchiliklarini aniqlash uchun ham foydalaniladi. Ular uzoq muddatli zanjirli reaktsiyalarni ishlab chiqarishga qodir bo'lgan uskuna. Ular quyidagilar uchun ishlatiladi: aholining turli xil foydalanishi uchun elektr energiyasini ishlab chiqarishda ishlatiladigan issiqlik ishlab chiqarish. Ular, shuningdek, dengiz yadrosi qo'zg'alishi, sun'iy yo'ldoshlar va raketalar uchun mo'ljallangan materiallarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.
Ular radioaktiv izotoplarni yaratish uchun kimyoviy elementlarning transmutatsiyasiga imkon beradi; masalan, tutun detektorlarida ishlatiladigan amerika va tibbiy maqsadlar uchun kobalt-60. Va nihoyat, ushbu reaktorlarda yadro quroli uchun plutonyum va boshqa reaktorlar uchun yoqilg'i ishlab chiqariladi.
Radioaktivlik tibbiy materiallarni sterilizatsiya qilish uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, u oziq-ovqat mahsulotlarini va tarkibidagi idishlarni sterilizatsiya qilishda ishlatiladi. Bundan tashqari, radioaktivlik matolarni qayta ishlashda, ularni ajinlarga chidamli qiladigan davolashdan oldin qo'llaniladi. Yopish xususiyatiga ega bo'lmagan idishlar radioaktivlik bilan ishlov berilib, ovqatning metall yuzasiga yopishib qolishiga yo'l qo'ymaydi. Avtomobil dvigatellari tsilindridagi motor moylarining samaradorligini aniqlash uchun radioaktiv izlar qo'llaniladi.
Radioaktivlik oltingugurt dioksidi va azot oksidlari kabi zaharli gazlarni atrof muhitdan tozalashda ishlatiladi. Radioaktiv material tuxum qobig'ining qalinligini o'lchash, shuningdek, mo'rt tuxumlarni qadoqlashdan oldin olib tashlash uchun ishlatiladi. Qoplama sifatida ishlatiladigan polietilen material ham radioaktivlikka ta'sir qiladi. Radioaktiv davolash polietilenni isitishga va uni yopiq ovqatga to'g'ri yopishtirishga imkon beradi.
Bundan tashqari, radioaktivlik yordamida neft va kimyoviy rezervuarlarda suyuqlik miqdori, shuningdek qurilish maydonchalarida tuproq va materiallarning namligi va zichligi aniqlanadi. Quyma va metall choklarning kamchiliklarini aniqlash uchun ham foydalaniladi.